مهدي قادري*

كارگاه هفتم، آخرين مرحله از مجموعه كارگاه­‌هاي فاز دوم طرح ملي گفتگوي خانواده است كه مي‌توان از آن به عنوان نتيجه كارگاه ­هاي شش ­گانه مرحله اول ياد كرد. به منظور برگزاري اين كارگاه، آن دسته از مشاركت­ كنندگاني كه در كارگاه ­هاي شش گانه قبلي تمايل و علاقمندي خود را براي حضور مجدد ابراز داشته بودند، از آنها ثبت نام به عمل آمد و سپس طي اطلاع رساني مناسب به اين كارگاه دعوت شدند.

كارگاه هفتم در شهر سقز در روز چهارشنبه 27 شهريور ماه 1398 از ساعت 14 الي 21  با حضور مشاركت­ كنندگان كارگاه­ هاي شش گانه قبلي و 2 نفر از تسهيل گران سطح دو كه در برگزاري كارگاه هاي شش گانه قبلي همكاري مدوام داشتند، برگزار شد.

در اين كارگاه، پس از خوش آمدگويي و طرح مقدماتي كوتاه در مورد ضرورت كارگاه هاي مسائل خانواده، قوانين مربوط به كارگاه هفتم براي مشاركت كنندگان تشريح شد. سپس، هر يك از مشاركت ­كنندكان با ذكر يك ويژگي مثبت به معرفي مختصري از خود پرداختند و بدين طريق «مرحله يخ شكني» صورت گرفت و فضاي صميمانه و دوستانه‌اي بين حضار شكل گرفت.

در مرحله بعد، با طرح سوالاتي در مورد تفاوت بحث و گفتگو توسط يكي از تسهيل‌گران سطح دو، از مشاركت كنندگان درخواست شد كه به صورت داوطلبانه به ارائه توضيحاتي در مورد اين دو مفهوم بپردازند. پس از طرح ديدگاه‌ها و ايده ­هاي برخي از داوطلبان در اين زمينه، تسهيل‌گران با توزيع برگه­ هاي جداگانه در ميان حضار، مباحث مطرح شده در جدول تفاوت بحث و گفت‌گو (کتاب کوچک گفت‌گو، صفحه 16) را در اختیار شرکت کنندگان قرار دادند و از طريق آن ساير افراد نيز به گفت و گو و تبادل نظر پرداختند.

ارائه توضيحات در مورد اصول «گفت و گو» و تفاوت آن با مفهوم «بحث» براي مشاركت كنندگان از جذابيت ويژه­اي برخوردار بود، به طوريكه اغلب آنان اذعان داشتند كه تا بدين حد نسبت به تفاوت اين دو مفهوم حساس نبوده و معمولاً اين دو مفهوم را مترادف هم تلقي مي­كرده ­اند. در ادامه، با آشكار شدن تفاوت مفاهيم بحث و گفت و گو، تلاش شد كه اصول ده گانه گفتگو يك بار به صورت كلي از طريق پاروپوينت و صفحه نمايشگر براي حضار به تصوير كشيده شود، سپس هريك از مشاركت کنندگان، اين اصول ده­گانه را از طريق برگه ­هاي مجزا دريافت نيز نمودند. اصول مورد شامل اين موارد بودند:

• رعایت تام حرمت دیگران
• جویایی و کنجکاوی
• گرایش به یادگیری
• داشتن ذهن باز و آمادگی پذیرش
• فرضیات را به تعلیق درآوردن
• پرهیز از شتاب
• گوش فرا دادن به هنگام شنیدن
• از دل سخن گفتن
• جانبداری سازنده
• بر خویشتن خویش ناظر بودن

پس از آشنايي در مورد هر یک از اصول گفتگو، مشاركت كنندگان براي مدت كوتاهي به صورت جمعي (در دسته هاي چهار الي پنج نفره) به تبادل نظر پرداختند و تجارب خود را در اين زمينه با يكديگر در ميان گذاشتند.

