اولین جلسه گروه مطالعات زنان انجمن جامعهشناسی ایران در سال تحصیلی 88-89، روز دوشنبه بیستم مهر ماه با ارائه گزارشی از برنامههای سال گذشته گروه توسط مدیر گروه، دکتر شهلا اعزازی، آغاز شد. در ادامه این نشست نیز زهرا تشکر، به بحث درباره شهروندی سیاسی زنان با توجه به حضور آنها در کابینه دهم پرداخت.
نشست عمومی و گزارش عملکرد سالیانه گروه
در بخش نخست این جلسه، دکتر اعزازی در بیان گزارش خود از فعالیتهای گروه مطالعات زنان، ابتدا از وجود افرادی با تخصصهای مختلف، از جمله جامعهشناسی، مطالعات زنان، روانشناسی و حقوق در این گروه علمی-تخصصی انجمن جامعهشناسی ایران، ابراز خرسندی کرد و این مسأله را از جمله نقاط قوت این گروه معرفی کرد. او سپس در خصوص عملکرد سال گذشته گروه گفت: گروه علمی- تخصصی مطالعات زنان انجمن در سال گذشته، دوازده سخنرانی ماهیانه داشته است. در این رابطه، آمار تعداد سخنرانیهای انجام شده نشان میدهد که گروههای مطالعات زنان و مطالعات انسانشناسی فرهنگی با فاصله زیادی نسبت به سایر گروهها، فعالترین گروههای انجمن بودهاند.
وی در تشریح جزئیتر برنامههای گروه خاطرنشان کرد که "جنس و جنسیت" محور اصلی بحثهای گروه در سال گذشته بوده و در عین حال گاهی مسائل روز نیز در برنامههای مختلف مدنظر قرار گرفتهاند. او همچنین در این رابطه، دو مقاله ارائه شده در گروه در زمینه "جامعه مدنی و جنسیت" در سال گذشته، یکی در قالب سخنرانی خانم اشنایدر از آلمان در زمینه "مهاجرت، جامعه مدنی و جنسیت در جمهوری فدرال آلمان" و دیگری سخنرانی خود، با عنوان "جامعه مدنی و دموکراسی" را مورد اشاره قرار داد.
به گفته وی، "بررسی تاریخی مشارکت سیاسی" توسط خانم دکتر ناهید مطیع و "جنسیت در تبلیغات" توسط خانم دکتر افسر افشارنادری از دیگر سخنرانیهای این گروه در سال گذشته بودهاند. در این سال تحصیلی، همچنین خانم دکتر رزا قراچورلو نیز با موضوع "تبعیض و خشونت در حقوق و اسناد بینالمللی" و خانم نسرین ستوده با موضوع "تبعیض و خشونت در قوانین ایران" صحبت کردهاند.
مدیر گروه مطالعات زنان انجمن همچنین از سخنرانی دکتر ناهید توکلی در زمینه "آموزش و جنسیت" و دکتر شهین زاهدیفر با عنوان"تحلیل ویژگیهای روانشناختی زنان با توجه به جنسیت" یاد کرد و گفت: خانم دکتر حسینی نیز در صحبتهای سال پیششان به ریشههای زن ستیزی در ادبیات" و خانم پروانه زاهدیفر به "زبان و هویت جنسیتی" پرداختند.
وی در ادامه گفت: نمایش فیلم خانه خورشید که به یک مرکز ترک اعتیاد زنان به این نام میپردازد، از دیگر برنامههای انجمن در سال گذشته بود که مورد استقبال خوبی قرار گرفت و پس آن مدیران این مرکز نیز به معرفی آن پرداختند.
