نشست نقد و بررسی کتاب «مهاجرت و تباهی شهر» نوشته «شکر موکرجی» و ترجمه فرهنگ ارشاد و عبدالله سالاروند، یکشنبه دهم دی‌ماه با حضور دکتر پرویز اجلالی، دکتر محمد میرزایی، و دکتر فرهنگ ارشاد در گروه علمی- تخصصی جامعه‌شناسی شهر برگزار شد.
پرویز اجلالی، جامعه‌شناس شهری در نشست نقد و بررسی کتاب «مهاجرت و تباهی شهر» گفت: برخی نظریه‌های کتاب امروزه قابل قبول نیستند و فرضیه اصلی کتاب نادرست است زیرا دیگر به پدیده مهاجرت به‌عنوان معضل نگریسته نمی‌شود، بلکه این امر فرصتی برای تولید خلاقیت‌های جدید به‌شمار می‌رود.
اجلالی در ابتدا به کتاب «مهاجرت و تباهی شهر» اشاره کرد و گفت: کتاب سندی پر از ارقام، اعداد و سیاست‌ها به‌شمار می‌رود که برای شهرداری تهیه شده است اما باید دید چه درسی از این‌گونه کتاب‌ها می‌توان گرفت؟
این جامعه‌شناس شهری افزود: کتاب فرض‌هایی دارد که امروزه دیگر به آن‌ها اعتقاد نداریم مانند تباهی و مهاجرت شهری. مهاجرت حق هر انسانی است و تجربه تاریخی نشان داده که مهاجران نقش مهمی در تاریخ ایفا کرده‌اند. بنابراین فرضیه اصلی کتاب نادرست است که مهاجرت را با تباهی هم‌سو می‌داند.
وی ادامه داد: در ایران به‌دلیل نبود آب، روستاها در اطراف رودخانه‌ها و دیگر منابع تامین آب ایجاد می‌شدند و تا زمانی که آب در آن منطقه وجود داشت، مردم به کشاورزی می‌پرداختند. روستاییان هر گاه با مشکلاتی مانند بی‌آبی‌های بلندمدت یا کاهش توان اقتصادی روبه‌رو بودند، دست به تغییر محل و جابه‌جایی می‌زدند و این مهاجرت به خودی‌خود امری در راستای بهبود وضعیت به‌شمار می‌رفت اما دولت‌ها تاکید دارند که مهاجرت معضل جامعه‌هاست.
این پژوهشگر توضیح داد: برنامه‌ریزان شهری مدام هشدار می‌دهند که ۲۰ درصد روستاها تخلیه شده است، در حالی که ماندن این افراد به‌صورت راکد و بیکار در روستا فایده‌ای ندارد. ورود مهاجران به شهر بخش غیررسمی را فعال و باعث تولید و بروز خلاقیت می‌شود تا از هر راهی درآمد ایجاد کند. دولت به این‌گونه کارها، مشاغل کاذب می‌گوید تنها به این‌دلیل که مالیات پرداخت نمی‌کنند اما به کمک این افراد در چرخه شهرگردانی توجهی ندارد و آن‌ها را ساماندهی نمی‌کند.
اجلالی اظهار کرد: از سوی دیگر باید دانست که در هر منطقه‌ای مهاجرت به چه دلیل‌هایی رخ می‌دهد و برنامه‌ریزی برای آن منطقه متفاوت از دیگر مناطق است. همچنین نبودن توسعه و بحران اقتصادی منجر به فقر می‌شود و این مساله که افراد در شهر زندگی می‌کنند یا روستا تفاوتی ندارد. در نتیجه مهاجرت‌ها از روستا به شهر و از شهرها به دیگر کشورها رخ می‌دهد، چرا که شهرهای بزرگ نجات‌بخش مردم فقیرند.
میرزایی نیز در ادامه نشست درباره کتاب «مهاجرت و تباهی شهر» گفت: پس از انقلاب صنعتی جمعیت شهرها رو به افزایش گذاشت تا پیش از آن در قرن نوزدهم، میانگین جمعیت شهری سه درصد بود که پس از آن در برخی کشورهای دنیا موسوم به کشورهای صنعتی تا پنج درصد نیز افزایش داشت. در این کتاب بر کلان‌شهرها تاکید شده است و تحولات کیفی آن‌ها را بررسی می‌کند. طبیعی به‌نظر می‌رسد که همراه با بالا رفتن آمار مهاجرت از روستاها به شهر، تحولات سرسام‌آوری به‌وجود آید که باید برای آن‌ها چاره‌اندیشی کرد.
عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران افزود: کتاب «مهاجرت و تباهی شهر»، چارچوب تئوریک مشخصی ندارد اما زمینه‌های بررسی شهرها در کتاب خوب توضیح داده شده‌اند. همچنین در این کتاب تنها به شهرهای آسیای شرقی مانند بنگلادش، سئول، داکار، فلیپین، بانکوک و توکیو اشاره شده است، در حالی که عنوان کتاب کلی و درباره شهرهای آسیایی است. از سوی دیگر به‌دلیل این‌که مولف کتاب، هندی‌تبار به‌شمار می‌رود، بیشتر به چهار شهر هند (بمبئی، دهلی‌نو، کلکته و چنای) می‌پردازد.
وی درباره عنوان کتاب بیان کرد: مهاجرت با همه نقشی که در تحولات فرهنگی، اجتماعی و تاریخی انسان‌ها داشته و همچنین در توسعه کشورها نقش عمده‌ای را ایفا کرده است اما در این کتاب با واژه تباهی در کنار هم آورده شده که باعث می‌شود بپرسیم علت این تباهی چه می‌تواند باشد؟
میرزایی ادامه داد: تحولات جمعیتی نقش خاصی در جوامع ایفا می‌کنند و باعث انفجار جمعیتی در برخی کشورها می‌شوند. مسایلی مانند حاشیه‌نشینی و زاغه‌نشینی درباره کشورهای درحال توسعه بیشتر مصداق دارد و فقر نیز به دیگر مشکلات دامن خواهد زد که در نهایت به تباهی منجر خواهد شد اما کشوری مانند ژاپن و پایتخت آن توکیو که با ۳۵ میلیون نفر جمعیت پرجمعیت‌ترین شهر دنیاست دچار مشکلاتی نیست که دومین شهر پرجمعیت دنیا یعنی بمبئی با ۲۴ میلیون جمعیت دارد.
این پژوهشگر جامعه‌شناس توضیح داد: برنامه‌ریزی حرف اول را در جوامع شهری می‌زند. ژاپن تا سال ۱۸۵۰ میلادی با دنیا ارتباطی نداشت اما در کمتر از ۵۰ سال بخش زیادی از آسیا را به تصرف درمی‌آورد و پس از آن نیز یکی از مدعیان قدرت در دو جنگ جهانی به‌شمار می‌رود که پس از شکست در جنگ جهانی دوم بر منافع داخلی متمرکز می‌شود و پس از آن تحولات اساسی در آن کشور رخ می‌دهد. رشد متعادل جمعیت در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی در این کشور به آن لطمه نمی‌زند و برنامه‌های توسعه در آن متوازن پیش می‌رود که همه این‌ها نشان‌دهنده برنامه‌ریزی و مدیریت سرمایه‌های انسانی است.
در آغاز جلسه نیز فرهنگ ارشاد که دبیری نشست را بر عهده داشت با اشاره به مشخصات کتاب گفت: «مهاجرت و تباهی شهر» بیشتر کتابی کاربردی به‌شمار می‌رود تا آکادمیک و برای معاونت فرهنگی هنری شهرداری تهران، در راستای برنامه‌ریزی‌های مرتبط با مهاجرت به کلان‌‌شهر تهران ترجمه شده است.
وی افزود: مهاجرت با الگوی خاصی در کشورهای جهان سوم اتفاق می‌افتد و در این کتاب که با محوریت هند و با استفاده از آمار سازمان‌های بین‌المللی نوشته شده، به ۱۱ شهر از منطقه آسیای شرقی پرداخته است. مهاجرانی که بدون مهارت و توانایی به شهر می‌آیند با حاشیه‌نشینی و دیگر مسایلی که ایجاد می‌کنند، باعث افزایش مشکلات شهر می‌شوند.
مترجم کتاب اظهار کرد: توکیو، شهری به‌شمار می‌رود که باید با دیدگاه جداگانه‌ای به آن نگریسته شود، چرا که با وجود جمعیت زیاد مهاجر در این شهر، دچار مشکلاتی مانند آلودگی هوا، ترافیک و حاشیه‌نشینی نشده است. در هر حال به‌نظر می‌رسد ایران از نظر مدیریت و نابرابری توزیع سرمایه، در حد وسط دو کشور هند و ژاپن قرار دارد و با مقایسه وضعیت آن‌ها، شاید بتوان راهکاری برای ساماندهی وضعیت و مدیریت مهاجران در کلان‌شهرهای ایران به‌ویژه تهران پیدا کرد.
در پایان نشست حاضران به پرسش و پاسخ، همچنین بیان نظر درباره کتاب «مهاجرت و تباهی شهر» و مساله مهاجرت و تبعات آن پرداختند.
کتاب «مهاجرت و تباهی شهر» در 328 صفحه با شمارگان یک‌هزار نسخه از سوی انتشارات جامعه‌شناسان با همکاری اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران منتشر شده است.
- توضیحات
- زیر مجموعه: گزارش نشست ها
- دسته: گزارش نشست گروه جامعه شناسی شهر و مطالعات منطقه‌ای
- آخرین به روز رسانی در 04 اسفند 1394