سیدحسین سراج‌زاده 

دکتر سعید مدنی یکی از پژوهشگران جدی و پرکار درباره مسائل اجتماعی ایران است که آثار علمی او (مقاله و کتاب) در زمره کارهای مرجع برای دانشگاهیان، اهل اندیشه، و کارشناسان و مدیران کشور بوده است. متاسفانه به خاطر محدودیت‌های مغایر با معیارهای آکادمیک در نظام دانشگاهی ایران، او هیچ‌گاه نتوانست به عنوان یک عضو هیات علمی مشغول شود، با آنکه از شایستگی علمی و اخلاق حرفه‌ای بالایی برخوردار بود و برخی از آثار پژوهشی او منحصربفرد و برای اهل علم و پژوهش مرجع هستند. 
با وجود این، مدنی با اعتقاد عمیق به کارهای علمی و پژوهشی برای شناخت مسائل و مشکلات جامعه و استفاده از آنها برای بهبود شرایط کشور، علی‌رغم همه محدودیت‌هایی که داشته، با شکیبایی و آرامش به کار علمی خود ادامه داده و در این مسیر، هم از ظرفیت‌های نهادهای رسمی استفاده کرده‌است و هم از ظرفیتهای نهادهای مدنی؛ یه گونه‌ای که در سابقه کارهای علمی او، از یک طرف سردبیری فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی با صاحب امتیازی دانشگاه علوم بهزیستی ایران و اجرای طرح های پژوهشی ملی در حوزه مواد مخدر و اعتیاد برای ستاد مبارزه با مواد مخدر دیده می‌شود و از سوی دیگر، فعالیت در نهادهای علمی مدنی مثل انجمن جامعه‌شناسی ایران و موسسه رحمان (رشد، حمایت، اندیشه) که سازمان‌های داوطلبانه مردم نهاد هستند. حاصل این فعالیت های علمی و پژوهشی کتاب هایی درباره مسائل کودکان (کودک‌آزاری در ایران، آسیب‌شناسی حقوق کودکان در ایران، خشونت علیه کودکان در ایران)، تن‌فروشی (جامعه‌شناسی روسپی‌گری، ررسی آسیب‌های اجتماعی روسپیگری)، اعتیاد در ایران، جامعه مدنی و کرونا، وضعیت توسعه انسانی در ایران، ضرورت مبارزه با پدیده فقر و نابرابری در ایران است. ویژگی برجسته همه این آثار این است که صرفا نظری نبوده و مبتنی بر داده-های میدانی است که با حضور و مشارکت میدانی وی فراهم آمده‌اند. این موضوعات همه در زمره مسائل و مشکلات اجتماعی اصلی و اولویت‌دار جامعه ایران است و درنتیجه، می‌توانند برای برای شناخت و سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای کاهش آنها بسیار راه‌گشا باشند. 
از کارهای برجسته دیگر سعید مدنی، مدیریت یک طرح علمی جمعی است که با نام "گزارش وضعیت اجتماعی ایران (1380-1388)" در موسسه رحمان انجام شد. در این طرح بیش از 20 نفر از دانشگاهیان و صاحب‌نظران برجسته علوم اجتماعی مشارکت داشتند. این اثر پژوهشی گران‌سنگ که با رویکرد توسعه محور انجام شده است، تصویری از تحول 23 موضوع و مسئله اجتماعی مهم مثل سياست‌هاي اجتماعي، جمعيت و نيروي انساني، آموزش، مسکن، مهاجرت، جرم و ... در بازه زمانی 8 ساله ارائه و راه‌حل‌هایی برای مهار و کاهش آنها پیشنهاد می‌کند. این کار گران‌قدر علمی پژوهشی، سرآغازی می-شود برای گزارش‌های دوره‌ای بعدی که دومین آن با تمرکز بر موضوع همبستگی اجتماعی و نابرابری با مدیریت علمی میرطاهر موسوی توسط انتشارات آگاه منتشر شده و دوره زمانی 1388-1396 را در بر می‌گیرد.   
با توجه به شرایط جنبشی جامعه ایران در یکی دو دهه اخیر و کوشش‌های انجام شده مردمی در حوزه عمومی برای طرح مسائل و مطالبات اجتماعی و شکل گرفتن اعتراضات اجتماعی، دکتر مدنی تمرکز مطالعاتی خود را در سال‌های گذشته بر تحولات و جنبش‌های اجتماعی قرار داده و در این راستا پژوهش‌های داشته و آثاری منتشر کرده‌است تا با شناخت علمی واقعیت‌ها، ضرورت‌ها و ظرفیت‌های تحول اجتماعی در ایران، مسیرهای واقع‌بینانه و به‌دور از هیجان‌زدگی و خشونت برای حل بنیادین مسائل جامعه و توسعه و پیشرفت کشور شناسایی شوند. مهمترین آثار مدنی در این زمینه عبارتند از: روان‌شناسی و تغییرات اجتماعی (ترجمه)، جماعت‌گرایی و برنامه‌های جماعت محور، جنبش‌های اجتماعی و دموکراتیزاسیون، جنبش‌های اجتماعی و امید، و مظاهرات سلمیه: گزارش اعتراضات آب در خوزستان. اگر دکتر مدنی امروز از نعمت آزادی برخوردار بود، به پژوهش‌های علمی خود در این زمینه ادامه می‌داد و با کارهای میدانی کوشش می‌کرد تا توصیف‌ها، تبیین‌ها و تحليل‌های داده محور و دانش‌بنیان از جنبش اعتراضی  سال ۱۴۰۱ و مسائل مرتبط با آن ارائه کند. استفاده از چنین کارهایی برای مدیران و سیاست‌گذاران واقع‌گرا و دلسوز برای جامعه یک ضرورت است.
نارضایتی‌ها و مطالبات اجتماعی و سیاسی و اعتراضات،  پویش‌ها و جنبش‌های اجتماعی برای برآوردن آنها، یکی از پدیده‌های اجتماعی متداول در همه جوامع امروز است. نظام‌های حکمرانی برای مواجهه با آنها دو رویکرد و رویه می‌توانند اتخاذ کنند: رویکرد کنترل و مهار ناراضیان و معترضان، و رویکرد برآورده کردن مطالبات گروه‌های مختلف مردم و کاهش نارضایتی‌ها و اعتراضات.
نظام‌های حکمرانی مردم‌سالار، معمولا رویکرد دوم را در پیش می‌گیرند. برای سیاستگذاری در مسیر کاهش نارضایتی‌ها و اعتراضات با برآوردن انتظارات مردم و حل مسائل و مشکلات جامعه، پژوهش‌های اجتماعی که با رویکرد علمی واقع‌بینانه و انتقادی انجام می‌شوند بسیار ضروری و راهگشا هستند. در یک نظام حکمرانی خوب که رویکرد کاهش نارضایتی را اتخاذ می‌کند، پژوهش‌گران، اندیشمندان و دانشگاهیانی همچون سعید مدنی که با دلسوزی برای مردم و کشورشان با رویکرد علمی و انتقادی به کنش گری علمی و اجتماعی می‌پردازند، باید مورد توجه و تکریم قرار گیرند و به نظراتشان در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی اهمیت داده شود. دریغ و درد که امروز به جای رویکرد کاهش نارضایتی، رویکرد کنترل و مهار ناراضیان و منتقدان اتخاذ شده و در نتیجه، افرادی چون مدنی در زندان یا در محدودیت و در حاشیه هستند؛ و در نتیجه، مسائل اجتماعی کشور روز به‌روز پیچیده‌تر، گسترده‌تر و بحرانی‌تر شده‌است‌.
اجتماع علمی و اهل اندیشه و پژوهش و دلسوزان کشور قدر امثال سعید مدنی را نیک می‌دانند؛ آثار دکتر سعید مدنی در حوزه مسائل اجتماعی از متن‌های علمی مرجع و پراستناد بوده و خواهد ماند؛ زندانی بودن چنین افرادی از اعتبار و مشروعیت دستگاه قضایی و نظام حکمرانی در نزد اهل علم و نظر و در بین بسیاری از مردم می‌کاهد و نظام حکمرانی و جامعه را از کنش گری علمی و اجتماعی مسئولانه و سازنده آنها محروم می‌کند، و نظام حکمرانی را در بحران‌های بیشتری فرو خواهد برد.

@SHSerajzadeh

• < قبلی
• بعدی >