میزگرد گرامیداشت سالروز درگذشت دکترمصدق توسط گروه جامعه شناسی حقوق انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد.دراین نشست ملی که روز سه شنبه 15اسفند1402به صورت آنلاین پخش شد4سخنران به موضوع میراث دموکراتیک مصدق پرداختند.

موضوعات پرداخته شده در این میزگرد عبارت است از:

میراث مصدق چیست؟

این میراث چه نسبتی با امر دموکراتیک دارد؟

ماهیت جنبش و دولت ملی چه دلالت هایی را بیان می کرد؟

ازمقایسه الگوی مصدق با مشروطه و انقلاب اسلامی چه نتیجه ای می توان گرفت؟

عباس نعیمی جورشری مدیرگروه جامعه شناسی حقوق آغاز کننده این سخنرانی بودکه در بحث میراث دموکراتیک مصدق به نکاتی پرداخت.

وی در ابتدا بیان کرد:محمدمصدق از جمله نام های چالش برانگیز در تاریخ معاصربود که موافقان و مخالفانی از طیف های متنوع و متعددی دارد.

در ادامه افزود:دکترمصدق ناچار بود برسرماهیت دولت باعناصرمحافظ کار و نیروهای پراکنده که درون و بیرون مردم شکل گرفته بودند مبارزه کند و حفظ موازنه دراین شرایط دشواربود.

کمال اطهاری پژوهشگراقتصادسیاسی سخنرانی خودرا در موضوع میراث دموکراتیک مصدق این گونه آغاز کرد:

دکترمصدق یک الگوی کامل دموکراتیک راعرضه می کندیک الگوی کامل دموکراتیک شامل معقولات سیاسی و مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خودشان است.

او ادامه می دهد:ازلحاظ اقتصادی الگوی دموکراتیک این است که حداقل در بازاربه عنوان یک نهاد هماهنگ ساز و روابط اقتصادی استفاده می شودبه خصوص در فرایندی که بتواند مالکیت راا درمورد دهقانان نیز جاری کند.

هم چنین افزود:ازلحاظ اجتماعی نیز معقوله رفاه است معقوله ای مثل تامین حقوق اجتماعی،حقوق کارگران و کارمندان ،کشاورزان که در تمامی این موارد یک فرایند تدریجی است نه به صورت یک امر پوپولیسمی ولی منطبق بر یک الگوی توسعه دموکراتیک.

پژوهشگر اقتصادی شرح داد:دکترمصدق از ابتدا که انقلاب مشروطه به پیروزی رسید از لحاظ فردی درحال یک روند تکاملی بوده است و هم در فرایندهای قانون گذاری شرکت داشته است ویک عنصربسیاربرجسته که دموکراتیک بودن را از لحاظ فردی نشان می دهد خشونت پرهیز بودن است .

از این جهت رویکرددکترمصدق بسیارجامعه و آموزنده است یعنی ما در رهبران انقلاب مشروطه بعداز نهضت ملی چنین همه جانبه بودن را نمی دیدیم و درحال حاضردرآن چیزی هم که انقلاب اسلامی نامیده می شود مشاهده نمی شود.

اطهاری در این بحث ادامه داد:رویکردهای دکترمصدق به عنوان یک الگو برای روشنفکران امروزی است یک الگوی همه جانبه و کاملا منطبق با نظریه های نهادی رایان تاریخی است،اولین قدمی که روشنفکران مشروطه از این بابت بسیارموفق بودنداین است که حکومت قانون می تواندمارا نجات دهد و قانون خودبه خودنه نهاد می شود و نه می تواند به مجموعه ای که منافع شغل های مختلف را به هم پیوند دهد تبدیل شود.

عباس نعیمی در ادامه بحث اطهاری افزود:قانون که مبنای حقوق راتشکیل می دهدخودبه خود نهادنیست وقانون زمانی نهاد می شود که به روابط تکرارشونده بشری تبدیل شودوموقعی این امرصورت می گیرد که به باوری که از یک الگوی عمومی سرچشمه می گیردتبدیل شود.

این پژوهشگراقتصادی نتیجه می گیرد:روشنفکران مشروطه در راس آن ها مصدق است که در امورات یک الگوی نهادگرانه دارد بنابراین همه (بازی های)سیاسی برای دکترمصدق اجباری بود مخصوصا انگلیس این بازی را تند می کرد و با تحریم ها اجازه نمی داد تحول تاریخی را پیداکند،ما با دولتی روبه رو هستیم که گفتمان با آن فایده ندارد چون اگرهم به چیزی اعتقاد داشته باشد به آن عمل نمی کندما بایدتوافق دمکراتیک را درمورد یک الگوی توسعه دموکراتیک داشته باشیم.