اعزازی همچنین در مورد نظرسنجیهای انجام شده در مورد کیفیت برنامههای گروه گفت: نتایج حاصل از تحلیل فرمهای نظرسنجی توزیع شده در برخی سخنرانیهای گروه، نشاندهنده رضایت شرکت کنندگان است. این رضایت در زمینههایی چون اعتبار علمی سخنران، تازگی مطالب، مرتبط بودن موضوع با مسائل زنان، توانایی انتقال مفهوم توسط سخنران و توانایی او برای پاسخگویی به پرسشها و کاربردی بودن مورد بررسی قرار گرفته است و در همه این زمینهها، رضایت بالایی از برنامههای گروه مطالعات زنان انجمن وجود داشته است.
وی درباره دیگر برنامههای اجرا شده در گروه مطالعات زنان در سال گذشته نیز افزود: در این سال، دو دوره آموزشی در زمینه جامعهشناسی زنان توسط انجمن برگزار شد که یک دوره فشرده دو روزه با همکاری گروه محققان مستقل زنان و یک دوره طولانیتر ده روزه را شامل میشد.
او همچنین وعده داد که به زودی از طریق سایت انجمن جامعهشناسی ایران، برگزاری یک دوره دیگر با موضوع جامعهشناسی زنان یا در سطح بالاتر، جامعهشناسی جنسیت، اعلام خواهد شد.
وی در خصوص فعالیتهای گروه مطالعات زنان در سایت انجمن جامعهشناسی نیز گفت: گزارش سخنرانیهای صورت گرفته در گروه، از طریق سایت انجمن قابل دستیابی است. همچنین چکیده پایاننامههای انجام شده در حوزه زنان در دو دانشگاه تهران و علامه نیز هم اکنون در صفحه گروه مطالعات زنان سایت قرار گرفته است.
اعزازی در ادامه در تشریح برنامههای انجمن در سال جدید افزود: ما قصد داریم طی سال جدید، با سایر گروههای انجمن جامعهشناسی همکاری بیشتری داشته باشیم. در این زمینه، از جمله میتوان به برنامهریزی برای برگزاری سمینار نیم روزهای در زمینه قتلهای ناموسی با همکاری گروه مسائل و آسیبهای اجتماعی اشاره کرد. در زمینه اعتیاد زنان و فرار دختران نیز برنامههایی خواهیم داشت.
وی همچنین در توضیح علت عدم برگزاری جلسات سخنرانی پس از خرداد ماه نیز گفت: در تابستان گذشته، پنج نفر از اعضای گروه برای شرکت در اجلاس سالیانه "انجمن آسیایی شوراهای پژوهشی علوم انسانی" دعوت شده بودند که چهار چکیده مقاله به این اجلاس ارسال شد و دو نفر از اعضای گروه نیز مقاله خود را ارائه کردند.
دکتر شهلا اعزازی صحبتهای خود را با تأکید بر استقبال گروه مطالعات زنان از همکاری داوطلبان در حوزه گردآوری چکیده پایاننامههای حوزه زنان، نقد و معرفی کتاب و انجام پروژههای پژوهشی پایان داد و خواهان مشارکت بیشتر علاقهمندان در برنامههای گروه شد.
شهروندی سیاسی زنان در نگاهی به حضور آنها در کابینه دهم
در ادامه این نشست، زهرا تشکر، سخنرانی خود را با عنوان "شهروندی سیاسی زنان در نگاهی به حضور آنها در کابینه دهم" ارائه کرد. او در بحث خود، با توجه به انتخاب اولین وزیر زن بعد از انقلاب در ایران، نقاط مثبت و منفی حضور زنان در ردههای بالای ساختار سیاسی را تشریح کرد.
تشکر سخنان خود را با تعریف شهروندی سیاسی آغاز کرد و گفت: در تعاریف جدید، شهروندی به معنای مشارکت در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. در این میان، مشارکت سیاسی میتواند در سطوح مختلف شرکت در انتخابات، شرکت در جنشهای اجتماعی، عضویت در احزاب یا رسیدن به مقامات بالای سیاسی تحقق یابد.
