سیدمحسن موسوی*

کارگاه مسأله یابی مشارکتی پیرامون مسائل اجتماعی خانواده در استان یزد، در راستای طرح ملی گفتگوی خانواده و با حضور 40 نفر از کارشناسان، فعالان مدنی، نمایندگان تشکل های غیردولتی، خبرنگاران و پژوهشگران حوزه خانواده روزهای سوم و پنجم آبان ماه 1397 و در محل کتابخانه عمومی دکتر جوادی یزد برگزار شد.

مسئولیت برگزاری این کارگاه بر عهده نماینده انجمن جامعه شناسی در یزد و البته با همکاری دفتر امور بانوان و خانواده استانداری بود. از هفته اول مهرماه سالجاری، طی مذاکره با مدیر امور بانوان و خانواده استانداری (سرکار خانم دانش یزدی) و کارشناسان آن دفتر مقدمات اجرای طرح فراهم شد. بدین ترتیب که طی جلسه ای که با حضور مدیر امور بانوان و کارشناسان آن دفتر برگزار گردید کلیاتی از طرح ملی گفتگوی خانواده و اهدف آن و همچنین روند اجرای کارگاه مذکور به عنوان گام اول این طرح، تشریح شد و هماهنگی های لازم جهت برگزاری هر چه بهتر این کارگاه به عمل آمد. سرکار خانم عابدینی به عنوان کارشناس رابط دفتر امور بانوان برای این طرح معرفی گردیدند و در اولین گام، با کمک ایشان و دیگر همکارانشان، لیست اولیه ای از کارشناسان دولتی و فعالان غیردولتی فعال در حوزه خانواده تهیه شد که البته این لیست در مراحل بعد با بررسی های بیشتر و نظرخواهی از تعدادی افراد مطلع، تکمیل گردید. آقای دکتر صادقی پور (معاون پیشگیری از آسیب های اجتماعی بهزیستی استان) و خانم وفائیان (دبیر کمیته فرهنگی شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر) بیش از همه در این خصوص همکاری داشتند.

زمان برگزاری کارگاه بعد از چند مرحله تغییر و جابجایی به روزهای پنجشنبه 3آبان و شنبه 5آبان موکول شد و سعی گردید در هر دو روز ترکیبی از افرادی که گروههای مختلف را نمایندگی می کنند حضور داشته باشند. دعوت از افراد در مرحله اول با تماس تلفنی که مستقیماً توسط نماینده طرح ومجری کارگاه با یکایک مدعوین داشت، انجام پذیرفت و پس از موافقت ایشان، دعوتنامه کتبی از طرف دفتر امور بانوان استانداری صادر گردید و به طرق مختلف به دست آنها رسید. متأسفانه اطلاعات سه یا چهار نفر از افراد دعوت شده در کارگاه، پس از صدور دعوتنامه بدست آمد و عدم دعوتنامه موجب نگرانی و شرمندگی ما گردید و البته این عزیزان با گذشت و خوشرویی تمام، پوزش ما را پذیرفته و در کارگاه حضور یافتند.

انتخاب مکان کارگاه یکی از مواردی بود که در این فرآیند بسیار پرکش و قوس، دنبال شد. داستان از این قرار است که بنده از ابتدا که با کارشناسان دفتر بانوان استانداری صحبت می کردم به دلایلی ترجیح می دادم کارگاه در یکی از کتابخانه های عمومی برگزار شود. یکسره بودن فعالیت کتابخانه ها تا شب، راحت تر بودن اعضاء در اظهار نظرها و شاید مهمتر از همه؛ حس خوبی که قرار گرفتن در چنین فضایی به انسان دست می دهد (که البته امیدوارم به غیر از من، دیگران نیز چنین حسی داشته باشند و این ترجیح شخصی، بر مدعوین کارگاه تحمیل نشده باشد) از جمله این دلایل بودند. به دو تا از کتابخانه های عمومی سر زدم و هر دو استقبال کردند لکن ظرفیت یکی از آنها کمتر از حد لازم بود و دیگری تداخل برنامه در روز تعیین شده داشت. با نزدیک شدن به روزهای برگزاری کارگاه، تا حدی از این موضع مصرانه خود عقب نشینی کردم و نومیدانه به کسب نظر و پیشنهاد از کارشناسان استانداری و همچنین دوستان و همکاران دانشگاه پرداختم که طی این صحبتها، سالن های متعددی پیشنهاد شد و هماهنگی جهت بازدید از تعدادی نیز انجام شد. پیشنهاد کتابخانه خیّری دکتر جوادی را همسر بنده در خلال این تماس های تلفنی، به من داد و فردای آن روز قبل از بازدید از سالن های هماهنگ شده، سری به کتابخانه دکتر جوادی زدم. مدیر کتابخانه (سرکار خانم دریاچه ای ) با روی باز، سالن بسیار خوبی که ظاهرا برای برگزاری چنین جلسات و کارگاههایی فراهم شده بود نشان دادند و گفتند از چنین برنامه هایی استقبال می کنند. بلافاصله با دفتر امور بانوان تماس گرفتم و هماهنگی و نامه نگاری انجام شد و سالن همراه با یک نیروی خدمه با کمال لطفی که داشتند، در اختیار ما قرار داده شد. همچنین ناگفته نماند بر اساس نظرسنجی که از اعضا کارگاه به عمل آمد، یکی از آیتم هایی که بیشترین رضایت را به همراه داشت، مکان کارگاه بود. همانطور که اشاره شد در این کارگاه آموزشی و پژوهشی مشارکتی که 40 (هر روز 20 نفر) نفر حضور داشتند. این کارگاه در روز اول از ساعت 8:30 تا 15:30 و روز دوم از 8:30 تا 14:30 طول کشید. خوشبختانه با توجه به امکانات سالن، پذیرایی ها در همان فضا انجام گردید و لذا مدیریت زمان و صرفه جویی در وقت به خوبی امکان پذیر بود.

