پروفسور سیدحسین العطاس جامعه‏ شناس، روشنفکر و اندیشمند مالزیایی در 23 ژانویه 2007 در سن 78 سالگی بر اثر حمله قلبی در کوالالامپور درگذشت. گروه علمی- تخصصی جامعه ‏شناسی علم انجمن جامعه‏ شناسی ایران به این بهانه، در پنجم اردیبهشت ماه 86 نشستی را برگزار کرد که طی آن، ضمن گرامی‏داشت یاد این متفکر مسلمان، اندیشه ‏ها و دیدگاه‏های او مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این نشست خبر برگزاری همایش ”علم بومی و علم جهانی:امکان یا امتناع؟ (یادمان پروفسور العطاس)“ اعلام شد.

در این نشست، دکتر غلامعباس توسلی استاد جامعه ‏شناسی دانشگاه تهران به معرفی اندیشه ‏ها و فعالیت‏های پروفسور العطاس، دوست و همکار قدیمی خود، پرداخت. وی گفت: سیدحسین العطاس در سال 1928 در اندونزی، در خانواده‏ای علمی، مذهبی و روشنفکر به دنیا آمد. او در سال 1963 رساله خود را با عنوان "تاملاتی درباره نظریه ‏های دین" ارائه داد و مدرک دکترای جامعه ‏شناسی‏ اش را از دانشگاه آمستردام هلند دریافت کرد. وی کار دانشگاهی خود را به عنوان مربی و رئیس بخش فرهنگی در دپارتمان مطالعات مالایی در دانشگاه مالای از 1964 تا 1967 آغاز کرد و از 1967 تا 1988 استاد و رییس دپارتمان مطالعات مالایی در دانشگاه ملی سنگاپور شد. پروفسور العطاس در سال 1988 به عنوان رییس دانشگاه مالای منصوب شد و تا سال 1991 این مسؤولیت را به عهده داشت. او از سال 1995 به بعد، در دانشگاه ملی مالزی ابتدا در مرکز مطالعات عمومی، سپس در دپارتمان انسان‏شناسی و جامعه‏ شناسی و سرانجام به عنوان استاد و عضو ارشد مؤسسه جهان و تمدن مالایی فعالیت کرد.

پروفسور العطاس یک پژوهشگر پر کار و نویسنده‏ای با آثار بزرگ بود که تفکر و مطالعات او اهمیت جهانی دارند. او کتاب‏ها و مقالات بسیاری را در سطح بین‏المللی و محلی عرضه کرد. نوشته‏های وی قلمروهای متعددی از قبیل توسعه و نوسازی، سیاست و فساد، روشنفکران در جوامع در حال توسعه، ذهنیت جوامع استعمار شده و نیز مسأله درگیری امت اسلامی در مدرنیته را در بر می‏گیرند.

برخی از کتاب‏های مهم او همچون ”تأملاتی درباره نظریه‏ های دین“ (1963)، ”نوسازی و دگرگونی در آسیای جنوب شرقی“ (1972) به عنوان آثار کلاسیک شناخته می‏شوند. کتاب اخیر به شیوه‏ای انتقادی نظریات غربی نوسازی و توسعه را مورد بحث قرار می‏دهد و ایده مدرن شدن به مثابه‏ی غربی شدن را به چالش می‏کشد. کتاب ”اسطوره بومی تنبل“ (1977) یکی دیگر از آثار اساسی اوست که نشان می‏دهد چگونه استعمار اروپایی اسطوره مالزیایی ‏ها به عنوان بومیانی تنبل را می ‏آفریند. ادوارد سعید این کتاب را به عنوان ”مطالعه‏ ای شگفت‏ آور اصیل“ توصیف می‏کند که منبع الهام او در نقد شرق‏شناسی بوده است.

پروفسور العطاس در یکی از مقالات مشهور خود با عنوان "فکر اسیر" به بررسی وضع و حال روشنفکران و نظام آموزش عالی در کشورهای درحال توسعه می‏پردازد و معتقد است که در این کشورها، روشنفکران و قشر تحصیل‏کرده، به دلیل سیستم آموزشی نادرست، به اسارت فکری دچار می‏شوند و خلاقیت خود را در برابر اندیشه‏ های دیگر از دست می‏دهند؛ به طوری‏که در طول زمان توانایی انطباق کلیاتی که خوانده ‏اند را با مسائل جزئی پیش‏روی خود نخواهند داشت.