او در خصوص سهم زنان از دنیای سیاست خاطرنشان کرد: در همه کشورها از ابتدای شکلگیری جنبشهای زنان، سهم زنان در این فضا، کمتر از حوزههای اقتصادی و اجتماعی رشد داشته است. در برخی کشورها، زنان وارد احزاب سیاسی یا سطوح محلی سیاست شدهاند، اما کمتر به سطوح بالای سیاست داخلی با بینالمللی دست یافتهاند. در عین حال، زنان در بسیاری از کشورها سعی کردهاند وارد احزاب چپ شوند، اما از سوی این احزاب نیز چندان پذیرفته نشدهاند. به خصوص که سندیکاها عموماً به زنان به عنوان "ارتش ذخیره" نگاه میکردند. در کشورهایی مثل بریتانیا نیز فمنیستها سعی دارند وارد سطوح محلی شوند، چرا که این حوزهها را بیشتر قابل دسترس میدانند.
این عضو گروه محققان مستقل زنان در ادامه کوشید اهمیت حضور زنان در عرصه سیاست را تبیین کند. او گفت: برخی فمنیستها معتقدند از آنجا که اساساً زنان به دنبال یک دنیای اخلاقی سالم خانوادگی هستند، دلیلی ندارد وارد دنیای پرنیرنگ و مردانه سیاست شوند اما از سوی دیگر، با وجود آنکه دموکراسیهای قدیمی جهان مدعی آناند که سیاست بازار آزاد ایدههاست و ایدهای که قویتر باشد، موفق خواهد بود؛ فمنیستهای طرفدار حضور زنان در عرصه سیاسی نیز استدلال میکنند که چنین بازار آزادی وجود ندارد و ایده افراد با توجه به موقعیت اجتماعی، جنسیتی و هویتی آنان شکل میگیرد. بنابراین اگر زنان در عرصه سیاست حضور پیدا نکنند، ایدههایشان هم خواهند مرد؛ چرا که هیچ مردی ایدههای زنانه ما را پیش نخواهد برد.
وی در ادامه افزود: به همین دلیل بود که فمنیستهای فرانسوی خواهان اختصاص نیمی از کرسیها به زنان شدند اما با توجه به فلسفه سیاسی فردگرا و لیبرال حاکم بر فرانسه، در مقابل، این استدلال مطرح شد که در این صورت باید سهمیههایی نیز به سایر اقشار اجتماعی تعلق گیرد. در چنین شرایطی، فمنیستها متوجه شدند که مسأله سهمیه یک شمشیر دولبه است و در این خصوص، به راحتی به لحاظ منطقی از میدان به در برده خواهند شد.
او از تفاوت جنبش اجتماعی و حضور در ساختار قدرت، به عنوان استدلال دیگری که برخی فمنیستها بر علیه حضور زنان در ساختار قدرت مطرح میکنند، یاد کرد و در توضیح این نکته افزود: تقریباً در همه دنیا، فمنیسم به عنوان یک جنبش اجتماعی مطرح است. این جنبش در کشورهایی با حکومت ایدئولوژیک شکل سیاسیتری به خود میگیرد، اما در کشورهای دموکراتیکتر در سطح یک جنبش مدنی باقی میماند. مطرح کردن بحث ورود زنان به ساختار سیاسی، به معنای تشویق فعالان اصلی زن به حضور در بدنه دولت است. در این صورت، دیگر جنبش زنان و دولت نمیتوانند تعامل جدی با هم داشته باشند و سرنوشت جنبش زنان نیز به سرنوشت دولت گره میخورد و پیشروی برنامههای آن در گرو حضور یا عدم حضور احزاب سیاسی در قدرت خواهد بود. این امر سبب شده که به عنوان نمونه فمنیستهای بریتانیایی فقط وارد سطوح محلی سیاست شوند؛ چرا که معقتدند باید با بدنه جامعه ارتباط داشت و در عین حال، به بازیهای دنیای سیاست وارد نشد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: تجربهای که در این خصوص در ایران میتواند مورد توجه واقع شود، این است که آیا تنها رویت پذیری زنان در عرصه سیاست برای ما مهم است یا باید حضور موثری نیز داشته باشیم؟