نشست علمی با عنوان «سیاست و جامعه شناسی درمانی از منظر مید» به همت گروه جامعه شناسی درمانی انجمن جامعه‌شناسی ایران، روز چهارشنبه به تاریخ 1402/04/07 در ساعت 21 به صورت مجازی و بر بستر گوگل میت با حضور علاقمندان به این مبحث برگزار شد.

سخنران این نشست فرزانه فرشادی دبیر گروه علمی جامعه شناسی درمانی مطالبی را مستخرج از کتاب مید و مدرنتیه نوشته فیلیپ کاریراداسیلوا ارائه کرد. این کتاب به تازگی با ترجمه فرشادی با چاپ انتشارات سورنا در دسترس قرار عموم گرفته است. در این نشست پاره چهارم یعنی چهار فصل پایانی (13 تا 16) بررسی شد.    

فرشادی گفت برداشت مید از علم و روانشناسی اجتماعی به طور نظامند با تفکر اخلاقی و سیاسی او مرتبط است. یعنی خاستگاه و عملکرد آگاهی انسان در تحلیل نظم سیاسی و اخلاقی جامعه امتداد مییابد. به این معنی پاسخ او به پروبلماتیک سیاسی مدرن از طریق پروبلماتیک معرفتشناختی (یعنی برداشت حل مساله) و هم از طریق پروبلماتیک خویشتن شدگی تکمیل میشود. مفهوم هماهنگی کنش از طریق مبادلۀ نمادهای مهم ارتباط زیادی با «کنترل اجتماعی» دارد. پس همکاری دموکراتیک مشورتی از طریق استدلال‌های منطقی مورد بازبینی قرار میگیرد.

خطر تضادهای اجتماعی بزرگ در شیکاگو، این شهر صنعتی مدرن برای مید واضح بود: شیکاگو، قطب فعالیت صنعتی بود که تحت تاثیر تغییرات اجتماعی عمیق و توسعه شهری قرار داشت، یعنی مهاجرت افراد با فرهنگ‌های متفاوت، گسترش فقر و بیکاری در شیکاگو که به صورت یک کلان شهر به سرعت در حال رشد بود برای مید مطرح است

وی افزود سکونت‌گاه هال هاوس در شکاگو در سال 1899 تاسیس شد، نقطۀ تمایز این سکونت‌گاه این بود که شاغلین در آن سکونت‌گاه واقعاً زندگی روزمرۀ خود را با شهروندانی به اشتراک میگذارند که قرار است به آنها کمک کنند. هدف از این سکونت‌گاه، آگاهیِ همسایه بودگی را در بین شاغلین اقامتگاه و خانوادههای و افراد به طور اجتماعی محرومی پرورش میدهند که به معنای واقعی کلمه در همسایگی زندگی میکنن چرا که مید با ذهنیت خطابه‌ای مخالف است. مطالعه و اصلاحات متعاقب که از آگاهی همسایه سرچشمه میگیرد یعنی آگاهی که من مراقب او هستم که نه مادی گرایانه خواهد بود و نه الهام گرفته از بی‌همدلیِ طبقاتی.

فرشادی ادامه داد جامعه یک نظم اجتماعی و اخلاقی پذیرفته شده است تا جایی که همبستگی بر سایر میانجی‌های راهبرِ اجتماعی مانند پول یا قدرت ارجحیت منظقی دارند. یک ارتباط منطقی به مفهوم شهروندی میتواند که تعارضات اجتماعی را بر اساس روش حل مساله بر اساس درک متقابل با نفیِ منافعِ خاص از سوی حزب در طرفداری از مفهوم خیر عمومی حل نماید.

