چهارمین نشست گروه جامعه شناسی اقتصادی با عنوان «کالبدشکافی کنش اقتصادی ایرانیان در نسبت با دولت» با حضور دکتر ابراهیم توفیق و دکتر محمدرضا جوادی یگانه در محل انجمن جامعه ‌شناسی ایران در تاریخ هفتم اردیبهشت ماه 93 برگزار گردید.

دکتر توفیق نخستین سخنران نشست بحث خود را این­ گونه آغاز کرد: پس از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید تقاضاهایی ایجاد شده است که متاسفانه به آنها پاسخ منفی داده ­می­شود. این مسئله نشان از شکاف دولت و ملت دارد. این شکاف نسبتی با امروز ندارد و بعدی تاریخی باید به آن نظر کرد. شکافی که عمری به تاریخ شکل ­گیری دولت­ها دارد. دولتی که خودکامه بوده و مردم برایش در اولویت نبوده ­اند و در مقابل مردمی را داریم که سعی داشته­ اند از زیر بار استبداد رهایی یابند و اینگونه به وجود آمده­ اند که آنان را دغل ‌باز و پیچیده می­ نامیم.

لذا توجیه بیرونی وجود دارد که حکومت ­ها استبدادی بوده ­اند و ملت ­ها نیز در برابرشان ویژگی خاص تاریخی را حفظ کرده­ اند. این شکاف موجب گسست پرنشدنی شده است که عده ­ای را از حکومت­ها می­ راند و عده ای نیز به این وضعیت تن می­دهند.

از سویی می ­توان تعاریف دیگری از شکاف مطرح کرد که نسبتی با این رویکرد ندارد. از دوره مشروطه یا پهلوی به بعد نهادی به عنوان دولت پدید آمد که هنوز مدرن بودن آن محل مجادله است. از زمان رضا شاه، ساز و کار ارتش متمرکز بوده است. بوروکراسی نظام­ مند بوده، و در طول چند دهه کارامدتر شده است. البته دستگاه قضا به اندازه سایر نهادها کارامدی پیدا نکرده است؛ باید این نکته را در نظر داشت که منظور از کارامدی سازکارهای نظام­ مند است نه نفع و سود مردم.

آنچه در این نوع دولت وجود دارد دیگر ملوک­ الطوایفی نیست و ایده­ هایش در این دوره طرح می­شود. این دولت از طریق منطق درونی و پوسته سخت، خود را از گروهی که نمایندگی ­شان را بر عهده دارد مجزا می‌کند. به واقع دولتی مدرن و یا شبه مردنی که ساخت نهادی ­اش از مردم مجزا است، نسبت خود را با جامعه از طریق نسبت شکاف روشن ­می­کند.

حال مسئله اینجا است که تنها شکاف مسئله اصلی نیست بلکه ویژگی ­های چنین دولتی شکافی باید در نظر گرفته شود. این شکاف اصولا به شکل خاصی بروز پیدا می­ کند، به ­گونه­ ای که در آغاز شکل ­گیری دولت دوگانه­ ای وجود دارد و این دوگانه بازگشتی است؛ زمانی که احساس خطر استعمار به وجود می ­­آید توجه همگان به درون معطوف می­شود و ما نیازمند جراحی تاریخی هستیم تا این شرایط را درک کنیم و در این وضعیت است که در جامعه­ ای همانند ایران که هم مسلمان است و هم ایرانی؛ گروه جدید پدید می­ آید که ساکنین خود را با انوع دین و با انواع اقوام در درون خود جای داده و با همگان کنار می­آید، و رسوم درون­ گروهی زندگی را امکان­پذیر می­کند. اگر جامعه­ ای با چنین سازوکاری ساماندهی شود وچنین اتحاد درونی بین اقوامش وجود داشته باشد، توانایی ایستادگی در برابر دولت ادب­گر را خواهد داشت و شکافی در جامعه ایجاد می­کند که شکننده است.

در ادامه دکتر جوادی یگانه، دومین سخنران نشست بحث خود را مطرح کرد و گفت: باید به روانشناسی اجتماعی مردم در ادوار مختلف توجه کنیم، و در یک نگاه اولین پرسش این است که چرا افراد یارانه دریافت کردند؟ و خود را مستحق دریافت یارانه دانستند؟. زیرا معیارهای دیده شده غلط بودند و از آنجایی که برچسبی برای این هزینه در نظر گرفته نشد به نوعی اشرافیت فرهنگی دانسته شد.

باید از دولت پرسید چرا در دولت هیچ وقت این سوال مطرح نشده است که مشکل عدم انصراف از یارانه در میان آحاد جامعه و بخصوص افرادی که توانایی مالی دارند چیست؟. زیرا حاکمیت با کمال سادگی و بلاهت به همه اقشار جامعه یارانه پرداخت می کند. از نگاه دولت رانتینر این دیدگاه وجود دارد که همه مردم باید یارانه دریافت کنند.

در بحث اجتماعی یارانه، چهار گروه وجود دارد. گروه اول افرادی که نیازمند هستند و به هردلیلی ثبت نام نکرده اند. گروه دوم افراد نیازمند که ثبت نام کرده اند. گروه سوم افرادی غیرنیازمند که ثبت نام کرده اند. و گروه آخر افراد غیرنیازمندی که ثبت نام نکرده اند. ما مشاهده می کنیم تعداد افرادی که غیر نیازمند بوده اما ثبت نام کرده اند زیاد بوده است . به عبارتی این افراد به جامعه دروغ گفته اند زیرا تمکن مالی دارند اما از دولت یارانه دریافت می کنند. دولت برای مردم شفاف و جدی نگفته است که ثبت نام افرادی غیرنیازمند نوعی دروغ است و به جامعه ضرر وارد می کند. باعث افزایش نرخ کالا می شود. چون این مبالغی که باید صرف توسعه و مسایل جانبی آن بشود صرف قشری از جامعه می شود که از لحاظ مالی دارای تمکن مالی هستند . البته مشکل این است که دروغ در جامعه ایران رواج دارد در این مسایل مهم حیاتی هم قابل مشاهده است. فی الواقع در ایران دروغ گفتن برای کسی هزینه ای ندارد . و فرد دروغ گو مورد شماتت وجدان جمعی قرار نمی گیرد.

البته باید از دید جامعه هم به این مساله توجه شود. تصور مردم این است اگر اطلاعات دقیق به دولت بدهند دولت از اطلاعات بر علیه مردم استفاده کرده و آنها دچار ضرر و زیان خواهند شد. از نگاه مردم این است که دولت برای مردم کاری نکرده و خدمات اولیه مناسب در اختیار آنها قرار نداده است. به تعبیری در اینجا حکومت کردن بر مردم دیده نشده است. در وضع فعلی همه مشکلات فعلی به مردم بر نمی گردد بلکه نوع رفتار دولت با مردم باعث شده است که مردم رفتار پیچیده از خود بروز بدهند.

 

• < قبلی
• بعدی >