نشست علمی با عنوان «جامعه ­شناسی درمانی از منظر مید» به همت گروه جامعه­ شناسی درمانی انجمن جامعه ­شناسی ایران، روز چهارشنبه به تاریخ 1402/09/15 در ساعت 21 به صورت مجازی و بر بستر گوگل میت با حضور علاقمندان به این مبحث برگزار شد.

سخنران این نشست حمیدرضا یزدانی از اعضا گروه علمی جامعه ­شناسی درمانی با تمرکز بر اندیشه مید با استخراج چهار محور در جامعه ­شناسی درمانی به سخنرانی پرداخت. چهار محور سخنرانی عبارت هستند از 1- تعریف جامعه شناسی درمانی در پارادایم­ های جامعه شناسی / تعریف پرگمتیستی 2- وظایف جامعه شناس درمانی در پارادایم­ های جامعه ­شناسی / گونه پرگمتیستی 3- سطوح مطالعه در پارادایم های جامعه­ شناسی 4- درمان از منظر پارادایم­ های جامعه­ شناسی / گونه پرگمتیستی )

مطالب یزدانی برگرفته از کتاب دستگاه نظری مید نوشته دکتر تنهایی و خلاصۀ درس­گفتار آقای دکتر تنهایی مربوط به دوره آموزشی جامعه‌­شناسی بالینی در سال 98 (انجمن جامعه شناسی ایران) و فایل صوتی رسالت جامعه‌­شناسی آقای دکتر تنهایی است.

یزدانی گفت در ابتدا قبل ورود مستقیم به بحث لازم است مقدمه از جامعه‌شناسی درمانی آورده شود، چرا که در پرداختن به جامعه‌شناسی درمانی، فارغ از تعلقات پارادایمی و نظریه مورد استفاده، در فرایند شناخت، مداخله و درمان مسئله، باید به اصول و ویژگی های خود جامعه‌شناسی درمانی توجه ویژه داشت. در این مبحث به اصول و ویژگی‌های جامعه‌شناسی درمانی اشاره‌ای خواهیم کرد.

یزدانی گفت درباره ویژگیهای جامعه‌شناسی درمانی باید توجه کرد که اولا جامعه شناسی درمانی الزاماً و انحصاراً بر دانش جامعه شناسی محض تکیه نمیکند، بلکه منابع این شاخه از جامعه شناسی بیشتر در قلمروی یافت میشود که در ربع آخر قرن بیستم آشکارا آن را علوم رفتاری نامیدند. علوم رفتاری شامل تمامی رشته ‌های علمی میشود که موضوع اصلی مطالعات آنها رفتار بشری است، رفتارهای فردی، رفتارهای جمعی و رفتار سازمانی در هر سطحی، از سطح خرد گر فته تا سطوح میانی، ملی و جهانی که در رشته های مانند روانشناسی، جامعه‌شناسی، انسانشناسی، مدیریت، علوم تربیتی و دیگر رشته ها بکار میآیند. بنابراین نخستین ویژگی جامعه ‌شناسی درمانی میان رشته‌ بودن آن است. اما لازم به یادآوری این نکته مهم نیز هست که منابع چند رشته‌ بودن علوم رفتاری مانع از این نیست که جامعه ‌شناسان درمانی، نه منابع، که سطح و استراتژی مطالعات خود را، نه فرد، که گروههای اجتماعی، طبقات، اقشار، حرف و رسته ‌های حرفه ‌ای و هر سازمان رسمی یا غیررسمی بدانند که با برخی مشکلات و مسائل اجتماعی یا جامعه ‌ای روبرو هستند .
یزدانی افزود  ثانیاً مهمترین اهداف جامعه‌شناسی درمانی ارزیابی و تشخیص و سپس کمک به درمان،  اصلاح و بهبودی موقعیت اجتماعی یا جامعه از طریق راهها و رویکردهای سازمانی و جامعه ممکن و عملی در هر جامعه‌ است. بنابراین دخالت و مشارکت در موقعیتهای اجتماعی و جامعه ‌ای از ضروریات این شاخه از جامعه‌شناسی است. نکته مهم قابل یادآوری این ویژگی آن است که اصطلاح درمان و درمانی در عبارت جامعه‌ شناسی ‌درمانی یا کلینیکی هیچ الزام و ارتباطی با روانشناسی بالینی به وجود نمیآورد. اصطلاح درمان یا تراپی، درمانی یا کلینیکی با معنایی مشترک میان روانشناسی بالینی و جامعه شناسی درمانی ، تنها اشاره به کنش مشابه درمان گری روانشناس و یا جامعه ‌شناس دارد، اما اصطلاح بالینی میدان پژوهش و درمان گری روانشناس را تعیین میکند که بیشتر در فضای بیمارستانی و کلینیکی انجام میپذیرد، در حالیکه میدان پژوهش و درمان جامعه‌ شناس درمانی در جامعه و در سطوح مختلف آن انجام میشود و تنها با مفهوم رویکرد درمان در روانشناسی مشابه است. این تفاوت در نظریه، روش، و سطوح مطالعاتی که سطوح سازمانی و سازمان یافته در سیستم تقسیم اجتماعی کار هستند کاملا مشهود است. ثالثا بنابر ویژگیهای یاد شده در بند دوم بالا، جامعه ‌شناسی درمانی ناگزیر از باور و پیروی رویکردی انسانگرایانه است، زیرا تا نگرش جامعه‌ شناس به جامعه برای شناخت به منظور اصلاح و بهبودی جامعه نباشد هیچ گرایش و قرابتی با جامعه‌شناسی درمانی ممکن نیست .