به این معنی تمامی شرایط و ارزشهایی که مستلزم تعارض هستند باید در انتزاع (همانگونه که نشست پیشین توضیح داده شد که چگونه کودک پس از تردید به انتزاع دست مییابد و معنا در لحظِه تردید رفع میشود) از فرمهای ثابت و عادتها و خیرهایی در نظر گرفته شوند که با بکار گیری تصادم کردهاند. این مدل از اخلاقی از برساخت اجتماعی مستلزم آن است که کارگزاران اخلاقی خودشان را اعضای یک اجتماع مشترک المنافع گسترده‌تر از موجودات عقلانی تشکیل بدهند (جمهوری نامه‌ها) یعنی آزادی آنان فقط با محدودیتهای عقلِ خودِ آنان محدود میشود. یعنی اعضای یک جامعه میتوانند از عقلِ خود برای انتزاع از تمایزات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی استفاده کنند که مشخصۀ جوامع انضمامی آنان است.

از درون جمهوری نامه‌ها به آرمان دموکراتیک این آگاهی‌های رشد یابنده‌ای میپیوندیم که جامعه مسئول نظم کشیدن به فرآیندها و ساختار خود آنها است. به گونه‌ای که آنچه در خیر عمومی است در همان ماهیتِ آنان است که لذت مشترک است به این پیشرفت میگویند. مفهوم تنظیم کنندۀ ایدئال از نظم اجتماعی است که با هماهنگی منافع همکاری و تعامل متقابل و دوستی مدنی توصیف میشود.

فرشادی ادامه داد انتقاد شدید بر عقل لیبرال دولت مردان باعث وضعیت اسفناک مهاجران است: دولت چیزی برای حمایت از مهاجر ندارد، مگر آموزه حقوق انتزاعی اتسان یعنی یک رای که او نمی تاند حتی هوشمندانه از آن استفاده کند. شبکه اجتماعی روابط مهاجران مهم است.

حکمیت مربوط به درگیری کارگران پوشاک در شیکاگو از 1870 شروع شد و 1911 توافق حاصل شد. گزارش کمیته بررسی علت این اعتصاب را شرایط کاری سختی اعلام که به کارگرهایی تحمیل میشد که غیر ماهر بودند. عفو کامل اعتصاب کنندگان و به رسمیت شناختنِ برخی حقوق جمعی. اما دو دریافت مهم دیگر این یود که 1). نیاز به آموزش حرفهایی از سوی صنعتگران 2). نیاز به شهروندی آگاه شدن از سوی کل، اجتماع را بهم پیوند میدهد. و نتیجه مهم تر اینکه دموکراسی پایدار این است که اجتماع/ جامعه به هر کودک مهارت حرفه‌ای بدهد که موقعیت اقتصادی، اجتماعی او را تضمین کند. یعنی اگر برابری مادی انضمامی نباشد، نظریه انتزاعی حقوق سیاسی فقط انتزاع است که به نفع برخی و به ضرر بسیاری است. مید با طبقه کارگر همدرد است اما ادعاهای جزئی گرایانه اتحادیه ها را به عنوان دیدگاه طبقاتی نفی میکند چرا که با دست یابی به ایده خیر مشترک ناسازگار است (ایده بیلدونگ نزد هگل است: از طریق آموزش سوژه خود بنیاد و عقل خود بنیاد و فرد خود راهبر تولید میشود که همان ایده‌های روشنگری هستند ولی به طرف فردیت خودکامه حرکت کردند و درنهایت فرد خود بنیاد به ضدِ خودش تبدیل میشود: ویرانگر) . توصیه او اجتماعِ بین منافعِ سرمایه دار و کارگر است. هر دو باید کوشش کنند تا نگرش دیگری را اتخاذ کنند و در نهایت دیگری تعمیم یافت را در نظر بگیرند تا ار جزئی نگری منافع طبقاتی (فردیت مالکانه که ناشی از عقلگرایی لیبرالِ ابزارگرایانه است) فرار کنند. مید معتقد است در اصلاحات اجتماعی نمیتوانیم بیانیه‌ای مفصل از شرایطی تنطیم کنیم که در نهایت به آن دست یافت، آنچه که در اختیار داریم یک روش (روش تفکر حل مساله) و یک کنترل در کاربرد (خیر جمعی، حقوق جمعی) است.

