از ابتدای آشکار شدن مساله همه‌گیری ویروس کووید 19 و ضرورت تن دادن به مبارزه‌ای ملی برای مهار آن، اندیشمندان، استادان و دانشجویان مطالبی دربارۀ جوانب این موضوع در روزنامه‌های بر‌خط و رسانگر‌های تلگرامی(کانال) منتشر کرده‌اند که همچنان با روشن شدن پیامد‌ها و آثار جدید این بیماری مطالب جدیدی منتشر می‌شود. مباحث گوناگونی مورد توجه بوده است؛ از اقتصاد ملی و روابط بین‌الملل گرفته تا روابط خانوادگی و آموزش در مقاطع مختلف تحصیلی. در این بین متونی هم به کاربرد نظریه‌ها در تحلیل وضعیت موجود و ارائه دیدگاه‌های نظری اختصاص یافته که «پساکرونا» یکی از این مطالب است. سایر نوشتار‌ها در دسته کلی «نقد سیاست‌ها و برنامه‌ها» جای می‌گیرد. اغلب نویسندگان این دسته به پژوهش‌هایی اشاره دارند که تا‌کنون دربارۀ موضوع نوشتار آن‌ها اجرا شده و به استناد این پژوهش‌ها مطالب خود را تنظیم و بعضاً راهکار‌هایی نیز ارائه کرده‌اند. بعضی از پژوهش‌ها- به‌ویژه پژوهش‌های کاربردی در سال‌های اخیر انجام شده به گونه‌ای که سال خاتمه آن‌ها 1394 و 1396 بوده است و بدین لحاظ در شمار «پژوهش‌های اخیر» محسوب می‌شوند. علاوه بر این، دربارۀ اغلب پدیده‌هایی که به عنوان جوانب بحران کرونا معرفی شده‌اند، پیش از این پژوهش‌های متعددی انجام شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- مدیریت و رهبری بحران و بحران مدیریت
- چالش حکمرانی در ایران
- شفافیت در اطلاع‌رسانی
- حمایت رسانه‌ای متمرکز و قوی
- اعتماد عمومی
- سرمایه اجتماعی
- عوامل موثر بر جلب مشارکت مردم در برنامه‌ها
- مسئولیت اجتماعی و مسئولیت‌پذیری
- وضعیت طبقات و اقشار جامعه در برابر بحران‌ها
- عدم استقبال بدنه کارشناسی در مقابل مدیران
- سواد سلامت
- مفهوم رفاه اجتماعی
- سالمندان
- شهروندی و پیوند‌های اجتماعی
- خشنونت خانگی
- خود‌ارتباطی
در این بین، نشست رئیس‌جمهوری با اصحاب علوم اجتماعی با این پرسش که «مهمترین مساله جامعه ایران چیست؟» روز سه‌شنبه 9 اردیبهشت ماه جاری برگزاری می‌شود که طی آن حدود 30 تن از متخصصان علوم اجتماعی در این باره به گفت‌و‌گو می‌پردازند. در این نشست، با نشاط بودن جامعه ایران، ویژگی‌های دولت مدرن، بی‌توجهی به ارزیابی تأثیرات اجتماعی برنامه‌ها و اقدامات، وفاق اجتماعی و ... مطرح می‌شود. اینها نیز موضوعاتی است که پیش از این بار‌ها در قالب طرح پژوهشی، پایان‌نامه، رساله و مقاله علمی بررسی شده است. "انبوهی از تحقیقات و تالیفات در این زمینه وجود دارد اما نظام سیاسی و سیاستگذاری ایران از دانش و تحقیقات تولید شده برای تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری هیچ‌گونه استفاده‌ای نکرده است" عین جمله یکی از شرکت‌کنندگان در این نشست است.