یزدانی ادامه داد اصول جامعه‌شناسی درمانی به این صورت است: 1- نظریه اجتماعی برای استفاده‌ عملی و در راستای منافع مردم تفیر و معنا میشود. 2- استفاده هر کس از نظریه و تاثیر آن بر کارهای وی با شیوه‌ خود- بازنگری انتقادی به ‌طور تجربی مرور و بررسی میشود. ( نقد دائم نظریه نسبت به کارآیی‌ که در محیط میتواند پیدا بکند). 3-دیدگاه مفید و کارا نسبت به جامعه هدف داشتن( مراقبت و همدلی) 4-هر سیستم اجتماعی بایستی درست فهمیده شود تا بتوان درست و موفق در آن کار کرد. هر گاه احساس شد که سیستم نیاز به اصلاح ساختاری دارد باید در راستای اصلاح آن پیشنهاد داده شود. ( منظور هم فهمی با نهادهای دولتی است و ساختار جامعه هم میبایست امکان کنش گری را فراهم نماید). 5- بر سطوح تحلیلی مختلفی کار شود: سطوح فردی، سطوح گروههای کوچک، سازمانها، اجتماعات و محله‌ ها، جوامع و سطح جهانی.6- در تشخیص و شناخت مسائل اجتماعی و پیدا کردن راه حلهای بایستی مردم درگیر فرایند شناخت و اصلاح شوند، به عبارتی مردم باید به عنوان کنش گر مشارکت داشته باشند). 7- انتخاب و اجرای مناسبترین شیوه و روش پژوهش برای فهم مسئله و همچنین راه برون رفت از آن. 8- آفرینش و اجرای فرآیندهای مداخله‌ گرانه و مرور تجربی برای رویکرد موثر به مسئله.

