دکتر حسین ابوالحسن تنهایی، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه آزاد تهران مرکز، در ابتدای این نشست به تشریح فعالیت‌‏های دانشکده علوم اجتماعی از جمله تشکیل کمیته‌های تحقیقاتی، انجمن‌های علمی و چاپ مجلات پرداخت و کمبود فضای فیزیکی در طول این مدت را مانعی برای انجام کارهای کیفی دانشکده ندانست.

سپس دکتر محمدامین قانعی راد، پرداختن به کیفیت‌ها در آموزش عالی، توجه به اجتماع علمی و ساخت آن، تبدیل دانشگاه از سازمانی بروکراتیک به اجتماع علمی را اهم اهداف پژوهشی دانشگاه دانست و استفاده از واژه اجتماع را به جای سازمان، میدان یا شبکه مناسب قلمداد کرد.

رئیس انجمن جامعه شناسی ایران، پیشگیری از تنزل علم به جماعت را با شکل گیری اجتماع علمی میسر خواند و یادآور شد:نخستین رسالت جامعه شناسی را باید تقویت مناسبات اجتماعی به شمار آورد، مناسباتی که زیربنای لازم و ضروری برای تحقق این رسالت، سبب توسعه اجتماعی درون رشته جامعه شناسی می‌شود. در توسعه اجتماع علمی، حضور و گردهمایی اساتید و دانشجویان خارج از فضای کلاسی، اهمیت زیادی پیدا می‌‌کند و افرادی که در نشست‌های علمی حضور می‌یابند، دارای انگیزه‌های علمی بیشتری هستند.

قانعی راد با اشاره به «توسعه اجتماعی» به عنوان نخستین کلید واژه، تبیین کرد: اولین کلیدواژه، توسعه اجتماعی است که به معنای تقویت و حفظ جامعه در شرایط تفکیک یافتگی و تنوع است، یعنی شرایطی که جامعه، دچار «تفکیک یافتگی» می‌شود و تنوع پیدا می‌کند، باید بتوان جامعه را حفظ و آن را تقویت کرد. در توسعه اجتماعی که فرایندی از تفکیک یافتگی است، معمولا جامعه، دچار نوعی چندپارگی می‌شود که به جدا شدن گروه‌های اجتماعی و در تقابل قرار گرفتن آن‌ها می‌انجامد. آشوب‌های منطقه‌ای در کشورهایی رخ داده و می‌دهد که در برخورد با تفکیک اجتماعی، کلیت، یکپارچگی و همبستگی اجتماعی سعی کردند، خودشان را حفظ کنند.

وی تأکید کرد: «در بیشتر این کشورها تلاش بر این بود که به جای توسعه نظم اخلاقی، کنترل «نظم اجتماعی» توسط دستگاه‌های بزرگ نظم اجتماعی مثل زندان، پلیس و قوه قضائیه صورت گیرد و به قول دورکهیم بر اساس الگوی هابسی، جامعه اداره شود اما تلاش جامعه شناسی این است که جامعه را بر اساس «نظم اخلاقی» اداره کند. نظم اخلاقی یکی از مهمترین مفاهیم در جامعه شناسی است و در مباحث مربوط به نظریه پردازان بزرگ جامعه شناسی به آن بهای زیادی داده شده است.»

اولویت امر زیست محیطی بر امر اقتصادی؛ چرا؟

وی در ادامه با تأکید بر اولویت «امر جتماعی» به «امر زیست محیطی» افزود: «مقوله دوم در توسعه اجتماعی، اولویت امر اجتماعی و امر زیست محیطی به امر اقتصادی است. تفاوت جامعه شناسان و دیگر گروه‌ها در نگاه به این مفهوم باید مشخص شود. جامعه شناسی باید تاکید بر توسعه اجتماعی را در کانون توجه خود قرار دهد نه توسعه اقتصادی را. تحلیل یک جامعه شناس، نوع نگاه و ورودش به یک امر اجتماعی باید متفاوت باشد. این اصلا جای خرسندی ندارد که رویکرد یک جامعه شناس، یک اقتصاد دان و یک متخصص علوم سیاسی به مفهوم توسعه یکسان باشد.

رئیس انجمن جامعه شناسی ایران در ادامه این تحلیل گفت: جامعه شناس در تحلیل توسعه به میزان تولید ثروت یا قدرت تاکید ندارد، البته این بدان معنا نیست که تولید ثروت یا قدرت مطلوب نباشد یا جامعه بدان نیاز نداشته باشد، بلکه اشاره به این نکته است که جامعه شناسان در بحث درباره توسعه باید فرایندها، برنامه‌ها و سیاست دولت‌ها، قوانین تصویب شده در مجالس مختلف و نسبت آن با جامعه و سمت و سوی حرکت هر کدام مورد نظر است.

راه های اصلاح خطرات توسعه اجتماعی

قانعی راد همچنین درباره خطرات توسعه در مناسبات اجتماعی و انواع اصلاح آن، گفت:مفاهیم جدیدی که در جامعه شناسی مطرح شده و سعی دارد بین امر اجتماعی و امر زیست محیطی پیوند برقرار می کند نیز باید مورد توجه قرار گیرد. لذا مفاهیمی مانند طبیعت اجتماعی که در نظریه‌های جدید اجتماعی مطرح شده است و مسائل مربوط به تفسیرگرایی در مورد برخورد انسان با طبیعت و مقوله بر ساخت طبیعت مطرح است. مقابله و مبارزه با فرسایش امر زیست محیطی و فرسایش اجتماعی، بحث مورد توجه جامعه شناسی است، به این دلیل که توسعه اجتماعی را باید نوعی از توسعه دانست که دچار دو نوع اصلاح شده است، یکی اصلاح زیست محیطی و دیگری اصلاح اجتماعی. توسعه بدون این دو اصطلاح می تواند عامل ویرانی مناسبات انسانی باشد، این سیاره را در معرض خطر قرار دهد و مناسبات اجتماعی را دچار زائل شدگی کند.

رئیس انجمن جامعه شناسی ایران در خاتمه این نشست در یک جمع بندی تحلیلی رسالت های جامعه شناسی را در سه نکته خلاصه کرد و افزود: نخستین رسالت، دفاع از دانشگاه و نقد و مبارزه با فرمالیسم دانشگاهی است؛ دومین رسالت، دفاع از جامعه و نقد و مبارزه با پوپولیسم و سومین رسالت جامعه شناسی نیز، دفاع از سیاست و نقد و مبارزه با سلطانیسم است.

منبع: قانعی‌راد: تقویت مناسبات اجتماعی، نخستین رسالت جامعه شناسی است/ ضرورت تلاش برای اداره جامعه بر اساس «نظم اخلاقی» (خبرگزاری آنا، 19 اسفند 1394)

اخبار مرتبط:

• سخنرانی علمی با موضوع توسعه اجتماعی و رسالت جامعه شناسی (سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی)