(دکترای جمعیت‌شناسی، دانشیار دانشگاه تهران)
همراستا با پنجمین همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری دربارۀ جامعۀ ایران
1. مهمترین ویژگی جامعۀ ایران در تاریخ معاصر چیست؟
مهمترین ویژگی جامعه معاصر ایرانی، هم‌آیندی، هم‌افزایی و در هم تنیدگی مسائل و آسیب‌های اجتماعی است. نابرابری فضایی و اجتماعی، کاهش سرمایه و اعتماد اجتماعی، روند فزاینده آسیب‌های اجتماعی در حوزه‌های مختلف از جمعیت و خانواده گرفته تا شهر و محیط زیست همگی بیانگر این هم‌آیندی و هم‌افزایی است که به نوعی محصول ناکارآمدی در خرده سیستم‌های اجتماعی است.
2. مهمترین تغییر اجتماعی ایران معاصر از دید شما کدام است؟
مهمترین تغییر اجتماعی در ایران معاصر، «تحولات نسلی و جنسیتی» است. تغييرات نسلی و جنسیتی و هر آنچه با آن مرتبط است، همگي امروزي را ساخته‌اند که در مقايسه با گذشته به نظر بيگانه می‌آيد و آينده‌اي را می‌سازند که با امروز غريبه خواهد بود. ورود و جایگزینی نسل‌های جدید است که باسوادتر، تحصیلکرده‌تر، شهرنشین‌تر و در معرض اینترنت و رسانه‌های فرامرزی هستند و جهان‌بینی و ایدئولوژی‌های متفاوت‌تری از نسل‌های قبلی خود دارند. جایگزینی نسل‌ها با ویژگی‌های متفاوت، تغییرات اجتماعی بیشتری را به دنبال دارد. به علاوه، ورود زنان به عرصه عمومی یکی از مهمترین ویژگی‌های تغییرات اجتماعی در جامعه ایرانی در دوران معاصر است.
3. چه مفهومی مهمترین خصوصیّت تغییرات اجتماعی ایران را وصف می‌کند؟
«رهاشدگی تغییرات اجتماعی» شاید مهمترین خصوصیت تغییرات اجتماعی در ایران معاصر باشد. ما شاهد درماندگی و جاماندگی سیاستگذاری در دو سطح علمی و اجرایی در حوزه تغییرات اجتماعی هستیم. دانش اجتماعی در تصمیم‌ها، برنامه‌ها، سیاست‌ها و قوانین بازتاب نیافته است. در نتیجه با فقدان و ناکارآمدی سیاستگذاری اجتماعی برای مدیریت تغییرات اجتماعی، کاهش آسیب‌های اجتماعی و حمایت از گروههای آسیب‌پذیر از تغییرات اجتماعی مواجهیم. این در حالی است که در سایر کشورها بسته به روندهای واقعی مسائل و آسیب‌های اجتماعی، وضعیت اقتصادی، ارزش‌های فرهنگی و خانوادگی، هنجارها و روابط جنسیتی، بازار کار، و بسیاری از عوامل دیگر، با اهداف مشخص اما مسیرهای مختلفی سیاست‌های اجتماعی را تدوین و اجرا می‌کنند.
4. روندهای اصلی تغییرات اجتماعی کنونی ایران کدام‌اند؟
تحولات نسلی و جنسیتی، مهاجرت بین‌المللی از/ به ایران، کاهش سرمایه اجتماعی، افزایش آسیب‌های اجتماعی در حوزه جمعیت و خانواده روندهای اصلی تغییرات اجتماعی کنونی جامعه ایرانی هستند.
5. برای شخص شما کدام خصوصیّتِ این تغییرات، اُمیدآفرین و کدام، بیم‌آفرین‌اند؟
جنبه امیدآفرین تغییرات اجتماعی در جامعه ایرانی افزایش کمیت و کیفیت سرمایه انسانی است. افزایش تحصیلات جوانان در سال‌های اخیر همراه با گذار ساختار سنی به سنین جوانی و سپس به دوران میانسالی بیانگر امید و ظرفیت‌های ارزشمندی است. امروزه، جمعیت جوان از ویژگی‌های توسعه‌ای نظیر تحصیلات عالی برخوردار است که می‌تواند منشاء تحولات اقتصادی و اجتماعی چشمگیری در کشور باشد. با این حال، بهره‌برداری از سرمایه انسانی در کشور مستلزم آن است که اولاً، شناخت درستی از ویژگی‌ها، مزایا و نیازهای جمعیت جوان کشور وجود داشته باشد، و ثانیاً، امکانات و بسترهای لازم در سایه مدیریت و برنامه‌ریزی خوب برای استفاده از چنین موهبتی فراهم گردد. در چنین شرایطی است که سرمایه انسانی کشور می‌تواند به سرمایه اقتصادی و اجتماعی تبدیل شود، و تولید و بهره‌وری، رشد و رونق اقتصادی پایدار را تضمین نماید.
نقطه بیم‌آفرین، رهاشدگی این سرمایه انسانی است. این وضعیت منجر به پتانسیل تحقق نیافته سرمایه انسانی در کشور شده است. در صورت تداوم چنین وضعیتی بویژه میزان‌های بالای بیکاری برای جوانان فارغ‌التحصیل دانشگاهی، و میزان‌های بالای مهاجرت از ایران، نه تنها سرمایه انسانی به سرمایه اجتماعی تبدیل نمیشود، بلکه به آسانی به بار و مصیبت اجتماعی تبدیل و مسائل و چالش‌های متعدد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را رقم خواهد زد.
مصاحبه‌کننده همکار: خانم فهیمه نظری
مدیر بخش اقتراح: آقای حسین نوری‌نیا
- توضیحات
- دسته: اقتراح درباره تحوّلات ایران
- آخرین به روز رسانی در 26 خرداد 1401