نشست تخصصی فضاهای بی دفاع شهری و آسیب های اجتماعی با مشارکت گروه علمی- تخصصی ارزیابی تأثیرات اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران، شهرداری منطقه 8 شهر تهران و گروه ارزیابی تاثیرات اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، در روز سه شنبه 10 دی ماه 1398 در سالن کنفرانس معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه 8 و با سخنرانی دکتر کرم حبیب ‌پور گتابی، دکتر حسن غنیمتی و فردین منصوری و با حضور مهندس امیرآبادی (معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه 8) مدیران،اساتید، و دانشجویان علاقمند به این حوزه برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر حسن غنیمتی گفت: اثرگذاری فضا در رفتارهای انسان تاثیرگذار است و متغیر اصلی فضاهای بی‌دفاع شهری، «فضا» است و برای تنظیم رفتار شهروندان استفاده می‌شود.جرم از نظر سیر تکوینی و تاریخی به پنج موضوع ذیل قابل بررسی است؛

1. جرم از منظر زیست‌شناسی = همان ژنتیک و جسم افراد است
2. جرم از منظر روان‌شناسی= بحث روانی جرم
3. جرم از منظر حقوق = مجازات و تاثیر در حکومت است
4. جرم از منظر جامعه‌شناسی= فلسفه تحقیق می‌شود و عواملی که تاثیر دارند متغیر نابرابری است که جامعه به دنبال نابرابری می‌رود و افراد به فکر فاصله بین خودشان و دیگران می‌افتند و به سمت جرم می‌روند.
5. جرم از منظر اقتصاد = بیکاری می آورد و افراد برای برآوردن نیازهای اولیه به دنبال راه‌های غیرقانونی می‌روند و جرم و جنایت صورت می‌گیرد که بیشتر در مناطق فقیر نشین رخ می دهد.
6. جرم از منظر جغرافیا و برنامه‌ریزی خدمات شهری و معماری =از لحاظ فضا و مکان

دکتر غنیمتی ادامه داد: فضاها روی افراد جامعه تاثیر دارند و بین ساختار محیط و جرم رابطه وجود دارد یعنی محل سکونت نامناسب در افراد باعث افزایش جرم و جنایت می‌شود زیرا مکان‌های جرم‌خیز بی‌دفاع هستند. پس از مکتب بوم‌شناسی، برنامه‌ریزی شهری و معماری باید نگاه شود. ساختار فیزیکی شهر ‌ارتباط با الگوها و رفتارهای افراد جامعه دارد. درمکتب شیکاگو پنج عامل پیشگیری کننده از ارتکاب جرم و جنایت عبارتند از: تراکم –فقر-ورود وخروج مداوم افراد(مثل راه آهن)- خرابی و فروریختگی ساختمان ها –وجود اقامتگاه تجاری و صنایع.

او اضافه کرد: بر اساس دیدگاه انتخاب عقلی مجرم فکر می‌کند که آیا جرم را انجام بدهد یا نه؟ او جایی وارد می شود که شرایط جرم برایش فراهم شود. یعنی محیط را باید طوری طراحی کنیم که باعث کاهش جرم وجنایت شود. مثلاً سرویس بهداشتی منطقه چهارده که بجای اینکه در وسط پارک تعبیه شود در کنار پارک قرار دارد باعث افزایش جرم و جنایت می‌شود حتی سرویس بهداشتی که با چند پله به پایین ساخته می شود نیز عاملی برای تجمع معتادین است.