خرید تجهیزات و لوازم مورد نیاز کارگاه و همچنین وسایل پذیرایی، بدون هیچ مانعی انجام شد. البته با توجه به اینکه تهیه این اقلام طی روزهای منتهی به کارگاه انجام شد و مجری طرح، بیش از هر چیز به تمرکز و مرور جزئیات روز کارگاه و محتوای آن نیاز داشت فشار زمان، اندکی بر آرامش لازم برای این کار غلبه کرد و نگرانی هایی را موجب شد. البته درخواست تهیه پذیرایی های میان وعده به دفتر امور بانوان استانداری داده شد که به دلیل محدودیت هایی، این امکان فراهم نشد.

آیتم های کارگاه شامل این موارد بود؛ مقدمه و توافق بر سر قوانین کارگاه، معرفی یک دقیقه ای و یخ شکنی، طرح پرسش ها و ابهامات بصورت کتبی، توزیع کارت های مسائل (کارتهای سفید) و نمره دهی فردی به اهمیت آنها، تمرین گوش کردن فعال و هوشیارسازی، گروهبندی (5گروه چهار نفره در هر روز کارگاه) و نمره دهی گروهی به اهمیت مسائل، توزیع کارتهای صورتی و افزودن مسائل خاص مدنظر افراد بر اساس تجربه زیسته، ترسیم درخت مشکلات و زنجیره روابط بین مسائل (ریشه ها، مسأله محوری و پیامدها) توسط گروهها، تکمیل جدول T (ارزیابی کارشناسی از اقدامات دولتی و غیردولتی در راستای حل یا کاهش مسأله محوری و طرح پیشنهادات در این زمینه)، تکمیل جدول چهارخانه ای (جای دهی مسائل مرتبط با خانواده در جدول ابعاد عینی(بله و خیر) و ذهنی (بله و خیر) ، توزیع کارتهای سوخت جامعه شناسی (برگرفته از کتاب مسائل اجتماعی مشونیس و با هدف تقویت بینش جامعه شناسی)، سعی در گذر از مسأله اجتماعی به پویش اجتماعی (چرا ترجیح می دهید مسأله ای باید از یک خانه به خانه دیگر انتقال یابد و چگونه این امر امکان پذیر است)، عرضه نمونه مقالات و کتابها با هدف فهم بهتر درخت مشکل، جدولT و جدول چهارخانه ای، برپایی نمایشگاه تولیدات اعضای گروه و ارئه توسط سخنگوی گروه و سپس نقد و بررسی کارهای هر گروه توسط گروهی دیگر که به قید قرعه انتخاب می شدند، بازگشت به سؤالات و ابهامات اولیه و در نهایت تکمیل فرم های نظرسنجی. لازم به ذکر است که پس از طرح مسائل ریز ودرشت خانواده و تبادل نظر اعضاء، مسائل محوری زیر طی این دو روز کارگاه استخراج گردید: فقر، اعتیاد، خانواده ناتوان در سازگاری با تغییرات زندگی، مسائل نوجوانان، طلاق عاطفی، طلاق قانونی، نابسامانی اقتصادی، زنان سرپرست خانواده، کودکان تحت آزار (جسمی، عاطفی وبی توجهی) و بیکاری. این مسائل محوری را گروهها پس از بحث و تبادل نظر و بر اساس کارتهای قبلی و کارتهای پیشنهادی، برگزیدند و بلافاصله بعد از گروهبندی و انتخاب نام گروه توسط اعضاء، مسأله محوری هر گروه نیز روبه روی نام گروه در وایت برد نوشته شد تا گروهها از یکدیگر اطلاع داشته باشند. از جمله آیتم های جذاب برای اعضاء، رسم درخت مشکل و توضیح آن توسط سخنگوی گروه بود. البته در روز اول کارگاه و در بخش پرزنت کار توسط سخنگوی گروه ها، با توجه به طولانی شدن کار (که در فرمهای نظرسنجی به خوبی منعکس گردید) و ساعات پایانی کارگاه، اندکی احساس خستگی و بی رغبتی در میان اعضا مشاهده شد که به همین خاطر توصیه کردیم مطالب و محصولات مختصرتر ارائه گردد و برای روز دوم کارگاه، تخته وایت برد که خوشبختانه سیار بود را به مکان دیگری انتقال دادیم و از همگی خواستیم از جای خود بلند شوند و از نزدیک در کنار پرزنت کننده قرار بگیرند و پس از توضیحات وی، نقد و ارزیابی انجام شود. این اقدام هر چند کوچک اما بسیار اثربخش و پربازده، موجب گردید زمینه برای بحث های چالش تر و جدی تر مابین اعضاء فراهم گردد و کارگاه با خاطری خوش و انگیزه کافی برای ادامه مراحل بعد پایان یابد. لازم به ذکر است کتاب حاصل از این کارگاه آموزشی و پژوهشی مشارکتی تا پایان آبان ماه تدوین خواهد شد و پس از اعمال نظرات اصلاحی توسط اعضاء کارگاه که همگی از نویسندگان همکار این کتاب خواهند بود به انجمن جامعه شناسی تحویل داده خواهد شد.

* عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی و مدیر دفتر انجمن جامعه شناسی ایران در دانشگاه یزد (تهیه گزارش)

 

• < قبلی