سیدحسین سراجزاده (دانشیار جامعهشناسی دانشگاه خوارزمی و رئیس انجمن جامعهشناسی ایران)
سالهاست که نیمه پایانی فصل بهار برای جامعهشناسان و کنشگران علوم اجتماعی ایران روزهایی پر جنب و جوشتر است. مجمع عمومی انجمن جامعهشناسی ایران سالهاست بهطور منظم در اواخر اردیبهشت یا خرداد برگزار میشود و معمولاً با همایشی دربارۀ یکی از مسائل اجتماعی ایران و یا موضوعات مهم مرتبط با جامعۀ ایران همراه است. این روزها، همچنین اعضای انجمن با شرکت در انتخابات گروهای علمی چشم انداز فعالیّت علمی گروهها را برای یک دوره سه ساله ترسیم میکنند. این رویداد فرصتی فراهم میکند تا اندیشمندان و کنشگران این عرصه، از دانشگاهها و پژوهشگاههای مختلف و از حوزۀ عمومی سراسر کشور، در یک اجتماع علمی و حرفهای گردهم آیند، دربارۀ دغدغهها و مسائل مشترکشان هماندیشی و گفتوگو کنند، با دوستان، همکاران و همکلاسیهای از هم جدا افتاده تجدید دیدار کنند و با همکاری، همدلی و امیدواری، آیندۀ اجتماع علمی خود را که بخشی از هویت علمی و حرفهایشان است، رقم زنند و بر توان و پویایی آن بیافزایند.
با وجود محدودیّتها و مضایق ناشی از برخی سیاستها نسبت به جامعهشناسی و علوم اجتماعی در ایران، این علوم طی سالهای گذشته، از حیث کمّی و کیفی رُشدی قابل ملاحظه داشتهاند. دربارۀ رشد کمّی، ارائه همین شاهد کفایت میکند که امروز در اکثر و بلکه تمامی دانشگاههای جامع کشور، در تهران و دیگر شهرها، رشتههای علوم اجتماعی در مقاطع مختلف دایرند و سالانه چند هزار دانشجو و دانشآموخته به تعّلم مشغول و رهسپار حضور در جامعه هستند. دربارۀ رشد کیفی، نارساییها و کاستیهای وجود دارد که درباره آنها گفتگو میشود و لازم است برای کاهش آنها چاره جوییشود. با وجود این، به گمان من، علوم اجتماعی ایران از نظر کیفی هم رشد قابل توجهی داشتهاند که موارد زیر را میتوان نشانههایی از آن به حساب آورد:
این رشد کمّی و کیفی علوم اجتماعی ایران پاسخی بوده است به ضرورتها و نیازهای جامعۀ در حال تحوّل ایران و در حالی رخ داده است که گفتمان سیاسی و فرهنگی غالب نه تنها نقش تسهیلکننده نداشته، بلکه محدودیّتآفرین هم بوده است. در این رشد کمّی و کیفی، تکتک دانشآموختگان و کنشگران علوم اجتماعی و بهخصوص استادان و پیشکسوتانی که در عرصههای مختلف، در محیطهای آکادمیک و یا خارج از آن، به جهد و کوشش علمی پرداختهاند، سهم و نقش داشتهاند و البته اجتماع علمی- حرفهای آنها هم بازیگری مهم بوده است.