عمادالدین باقی پژوهشگرحقوق بشر، سخنرانی خود را با بیان مصدق اولین ایرانی دارنده مدرک دکترای رشته حقوق است که مدرک را از دانشگاهی در سوئیس به دست آورداست آغازنمود:

شخصیت حقوقی محمدمصدق مهم تر از شخصیت سیاسی وی است و همین موضوع سیاست ورزی ایشان را متمایزمی کند و یکی از مواردی که در دوران مصدق و امروزه می تواند اهمیت زیادی را دربربگیرد این است که ایشان سیاست موازنه منفی را مطرح کرده است.

وی ادامه داد:مفهوم سیاست موازنه عدمی مصدق این نبودکه سفارت کشورهای دیگرراببندند کشور را از ظرفیت حقوقی بین المللی محروم کنند، حتی مصدق می گفت مجلس حق ندارد و نمی تواند قرارداد بین المللی یایک سند بین المللی را درباره آن تصمیم بگیرد یا رد کند.

سیاستی که مصدق دنبال می کرد یک سیاست موازنه منفی غیرستیزه جویانه بود و سیاست منفی جمهوری اسلامی و دکترمصدق باهم متفاوت است سیاست مصدق درواقع برخلاف قواعد بین المللی نبودو حتی احترام ویژه ای به قواعدبین المللی گذاشت ومعتقد بودازاین قواعد می توان به نفع کشور استفاده کرد.

باقی افزود:درسال های گذشته نقدهای سازمان یافته و مشخصی به سمت محمدمصدق هدایت شد از جمله این نقدهامحوریتشان این بوده است که اتفاقا سیاست موازنه منفی درآن بازه غلط بوده و هرگز نمی توانست ادامه دارباشد و حتی بعد از آن ها یک گام پیش تر می رود.

حداقل سه گرایش در خصوص سیاست و رویکرد موازنه عدمی داریم که یک سمت با غایت آن را ستایش می کند،سمت دیگر ضمن این که آن را رد نمی کند ستایش سیاسی نیز نسبت به آن انجام می دهد اما در کارآمدی آن از حیث مدیریت کشور در آن بازه زمانی تردید روا می دارد و رویکرد سوم به طورمشخص حمله می کند و تلاش دارد روایت دیگری ارائه دهد این گرایش سوم تاآن جا پیش می رود که مصدق را ضدرویه های دموکراتیک و توسعه قلمداد می کند.

وی در بحث دموکراتیک مصدق ادامه داد: ما باید مصدق و نهضتی که مصدق رهبری کرده بود را تمایزاتی بینشان قائل باشیم میراث دموکراتیک مصدق خودمصدق یا جنبشی است که رهبری می کرد.

مصدق شخصا فردی توسعه گرا بود و توسعه همه جانبه را دنبال می کرد یعنی توسعه همه جانبه را دنبال می کرد یعنی توسعه سیاسی،اقتصادی،اجتماعی را همزمان دنبال می کرد بزرگ ترین مشکل ایران در100تا150سال گذشته این بود که هیچ وقت توسعه همه جانبه و متوازن را دنبال نمی کرداین راه حل درهمه جا تقریبا شکست خورد اما در ایران هم چنان این برنامه شکست خورده را دنبال کردند.

پژوهشگرحقوق بشر عمادالدین باقی سخنرانی خود را این گونه پایان داد:

مسائلی که در دوران مصدق بوده است مسائل امروزه ما نیز هست و آنچه مصدق باورداشت همانی است که ما 80 سال بعدازآن هم چنان در پی آن هستیم مصدق می گفت هیچ لذتی رادربرابربا آزادی عقیده و بیان نمی دانست و با همین تفکر تاوان داد و راه توسعه و آزادی کشور قانون اساسی مشروطه است.

مدیرگروه جامعه شناسی عباس نعیمی جورشری درپایان سخنرانی میراث دموکراتیک مصدق بیان کرد:

اگر بنابر این باشدکه ما در وسط و درون قلمرو بمانیم و نخواهیم مرزها را گسترش دهیم هم چنان بشر درسطح و حد اختراع چرخ باقی خواهد ماند،جامعه آماده نیست و شرایط ندارد بلکه لازمه این است که ما باید به آن تمرین بدهیم و این مرز را به طور انباشته پیش ببریم.

من فکر می کنم آن الگوی که توسعه را همه جانبه فهم می کند و تلاش می کند که اجرا کند با همه ایرادات و اشکلاتی که ممکن است در مسیر اجرا دچارش شود گریزناپذیراست اولویت دادن به یک وجه از توسعه نمی تواند صحیح باشد.

هم چنین ادامه داد:برنامه کلی مصدق در داخل کشور پیشبرد هرچه بیشتر دموکراسی درجامعه بود و در این راه پیشرفت هایی نیز حاصل شد.

• < قبلی
• بعدی >