سپس دکتر کرم حبيب‌پور گتابي براساس چهار مقوله سياست‌هاي اجتماعي و رفاهي، حق به شهر (هنري لوفور)، فضاي بي‌‌دفاع شهري و آسيب‌هاي اجتماعي، بحث خود را آغاز کرد. او در ابتدا به دلايل جامعه‌شناختي، کالبدي و مديريتي (مانند صنعتي‌شدن، شهرگرايي، ورود مهاجرين، رشد فيزيکي و جمعيتي شهرها، فرسودگي و تخريب مناطق قديمي، نبود موانع نمادين و واقعي، ازبين‌رفتن ساختار اجتماعي محلات و ضعف تعاملات اجتماعي) در شکل‌گيري فضاهاي بي‌دفاع شهري اشاره کرد و ادامه داد: هدف سياست‌هاي اجتماعي و رفاهي، بهبود فضاي اجتماعي زندگي انسان‌هاست و يکي از ابزارها براي اين بهبود، فضاي عمومي است که در برخي مواقع اين فضاي عمومي به دليل عدم استفاده مناسب، تبديل به فضاي بي‌دفاع مي‌شود. سياست‌هاي رفاهي بايستي با استفاده مناسب از فضاها، حق شهروندان به شهر را به آنها برگردانند. شهر بايستي از نظام سرمايه‌داري گرفته شود و به شهروندان برگردانده شود؛ يعني همه بايد در مقابل شهرشان حق داشته باشند و به‌خوبي از همه فضاها استفاده کنند. اين برخورداري از حق، طبيعتاً آنها را در برابر شهر مسئول نيز خواهد کرد. درحالي که به دليل سياست‌هاي اجتماعي و رفاهي نامناسب و ناعادلانه متأثر از سياست‌هاي سرمايه‌گرايانه و بي‌دفاع‌کردن برخي فضاها، حق به شهر را از برخي شهروندان به ويژه در مناطق فرودست شهري گرفتيم و به اين ترتيب فضاي بي‌دفاع را بازتوليد کرديم.

وی درباره معناي بي‌دفاع (defenseless or indefensible) در مفهوم فضاي بي‌دفاع گفت: بي‌دفاع هم معناي فيزيکي دارد و هم معناي اجتماعي؛ و براي جامعه‌شناسان، معناي اجتماعي مهمتر است. فضاي بي‌دفاع از حيث جامعه‌شناسي، يعني فضاي بي‌دفاع در برابر ريسک و مخاطره، فضاي فاقد نظام فرهنگي و هنجاري، و در نتيجه فضاي مستعد جرم و ناهنجاري‌هاي اجتماعي. فضاي بي‌دفاع شهري، فضايي است که رها شده و نمي‌تواند از خود دفاع کند؛ فضايي است که به کسي تعلق ندارد و بنابراين کسي از آن نگهداري و مراقبت نمي‌کند. اينگونه فضا از ديدها محفوظ است و به همين دليل فضايي دنج و مطمئن براي فعاليت‌هاي غيرمجاز و نابهنجار محسوب مي‌شود. البته اين را هم بگويم که بي‌دفاع‌ بودن/شدن يک فضا، امري برساختي است نَه اثباتي و ذات‌گرايانه. بدين معنا که فضاها في‌الذات بي‌دفاع نيستند، بلکه اين ما (انسان‌ها در هر موقعيت سوژگي) هستيم که براساس مناسب‌ها و کنش‌هايمان (براي مثال، عدم نفوذپذيري و رؤيت‌پذيرسازي ناشی از سياست‌هاي اجتماعي و رفاهي نامناسب)، برخي فضاها را خالي از حضور و مراقبت اجتماع، روح جمعي، سرمايه اجتماعي و در نتيجه بي‌دفاع مي‌کنيم.

وی در رابطه با مکانيسم تأثيرگذاري فضاهاي بي‌دفاع شهري بر آسيب‌هاي اجتماعي خاطر نشان کرد: وجود فضاي بي‌دفاع منجر به کاهش حضور محلي و کاهش تعلق محلي و در نهايت عدم سرمايه اجتماعي مي‌شود و اين امر منجر به کاهش نظارت و کنترل (مردم و مسئولين) شده و به وضعيت بي‌دفاعي و افزايش آسيب مي‌انجامد. چه بسا فضاي شهري، محيطي براي حضور اجتماعي، تعامل اجتماعي، زندگي جمعي، گفتگوي جمعي و شکل‌گيري روح جامعه است و با چنين مختصاتي، امکان شکل‌گيري آسيب‌هاي اجتماعي بسيار کم است و طبيعي است درصورت نبود اين موارد، اين امکان تقويت مي‌شود. به هر حال، فضاي بي‌دفاع شهري پيامدهاي متعددي دارند که از جمله مي‌توان به کاهش احساس و واقعيت امنيت، برهم‌زدن آسايش رواني مردم، ترس از خشونت، ترس از مزاحمت، کاهش مشارکت محلي، کاهش احساس تعلق و هويت محلي، افزايش آسيب‌هاي اجتماعي، کاهش سلامت اجتماعي و به يک تعبير کلي، کاهش کيفيت زندگي و کاهش توسعه پايدار اجتماعي اشاره کرد.

