روز دوشنبه 29 فروردین ماه سال 1390 نشستی در گروه علمی- تخصصی مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد که در آن موضوعی با عنوان "کارکردهای فرهنگی تکنولوژی‌های زیباسازی و جوان‌سازی صورت و بدن زنان" مورد بررسی قرار گرفت. در این نشست که در راستای محور کلی مباحث سال جاری این گروه، یعنی "تأثیر جنسیت بر سلامت" بود، دکتر افسر افشار نادری و دکتر شیلا میرزاده به ارائه بحث پرداختند.

در بخش نخست این نشست، دکتر افسر افشار نادری، جامعه‌شناس و عضو گروه مطالعات زنان انجمن، سخنان خود را با اشاره به پزشکی شدن زیبایی آغاز کرد و گفت: به سبب ظهور تکنولوژی در دهه اخیر، جراحی‌های پلاستیک رشدی ۸۳ درصدی داشته و جالب اینجاست که این خدمات در کشورهایی مورد توجه بیشتر قرار گرفته که زنان در موقعیت فرودست‌تری نسبت به مردان قرار دارند. مثل ایران و عربستان و بدین ترتیب می‌توان گفت که در این کشورها بخش عمده‌ای از خدمات پزشکی- درمانی به خدمات پزشکی- مصرفی تبدیل شده است.

وی با اشاره به روند جهانی استاندارهای زیبایی گفت: در دنیای کنونی روندی در حال وقوع است که هیچ کشوری از آن مصون نیست و این روند، کالایی شدن و ضرورت زیبا کردن جزء جزء اعضای صورت و بدن مطابق الگوها و استانداردهای رسانه‌ای است. چنین تأکیدی روی اجزاء بدن و استاندارد کردن زیبایی و تعریف خاص فیزیکی برای آن، از نظر ما، یک نوع فاشیسم زیبایی است که در ایران به شدیدترین شکل خود ظهور و بروز پیدا کرده است. و این شرایط می‌تواند برای افراد بسیاری که ایده‌آل مورد نظر را ندارند، سرخوردگی‌های شدیدی را به همراه داشته باشد.

افشار نادری سپس با بررسی مسأله از دیدگاه فرهنگی، گفت: در جامعه‌ای مثل جامعه ما موقعیت متناقض زنان که از یک طرف سر تا پای آنها از منظر مردان پوشیده شود و عرفاً و قانوناً روی آن تأکید می‌شود و از منظری دیگر تابع شرایط مدرن و استاندارد‌ شده داده‌های رسانه باشند، نگاهی آسیب‌شناسانه می‌طلبد. از سوی دیگر، در همین جامعه دیده می‌شود که دانش‌آموزان و دانشجویان زیبا از نمره‌های بهتری برخوردارند. بیماران زیبا مراقبت‌های بهتری دریافت می‌کنند و حتی مجرمان زیبا با محکومیت کمتری مواجه‌اند.

سخنران این نشست، در ادامه به طرح چند پرسش کلی پرداخت: آیا زنان آگاهانه و به دلخواه خود اقدام به تغییرات فیزیکی می‌کنند؟ یا شرایط ساختاری فرهنگی و نگاه مردانه و تمایلات جنسی مردان آن‌ها را به این سمت سوق می‌دهد؟ این عوامل چه هستند؟ آیا‌‌ همان اندازه که در جامعه از زنان توقع زیبایی می‌رود، فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و دیگر کارهایشان هم‌‌ همان قدر ارزشمند است؟

او همچنین یادآور شد: در جامعه‌شناسی بدن، وجود انسان در بدو امر یک مظهر بدنی است، یعنی اعضای مختلف بدن دارای ارزش‌های فرهنگی یکسانی نیستند. چهره از نظر تمرکز ارزش‌ها حساب جداگانه‌ای دارد، شناسایی فرد را به همراه دارد و کیفیت مربوط به جذابیت‌ها در صورت خود را نشان می‌دهد. ارتباط نیز از طریق صورت است. در عین حال، صورت عامل شناسایی جنسیت است و اگر آسیب‌دیدگی در صورت ایجاد شود، ما آن را بسیار جدی تلقی می‌کنیم.

این عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران با اشاره به رابطه بدن و تکنولوژی گفت: رابطه بین بدن و تکنولوژی جزء مباحث جدید جامعه‌شناسی است؛ چرا‌که توسعه تکنولوژی می‌تواند کارکردهای جدیدی را در اعضای بدن ایجاد کند. همچنین، این تکنولوژی‌ها قابلیت‌های بدن را ترمیم کرده و به انسان کمک می‌کنند تا کار‌ها را از دو طریق سامان دهند؛ نخست با تغییر مستقیم در زیربنای بدن با استفاده از توسعه مهندسی ژنتیک و دوم با ساخت اجزاء مصنوعی. کارکرد دیگر تکنولوژی برای بدن نیز زیباسازی است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود توضیح داد: زنان بر اساس ویژگی‌های جسمانی که دارند مورد قضاوت می‌گیرند. چراکه هنجارهای اجتماعی از زنان توقعاتی داشته و بر جذابیت جسمانی او تأکید می‌کنند. در این رابطه، به لحاظ اجتماعی، تصویری مطلوب از بدن تعریف می‌شود که در مورد زنان اندام لاغر و غیر‌عضلانی است. حتی موفقیت‌های اجتماعی زنان باعث نشده که زیبایی به عامل کمرنگی تبدیل شود و نگرش به آن‌ها همچنان نگرشی مردانه و رسانه‌ای است.

دکتر افشار نادری در ادامه، با اشاره به نتیجه پژوهشی یک مطالعه موردی که در این باره در یک مرکز تخصصی زیبایی در تهران انجام داده، گفت: ۸۰ درصد از زنان جامعه آماری ما زیبایی را فاکتور موفقیت می‌دانستند که می‌تواند سایر ضعف‌ها را پوشش دهد. 52 درصد اعتقاد داشتند که باید زیبایی را به هر قیمتی به دست آورند. نزدیک ۴۵ درصد آرزوی زیبایی داشتند و ۵۹ درصد زیبایی را برای مجذوب کردن دیگران می‌خواستند. آن‌ها همچنین در پاسخ به پرسشی که چه عواملی باعث می‌شود شما وادار به این رفتار شوید، 87 درصد ساختار اجتماع و 52 درصد رسانه‌ها را عامل موثری در ترغیب خود می‌دانستند. در عین حال، ۹۸ درصد جامعه آماری گفتند ترجیح می‌دهند آن طور که هستند از سوی همسرانشان پذیرفته شوند. با این وجود، 72 درصد مراجعان به اصرار همسر و 60 درصد بنا به خواست فرزندان خود برای ایجاد تغییر در ظاهرشان اقدام کرده بودند.

وی همچنین با اشاره به اینکه 68 درصد مراجعان به این مرکز زیبایی متأهل بوده و بیشترین فراوانی سنی در میان آنها، بین 26 تا 35 سال و 46 تا 55 سال بوده است، توضیح داد: 72 درصد مراجعه کنندگان رژیم لاغری داشتند و 85 درصد به مراکز ورزشی می‌رفتند و 15 درصد نیز خود ورزش می‌کردند. وقتی از این زنان پرسیده شد که دوست داشتند زن باشند یا مرد، 77 درصد زنان زیبا شده زن بودن را ترجیح می‌دادند که این امر نشان می‌دهد وقتی این زنان به این باور رسیده‌اند که زیبا شده‌اند، در جامعه احساس قدرت کرده و تمایلی به مرد بودن ندارند. در عین حال، 23 درصد دیگر که مرد بودن را ترجیح می‌دادند، عموماً‌ این دلیل را عنوان کردند که در صورت مرد بودن دیگر مجبور نیستند خود را زیبا کنند و می‌توانند در جامعه موفق باشند. نکته جالب دیگر این بود که بیشتر مراجعه‌کنندگان به این مرکز در پاسخ به این پرسش که زیبایی را در چه می‌دانند، پاسخ داده‌اند سیرت زیبا!