یزدانی تاکید کرد با اتکا به این موارد و هدف مهم جامعه‌شناسی درمانی که همانا شناخت و کمک به حل مسائل اجتماعی و مسائل ‌جامعه است، میتوان در ابتدا به قرابت دستگاه نظری مید در پارادایم تفسیری ‌پرگمتیستی با جامعه‌شناسی درمانی توجه کرد. یکی از این موارد مهم توجه و پیروی از رویکردی انسانگرایانه در جامعه‌شناسی درمانی است که با توجه به تعریف و نگاه اسپینوزایی به انسان، در مبانی هستی شناسی این پارادایم این مورد جزء موارد اساسی در خود پارادایم تفسیری‌ پرگمتیستی است. نکته‌ دیگری که میتوان بدان اشاره کرد ویژگی بین ‌رشته‌ بودن جامعه ‌شناسی درمانی است، که در دستگاه نظری مید با تحلیل خود(self) که از رابطه‌ دیالکتیکی من و من اجتماعی شکل میگیرد و همچنین گفتگوی میان خود سوبژه و خود ‌ابژه، در فرایند نقش گیری و قبل از کنش که از علوم رفتاری تا جامعه‌شناسی کاربرد دارد، زمینه ‌های هم‍‌فهمی و همکاری بین‌ رشته بیشتری فراهم است و در مداخله در سطوح مختلف خرد و کلان قابلیت کاربست عملی دارد.

همان‌طور که ‌جامعه‌شناسی درمانی به عنوان همتا و همکار جامعه‌ شناسی مفهومی آکادمیک میکوشد تا با کاربست دانش و بصیرت های جامعه‌ شناختی مهمترین هدف خود را شناخت و کمک به حل مسائل اجتماعی و مسائل ‌جامعه ‌ای قرار دهد، جامعه‌شناسی از نظر مید هم علمی در خدمت حل مسائل جامعه است. او جامعه را چیزی جز هم کنشی اجتماعی میان افراد نمیداند، حال گاهی این هم ‌گنشی میان دو نفر است که میتوان خانواده را نمونه ‌ای از آن برشمرد و گاهی هم میان چندین نفر که میتواند در احزاب، سازمانها، دولت، اتحادیه ها و ... مشاهده نمود.

یزدانی گفت برای مداخله، وظایف جامعه‌شناسی درمانی و البته جامعه‌ شناس درمانی در این تئوری این است که ابتدا به تقسیم بندی انواع جوامع(جوامع I و جوامع Me) و قواعد نقش گیری در هر دوره تاریخی( دروه play یا بازی ساده با نقش گیری دوتایی، دوره game یا بازی پیچیده با نقش گیری چند تایی و دروه Generalized other یا دیگری ِ تعمیم یافته که زمینه ظهور و بروز فردیت فراهم شده و به‌ جای اشخاص و افراد نقشها در جامعه مهم هستند) در جامعه مورد نظر توجه نماید و از طریق رویکرد طبیعتگرایی داروینی ، یعنی رجوع به میدان طبیعی به کشف و شناخت واقعیت و مسئله بپردازد و سپس مداخله را مبتنی با شرایط و موثعیت جامعه مورد نظر با کمک کنش گران جامعه هدف طراحی و تدوین نماید. چراکه در این صورت هم مسئله آنگونه که هست شناخته میشود و هم راهبردهای مداخله ‌ای از دل واقعیت بیرون میآید که طبیعتاً موافقتر و مفیدتر خواهد بود. با توجه به این مفاهیم مهم و تقسیمبندی مید، کشف و فهم یک مسئله مشترک در دو جامعه، پاسخ و مداخله‌ متفاوتی را خواهد داشت.

البته لازم به یادآوری است که مید بر اساس اسناد و شرح ‌هایی که از او آمده (در کتاب دستگاه نظری مید، ح.ا.تنهایی، نشر احسان) خودش یک جامعه‌شناس درمانی بوده و در مورد مسائل اجتماعی زمانه خود در جامعه‌ امریکا علاوه بر مطالعه و شناخت، مداخله ‌هم داشته و استخراج عناصر مهم و سپس کاربست آن در جامعه‌شناسی درمانی کار دشواری نیست چرا که خود مید چنین نگاهی به جامعه و جامعه‌شناسی داشته است.پس با توجه به این نظریه نکته مهم، فهم و توجه به تقسیم‌ بندی و قواعد نقش گیری در نظریه مید مهم است تا با اتکا به آنها در چهار محور مطرح شده کار جامعه‌شناسی درماتنی را پیش برد.

نشست ساعت 22:00 پایان یافت.

 

• < قبلی
• بعدی >