دکتر توسلی در ادامه با اشاره به حوزه‏ های جامعه ‏شناسی فساد، جامعه ‏شناسی توسعه آسیا، جامعه‏ شناسی اسلام در جنوب شرقی آسیا و جامعه‏ شناسی روشنفکری کشورهای در حال توسعه، به  عنوان مهم‏ترین زمینه ‏های تخصصی العطاس، گفت: آخرین کتاب این متفکر بزرگ در سال 1999 با عنوان "فساد و سرنوشت آسیا" منتشر شده که برخی نظریات او در این زمینه را منعکس می‏کند. او در این کتاب، به دلایل عدم به وجود آمدن دموکراسی، به عنوان یکی از ویژگی‏های پیدایش مدرنیزاسیون در جوامع مختلف به خصوص در مالزی، می‏پردازد. بنابر عقیده این روشنفکر مسلمان، باید در جامعه سیستمی داشته باشیم که نه تنها از جنبه‏های مختلف فساد بری بوده بلکه دموکراسی هم در آن حاکم باشد. بنابراین مسأله ‏ای مانند مدرنیزاسیون در صورت عدم وجود چنین شرط‏هایی به نتیجه نخواهد رسید. از این حیث، در یک علم بومی نیز در عین حال که به صورت جهانی فکر می‏شود، باید به قابلیت پذیرش آن در کشور و جامعه مورد نظر نیز توجه کرد.

استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران، در جای جای سخنان خود، از زندگی فوق‏ العاده فعال و پر کار العطاس یاد کرده و نخستین ویژگی زندگی او را اهمیت به مسأله علم معرفی کرد و گفت: این جامعه‏شناس مالزیایی ایده و فکر خود را از اسلام گرفته و از تأکید این دین بر جایگاه علم بارها سخن گفته است. او همچنین خواهان آن بوده که دانشی را مطالعه کند که برای محیط زندگی و کارش سودمند باشد. در واقع او به جنبه هدفمندی دانش و همچنین کاربرد آن و انطباقش با نیازهای محلی بسیار معتقد بوده است.

وی افزود: سیدحسین العطاس اندیشه انتقادی و بازی دارد و در سطح جهانی شناخته شده است. ایشان روشنفکری مسلمان بود که مبدأ کار خود را جامعه ‏شناسی قرار داد ولی در بحث‏ها و استدلالات خواه ناخواه دیدگاه مذهبی ‏اش را به صورت منطقی و قابل قبول در سطح جهانی مطرح می‏کند.

بنابر نظر دکتر توسلی، العطاس بر این باور بوده که ما نباید علوم را به صورت بسته ‏بندی شده از غرب بگیریم و پس از مطالعه و بررسی، آن را در کشور خود مطرح کرده و از فواید آن استفاده کنیم. از نظر العطاس مدرنیزاسیون همان غرب‏گرایی نیست و تا زمانی که ما جنبه‏ های مختلف آن را با فرهنگ خود هماهنگ نکنیم، نمی‏توانیم انتظار بهره ‏برداری از آن را در جامعه داشته باشیم.

توسلی در طول سخنان خود اشاره کرد که سید حسین العطاس را نخستین بار، 35 سال پیش، در کنفرانسی که از سوی یونسکو در اندونزی برگزار می‏شد، ملاقات کرده و بارها در سمینارها و همایش‏ های مختلف با او در تماس بوده است.

وی همچنین خاطرنشان کرد: حسین العطاس با برادر خود نقیب العطاس اختلافات فکری زیادی داشت. یکی از موارد آن در زمینه اسلامی کردن علوم بود. چنان‏چه سیدحسین در سخنرانی خود با عنوان "درباره اسلام و علوم اجتماعی" که در سال 1366 در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، ایراد کرد؛ ضمن تاکید بر اهمیت علم از دیدگاه اسلام، کسانی چون برادرش نقیب را که اعتقاد دارند همه علوم باید دینی شوند، مورد انتقاد قرار داد. به عقیده حسین العطاس، وظیفه عالمان و سیاست‌گذاران آن است که با حفظ تمایز میان حوزه ارزش‏ها و دانش‏ها، میان علوم محض و کاربرد آنها تفاوت قائل شوند و با ترکیب ناصواب این دو حوزه، مانع گسترش هیچ‌یک از آنها نشوند.

پروفسور سیدحسین العطاس جامعه‏ شناس، روشنفکر و اندیشمند مالزیایی در 23 ژانویه 2007 در سن 78 سالگی بر اثر حمله قلبی در کوالالامپور درگذشت. گروه علمی- تخصصی جامعه ‏شناسی علم انجمن جامعه ‏شناسی ایران به این بهانه، در پنجم اردیبهشت ماه 86 نشستی را برگزار کرد که طی آن، ضمن گرامی‏داشت یاد این متفکر مسلمان، اندیشه‏ ها و دیدگاه‏های او مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این نشست خبر برگزاری همایش ”علم بومی و علم جهانی:امکان یا امتناع؟ (یادمان پروفسور العطاس)“ اعلام شد. 

 

• < قبلی
• بعدی >