دکتر حبيب‌پور گتابي افزود: براي مديريت نقش اين فضاهاي بي‌دفاع شهري در کاهش آسيب‌هاي اجتماعي مي‌توان اقدامات زير را انجام داد: 1) پيشگيري از شکل‌گيري فضاهاي بي‌دفاع شهري (مانند از طريق طراحي و معماري شهري)؛ 2) گسترش شاخص‌هاي دفاع‌پذيري فضاهاي شهري شامل نظارت اجتماعي (رؤيت‌پذيرسازي فضاها)، نفوذپذيري (استقرار فضاهاي خدماتي، توسعه سرانه‌هاي اجتماعي، فرهنگي و رفاهي، بهسازي فضاها متناسب با نيازهاي محله)، خوانايي (نمادها) و روشنايي؛ 3) توزيع جمعيت در نقاط مختلف شهري و جلوگيري از بيش‌تراکمي جمعيت در برخي نقاط خاص؛ 4) انجام اقدامات اجتماع‌محور و استفاده از ظرفيت سازمان‌هاي غيردولتي ؛ 5) افزايش مسؤليت‌پذيري مردم به ويژه ساکنين بافت و مشارکت آنها در شناخت و ساماندهي فضاهاي بي‌دفاع؛ 6) ماندگارسازي جمعيت در بافت فرسوده (شناخت، اعتماد و... مردم نسبت به همديگر)؛ 7) بازآفريني شهري و نوسازي بافت‌هاي فرسوده و 8) ايمن‌سازي اجتماع.

فردین منصوری آخرین سخنران این نشست بود. او گفت: واژه فضای بی دفاع خود یک نوع برچسب زنی به فضا و بی دفاع کردن آن است. یکی از مهم ترین شاخص‌های فضاهای بی دفاع این است که به‌صورت ضعیف تعریف شده‌اند. فضا بی‌هویت است و کاربرد آن را نمی‌دانیم همچنین میان عناصر شهر پیوستگی ایجاد نمی کند و مرز و محدوده مشخصی ندارند. با توجه به مروری نظری و همان طور که نیومن اشاره می کند عدم حس مالکیت در شهروندان یک شهر به بیشتر شدن فضاهای بی دفاع و ناامنی شهری منجر می شود. در هر مکانی که تعداد افراد مستاجر زیاد باشد حس تعلق و دلبستگی به فضا شکل نمی گیرد و امکان بروز جرم و آسیب اجتماعی زیاد می شود. نکته دیگر این که در شهرهایی که پیاده مدار هستند میزان فضای بی دفاع و آسیب اجتماعی شهری کمتر است. زیرا پیاده مداری موجب وارد شدن عامل انسانی به فضاهای شهری شده و هر کدام از آنها به عنوان یک ناظر اجتماعی عمل می کنند. یک شگرد مناسب برای بهره برداری بهتر و قابل دفاع کردن فضاهای شهری، دیدن شهر به مثابه تجلی گاه خاطرات جمعی است. به این معنی که با ایجاد نماد هایی خاطره انگیز در فضاهای شهری میزان تعلق خاطر شهروندان نسبت به مکان و فضا را افزایش داده که این امر خود نقش مهمی در کاهش آسیب های اجتماعی دارد.

در پایان نشست با اهدای لوح تقدیر و تندیس از سخنرانان برنامه تقدیر به عمل آمد.

 

• < قبلی
• بعدی >