واقعیت جامعۀ علمی ایران -علی‌رغم تلاش‌های متعدد برای ساماندهی پژوهش‌های علمی- فقدان نظام یکپارچه پژوهش است. در سال‌های اخیر اقداماتی برای هدفمندی رساله‌های دانشجویی و تلاش برای انطباق آن‌ها با نیاز‌های کشور انجام شده است. علاوه بر این، تلاش مضاعف بر بهبود ارتباط دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت و حتی با دیدی خوش‌بینانه، طرح بحث تجاری‌سازی علوم‌انسانی، بیانگر درک ضرورت کاربردی شدن یافته‌های علمی است. برنامۀ حمایت از اجرای پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی از دیگر برنامه‌های سازمان‌ها برای بهره‌گیری از این فرصت در بر‌طرف کردن نیاز‌های علمی سازمان‌ها از جمله اقداماتی است که در شمار فرآیند‌های دائمی بسیاری از سازمان‌ها قرار دارد. تأکید شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری(عتف) بر اجرای طرح‌های کلان فرا‌سازمانی، بر جنبۀ ضرورت‌های علمی-کاربردی پژوهش‌ها تأکید می‌کند. خوشه‌های مشورتی که از یکسال گذشته از سوی نهاد ریاست جمهوری با چند موضوع محوری به دانشگاه‌های برتر کشور محول شده و تداعی‌کننده خوشه‌های علم و فناوری است، از اقدامات دیگری است که برای بهره‌گیری از نتایج مطالعات علمی در حال انجام است. با این حال همچنان با "دستور‌سازی و دستورگذاری قبلی بدون مراجعه به تحقیقات ملی علوم انسانی و اجتماعی" روبرو هستیم. گویا تصور این است که صرف انجام پژوهش در پایین آمدن نرخ ناهنجاری‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مؤثر است!
بروز بحران کرونا و روشن شدن جوانب عدیدۀ اجتماعی آن نشان داد سلامت به عنوان پدیدۀ اجتماعی چگونه در تأثیر و تأثر متقابل ساختار‌های اجتماعی است. با شیوع نوع جدیدی از بیماری چگونه ارتباطات اجتماعی، آیین‌های ملی و دینی، شیوه آموزش و تاب‌آوری خانواده‌ها تحت تأثیر قرار گرفت و با کنار زدن نظم ظاهری، به ریشه واقعیت‌های اجتماعی پرداخت. اکنون کووید 19 از ضرورت نظام‌مند شدن مدیریت پژوهش علمی در ایران سخن می‌گوید. از بحران کرونا بشنویم شاید بحران‌های آتی به مراتب فلج‌کننده‌تر عمل کنند!
در نشست ریاست جمهوری و اندیشمندان علوم اجتماعی به ایجاد اتاق مطالعات اجتماعی برای خط مشی‌گذاری عمومی در نهاد ریاست جمهوری و انتخاب مشاوران علمی رئیس‌جمهور از طریق معرفی انجمن‌های علمی پیشنهاد شده است. باید گفت این، فقط یکی از نیاز‌هایی است که باید در کنار فرآیند‌های کنونی دیده شود. پیشنهاد این نوشتار «ایجاد نظام مدیریت پژوهش در کشور» است به گونه‌ای که تحت هر شرایط از انتخاب موضوع برای پژوهش‌های جدید تا تصمیم‌سازی و تصیم‌گیری دولت‌ها جز از راه مراجعه به نتایج مطالعات و تحقیقات علمی میسر نباشد. بدیهی است مهمترین بخش این قانون‌گذاری تضمین اجراست که پیامد فقدان آن وضعیت بحرانی کنونی است.
شاخص عبور موفقیت‌آمیز از یک بحران، صرفاً تلاش برای مهار آن نیست، بلکه اتخاذ تدابیری است که ساختار‌های جامعه را از بروز پیامد‌های آسیب‌زا و مخرب بحران‌ها مصون بدارد.
- توضیحات
- زیر مجموعه: سایر
- دسته: تحلیل‌های اجتماعی درباره کرونا
- آخرین به روز رسانی در 24 خرداد 1399