فرشادی گفت مید معتقد است حل تعارض در مرحله پیشا شناختی بر مبنای آزمون و خطا است و در مرحله دوم بر مبنای طرفیت نقش گیری و درونی سازی تعارض و سازماندهی مجدد کنش است.

دموکراسی از نظر مید بر دولت متمرکز نیست به مجموعه‌ای متکثر و غیر متمرکز از نهادهای سیاسی است و کارکرد سازمان اجتماعی این است که شخصیت ملت‌ها را به همان اندازه واقعی سازد که شخصیت افراد واقعی است «کارکردِ سازمان اجتماعی این است که شخصیت ملت‌ها را به همان اندازه واقعی ایجاد و بسط دهد که شخصیت افراد واقعی است، و این مطلب نمیتواند شامل تخریب عمدی اعضای همان جامعۀ بین‌المللی باشد، یعنی آگاه شدنِ جامعۀ بینالمللی برای خودآگاهیِ ملی ضروری است.» دموکراسی مورد نظر مید از نوع مشورتی است که دولت در سطح ملی مطرح است و شهرداری ها بسیار مهم هستند که اداره شهرها را بر عهده دارند و این اداره کردن باید بر پایه افراد متخصصِ آگاه باشد (آگاه فردی است که توانایی نقش گیری و مد نظر گرفتن خیر عمومی را داشته باشند) و نه صرفاً بر مبنای تخصص (دانشِ صرف، تکنوکرات) و طرفداری حزبی (قدرت) باشد که افراد متخصصِ آگاه سپهر عمومی فعال را شکل میدهند.

فرشادی جمع بندی کرد که با مطالعۀ ارکان اصلی اندیشه مید یعنی علم، روانشناسی اجتماعی و سیاست میتوان به شرح زیر چارچوب و بستری را جمع بندی کرد که جامعه شناسی درمانی با تکیه بر اندیشه مید در آن بستر حرکت میکند:

در جامعه شناسی درمانی مبتنی بر ارکان اندیشۀ مید که بستر حرکت ایجاد کنش‌های نمادی هر چه بیشتر در اجتماع مورد بررسی است. کوشش میشود تا با اتکا بر بنیانِ روش حل مساله (تفکر)، با اتخاذ نقشگیری (دیگری تعمیم یافته)، ضمن دریافتِ دیدگاهِ تمامی طرفین تعارض (انتزاع)، با شناسایی مولفه‌های تعارض (ارجاع به واقعیت) به مخرج مشترک تضادها دست یافت و از طریق ایجاد ارتباط عقلانی (دموکراسی مشورتی) بین اعضا بر اساس یافته‌ها، راه کار متناسب ارائه دارد. ضمن اینکه ایجاد بسترهای آموزشی (آگاهی) برای ایجادِ فهمِ فردیت در جهتِ اهداف مشترک جمعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

فرشادی تاکید کرد به این ترتیب مسیر جامعه شناسی درمانی در چارچوب اندیشه مید در تمامی مراحل مساله شناسی مبتنی بر در نظر گرفتن فرد و جامعه در جهت ارتقا کیفیت ارتباط نوع بشر در سطوح خرد، میانه و کلان است و با شاخه‌های دیگر همانند خدمات اجتماعی (مددکاری اجتماعی)، پزشکی اجتماعی که در امتداد اندیشه تفکر پوزیتیستی و ساختاری مفصل بندی شده‌اند مسیر خود را متمایز میکند. رویکردهای دیگر مانند روانشناسی و روانکاوی که نیز دغدغه ارتقا کیفیت زندگی بشر را میپرورانند؛ هر چند که ممکن است جنبههای مرتبط با اجتماع را مد نظر قرار بدهند؛ اما، مشخصاً بیشتر بر راه حلهای فردی و فردگرایانه و درونی افراد متمرکز هستند.

نشست در ساعت 23:15 پایان یافت.

 

 

 

• < قبلی
• بعدی >