انجمنهای علمی، بهعنوان سازمانهای مردم نهاد، تا حدی از محدودیّتها و کنترلهای بوروکراتیک دانشگاهها آزادتر هستند و با علاقه و انگیزههای علمی و حرفهای و با تلاش داوطلبانه اعضای خود، نقشی مهم در رشد کیفی دانش و استواری جایگاه آن دارند. انجمن جامعهشناسی ایران، بهعنوان یکی از باسابقهترین، فراگیرترین، و گستردهترین انجمن علمی در رشتههای علوم انسانی و اجتماعی کشور، اکنون وارد دهۀ چهارم فعالیّت خود شده است. بنیان درست و استواری که پیشکسوتان و بنیانگذاران آن نهادند، و با اهتمام و همدلی همۀ اعضاء و همکاران، تا کنون توانسته نقشی موثر در رشد و رونق اجتماع علمی جامعهشناسان ایفا کند. انجمن افتخار داشته است که برای سالیان متوالی از نظر میزان فعالیتهای علمی در بین انجمنهای علمی علوم انسانی و اجتماعی، به عنوان انجمن برتر شناخته شود [2]. به علاوه، انجمن در حوزۀ عمومی و جامعۀ مدنی هم مورد استقبال بوده و همکاریهای علمی و اجتماعیاش با نهادهای مدنی و سایر انجمنهای اجتماعی رو به افزایش بودهاست. به نظر میرسد چند ویژگی در کسب این موقعّیت و موفقیّتها نقش داشتهاند:
انجمنهای علمی هم بازنمای شرایط و ویژگیهای رشته علمی مربوطهاند و هم عملکردشان بر آن رشتهها تأثیر میگذارد. اگر انجمن جامعهشناسی ایران، یکی از موفّقترین، پُرکارترین و استوارترین انجمنهای علمی بوده است، این نشانه توانمندیها و ظرفیّتهای کنشگران علوم اجتماعی است و در این توفیقات انجمن، تکتک کنشگران علوم اجتماعی سهم و نقش داشته و باز هم میتوانند موثر باشند.
هم اکنون نشست اعضای گروههای علمی انجمن برای انتخابات گروهها از 24 اردیبهشت تا 9 خرداد 1401 برنامهریزی شده است. همچنین مجمع عمومی انجمن جامعهشناسی ایران برای انتخاب اعضای هیأت مدیره دوره یازدهم طیّ روزهای 24 تا 26 خردداد همزمان با پنجمین همایش کنکاشهای مفهومی و نظری دربارۀ جامعۀ ایران، با موضوع دگرگونیها و پایداریهای جامعۀ ایران: اُمیدها و بیمها، برگزار میشود. این رویداد فرصتی است مغتَنم تا بار دیگر اندیشمندان، کنشگران و علاقمندان علوم اجتماعی و جامعهشناسی گرد هم آیند، دربارۀ مسائل علوم اجتماعی و جامعۀ ایران هماندیشی و چارهجویی کنند، روابط اجتماع علمی خود را گسترش دهند و با مشارکت مؤثر، در انتخابات گروهها و هیأت مدیره انجمن، بر رونق، توانمندی، شکوفایی و پویایی اجتماع علمی خویش بیافزایند.
بنا بر همین شِمّهای که از تاریخ و ماهیّت انجمن گفته شد، مُشارکت و حضورِ اعضاء و کُنشگران انجمن، همیشه معنیدار و عملاً مؤثّر بوده و هست. در این روزها که خوشبختانه پاندمی کووید مهارشده و فروکش کرده است، و جامعۀ ایران دوران دشوار و پرالتهابی را هم پشت سر میگذارد؛ در واپسین روزهای خردادماه، چشم به راه کنشگری علمی و انجمنی و مشارکت و حضور یکایک کنشگران و علاقهمندان به علوم اجتماعی و جامعهشناسی ایران در اجتماع علمی خود هستیم.
پینوشت:
[1] اصولاً تمایزیافتگی/ تمایزیابی (Differentiation) در جوامع و مجموعههای انسانی و اجتماعی یکی از نشانههای توسعهیافتگی است.
[2]انجمن از دهه 80 تا کنون، همواره انجمن برتر علوم انسانی بوده است (اینجا را کلیک کنید).
[3]برای دیدن فهرست گروههای انجمن را اینجا ببینید.
[4] انجمن همایشهای زیر را به صورت منظم برگزار میکند: آسیبها و مسائل اجتماعی ایران، پژوهش اجتماعی و فرهنگی در جامعۀ ایران، کنکاشهای مفهومی و نظری دربارۀ جامعه ایران، روز ملّی علوم اجتماعی ایران، خوانش انتقادی جامعهشناسان کلاسیک و مسائل جامعه ایران، جامعه شناسان ایرانی و جامعه ایرانی؛ برای اطلاع بیشتر اینجا را کلیک کنید.