افشارنادری تأکید کرد که نتیجه‌ای که از غالب پرسش‌های این پژوهش استخراج شده، حاکی از آن است که زنان برای زیبا بودن تحت فشار هستند. آن‌ها به این کار تن می‌دهند چراکه جامعه چنین چیزی را از آن‌ها می‌خواهد. وی همچنین یادآور شد: با وجود اینکه این باور که زن باید زیبا باشد و مرد احتیاجی به زیبایی ندارد، از گذشته در ادبیات ما وجود داشته؛ اما امروزه رسانه‌ها باعث تشدید این باور شده‌اند. از سوی دیگر، چند فرهنگی شدن جامعه و تبلیغ سبک زندگی خاص می‌تواند عامل تقویت این باور شود. در عین حال، تبلیغات در راستای نظام سرمایه‌داری و حجم زیاد محصولات، دارو‌ها، تکنولوژی‌‌های زیباسازی، رویای جوان‌سازی مخاطبان را تشویق می‌کند و باعث می‌شود آنها بدن خود را به دست پزشکان بسپارند. بدیهی است که این امر بیشتر در کشورهایی رخ می‌دهد که زنان در موقعیت فرودست‌تری نسبت به مردان قرار دارند و چون بستر لازم را برای ارتقاء و رشد مناسب نمی‌بینند به چنین روش‌هایی روی می‌آورند. چنان‌که در همین پژوهش هم خیلی‌ها اظهار کردند که با زیبایی می‌توانند شغل یا همسر مناسب‌تری به دست آوردند؛ چراکه همیشه زیبا‌ها انتخاب می‌شوند. علاوه بر همه اینها، در این زمینه شاید یکی دیگر از عوامل مهم گرایش زنان به عمل‌های زیبایی اعتقاد به این باور دینی باشد که زن باید خود را برای مرد زیبا سازد تا مرد در خانه از هر نظر ارضا شده و با دیدن زنان دیگر مرتکب گناه نشود.

دکتر افسر افشار نادری در پایان سخنرانی خود در نشست گروه مطالعات زنان انجمن، تأکید کرد: همه این عوامل که زنان را روزبه‌روز به سمت مصرف بیشتر تولیدات و خدمات پزشکی سوق می‌دهد، به نوعی می‌تواند به بازتولید ارزش‌های مردسالارانه در جامعه بیانجامد. این در حالی است که زیبایی حقیقی هارمونی و هماهنگی بین عوامل بیرونی (فیزیک بدن) و عوامل درونی (شخصیت) است. بنابراین اگر در جامعه بر شخصیت هم چون فیزیک بدن تأکید شود، دیگر ظاهری‌ترین لایه هویت هر فرد چندان برجسته نخواهد شد که دیگر ابعاد وجودی‌اش را به حاشیه رانده و او را به تلاش و تقلای سخت و گران‌بهایی برای زیبا و جوان‌سازی بیرونی وادارد.

در ادامه این نشست دکتر شیلا میرزاده، متخصص پوست و زیبایی، به بیان برخی تجربه‌های خود در انجام جراحی‌های زیبایی پرداخت و در این رابطه خاطرنشان کرد که اغلب کسانی که به کلینیک‌های زیبایی مراجعه می‌کنند، از اعتماد به نفس پایینی برخوردارند و نکته جالب این است که این روز‌ها مراجعه مردان نیز رشد ۵۰ درصدی داشته است.

وی همچنین با اشاره به عوارض بسیاری از این جراحی‌های زیبایی بر نیاز به افزایش آگاهی در جامعه تأکید کرد.

 

• < قبلی
• بعدی >