با مشخص شدن تفاوت ميان بحث و گفتگو، در مرحله بعد، تلاش شد كه آن دسته از مسائلي كه در كارگاه ­هاي شش گانه قبلي توسط هر يك از گروه ­هاي ذينفع (پدران، مادران، فرزندان) به عنوان مهم‌ترين موانع شكل­ گيري خانواده ايده ­آل شناسايي شده بودند به صورت منظم و دسته بندي شده و در قالب رنگ­ها و تصاوير متنوع در معرض ديد مشاركت ­كنندگان قرار گيرند. نكته ديگر اينكه به منظور تمركز بيشتر مشاركت­ كنندگان، اين موارد در برگه ­هاي جداگانه در اختيار هر يك از گروه ­هاي ذينفع سه گانه قرار گرفت. به طور كلي، مهمترين موانع تحقق خانواده مطلوب شامل موارد ذيل بود:

مهم‌ترین مسائل گروه فرزندان:

عدم مسئوليت‌پذيري، مشكلات معيشتي و اقتصادي، عدم استقلال فكري، عدم درك متقابل، تأكيد بر باورهاي ناصحيح، عدم شناخت کافی نسبت به همدیگر، عدم تدوام (گسست) در تعلیم و تربیت صحیح، آموزش ناکافی در سنین کودکی، سياست‌گذاري‌هاي ناكارآمد دولت در مورد نهاد خانواده، تسلط ساختارهاي سياسي بر نهاد خانواده، عدم وجود آموزش‌هاي صحيح در مورد زندگي سالم و روابط زناشويي.

مهم‌ترین مسائل گروه مادران:

بيكاري، عدم وجود صداقت و راستگويي، عدم صبر و بردباري، فقر و مشكلات اقتصادي، مديريت ناصحيح والدين، مشکلات مادی و اقتصادی، خیانت، فقدان والدین، اعتیاد.

مهم‌ترین مسائل گروه پدران:

كمبود مراكز تربيتي براي آموزش و مشاوره مهارت‌هاي زندگي، عدم صداقت، عدم درك و شعور متقابل، بيماربودن نظام آموزشي كشور، استفاده ناصحيح از فضاي مجازي، محدوديت آزادي انتخاب، نابرابري اقتصادي، تفاوت ­هاي فرهنگي، باورها و عقايد غلط، انتظارات غيرمنطقي زوجين.

پس از كسب اطلاع و دريافت تصويري جامع از مهم‌ترين موانع تحقق خانواده مطلوب توسط مشاركت­ كنندگان، از آنان خواسته شد كه از ميان موانع پيش رو، آن دسته از موانعي كه از اهميت ويژه ­اي برخوردار هستند را به ترتيب اولويت يادداشت كنند. سپس با قرار گرفتن هريك از گروه­ هاي ذينفع سه گانه در كنار همديگر، ابتدا اعضاي اين گروه­ ها در دسته­ هاي دو نفره و سه نفره به ارائه تبادل نظر و گفت­گو در مورد اهميت هريك از مسائل و موانع مطرح شده توسط گروه خود پرداختند. در مرحله بعد، اعضاء هر يك از گروه‌ها به شكل جمعي ابعاد و اهميت مسئله انتخابي خود را با يكديگر در ميان گذاشتند. نهايتاً، پس از ارائه توضيحات و نقدهاي فراوان نسبت به موضوعات انتخابي ميان اعضاي هر يك از گروه ­هاي ذينفع، موانع ذيل به عنوان مهمترين موانع تحقق خانواده مطلوب انتخاب شدند:

مهم‌ترين موانع تحقق خانواده مطلوب از منظر گروه‌هاي ذينفع (پدران، مادران، فرزندان)

پس از انتخاب موضوعات توسط مشاركت­كنندگان، نوبت به اجراي روش (fish bowl) رسيد. اين روش توسط تسهيل­ گران با ارائه جزئيات دقيق برای شرکت کنندگان تشريح شد. بر اساس اين روش، 6 نفر از مشاركت­كنندگان (از هر گروه ذی نفع 2 نفر) روی صندلی هایی که در وسط سالن چیده شده بودند، قرار گرفتند. همچنين سه صندلي اضافي در كنار آن 6 صندلي قبلي در نظر گرفته شده بود تا آن دسته از كساني كه در گروه ­هاي بزرگتر بودند و متمايل به حضور و گفت­گو در وسط دايره بودند، اين امكان برايشان فراهم شود كه با اعلام آمادگي و خروج نفرات اصلي در آن جمع، به وسط دايره بپيوندند و ديدگاه­ هاي خود را با ساير افراد در ميان بگذارند. حاصل اين كار شكل­ گيري گفتگوی هاي سه جانبه (پدران، مادران و فرزندان) پیرامون سه مسئله مهم و اساسي بود كه خلاصه نتایج آن را مي­ توان در جداول ذيل مشاهده كرد:

مهم‌ترين موانع تحقق خانواده مطلوب از ديدگاه فرزندان

پيشنهادات براي مقابله با مشكل	پيامدها	ريشه­ ها (علل)	موضوع
تقويت فرهنگ مطالعه و كتابخواني پرهيز از تقليد گرايي كاهش تعصب و افراط گري تقويت نهادهاي مدني و فرهنگي تقويت حس اجترام به عقايد مخالف فراهم ساختن فضاي آرام و دور از تنش در محيط خانه توسط والدين بها دادن به سلايق و خواسته هاي فرزندان آموزش مهارت­ هاي گفت و گو از طريق همايش ­ها و سمينارهاي مداوم ايجاد زمينه هاي مناسب براي انتخاب آزاد و بدور از اجبار گذشت و تحمل خطا و اشتباهات فرزندان	تضاد بين فرزندان و والدين تنش و ناراحتي­ هاي رواني رشد شخصيت ­هاي وابسته اتخاذ تصميمات غيرمنطقي بدون مشورت ناسازگاري و تداوم اختلاف نظر ميان اعضاي خانواده ناديده گرفتن نيازهاي فرزندان پايمال كردن حقوق ديگران حق به جانب بودن والدين تبعيض جنسي تباه كردن آينده فرزندان بدخلقي مداوم اعمال سخت­گيري و خشونت بر فرزندان نااميدي فرزندان ناديده انگاشتن حريم خصوصي فرزندان كاهش صميميت و احساس تعلق خاطر خودكشي گسست روابط زناشويي فرزندان منحرف / عقده ­اي	تفاوت و اختلاف بين نسل ها تعصبات بي­ جا و غير منطقي تقليد گرايي فرهنگ سنتي و محافظه كار پدرسالاري عدم استقبال از نوآوري در جامعه سنت­ ها و رسوم دست و پاگير بي سوادي اهميت ندادن به مطالعه محيط بسته و سنتي نبود آزادي انديشه والدين و اطرافيان كوتاه نظر تعابير ناصحيح از دين و روايات مذهبي نگاه تك بعدي به زندگي آموزش و پرورش غير مستقل عدم درك نيازهاي نسل جوان تفاوت هاي فرهنگي شناخت نادرست از دنياي اطراف	تأكيد و پافشاري بر باورها و رسوم غلط/ ضعف بينش و آگاهي

مهم‌ترين موانع تحقق خانواده مطلوب از ديدگاه مادران

پيشنهادات براي مقابله با مشكل	پيامدها	ريشه­ ها (علل)	موضوع
پرورش و آموزش مهارت راست گويي در كودكي پرهيز از دروغگويي در مقابل فرزندان ايجاد محيط امن در خانه و جامعه مقابله با تزوير و رياكاري تشويق و بهاء دادن به جايگاه افراد صادق و راستگو تقويت روابط عاطفي و صميمي با فرزندان وفاي به عهد مجازات مديران و مسئولان دروغگو پرهيز از رفتارهاي خشن با فرزندان محروم ساختن افراد دروغگو از امتيازات بالابردن آستانه تحمل تقويت فرهنگ صداقت تأكيد بر ارزش­هاي اخلاقي	گسترش فساد بدبيني و سوءظن استرس و اضطراب پي درپي كاهش تعهد به وظايف كينه توزي و خيانت طلاق و فروپاشي خانواده توجيهات غير منطقي تداوم دروغگويي و تقلب سلب اعتماد و آرامش كاهش رضايت از زندگي بدخلقي نااميدي احساس تنفر و انزجار رسوايي و بي ­اعتباري تناقص در گفتار و عمل از دست دادن حمايت دوستان و اطرافيان كلاهبرداري جعل اسناد و مدارك دورزدن قانون دزدي و كارهاي خلاف قانون و عرف	محيط آلوده و ناسالم تربيت خانوادگي نادرست عدم آگاهي دقيق از مضرات دروغ گويي عزت نفس پايين بي اعتمادي جلوگيري از رسوايي احساس حقارت و حسادت ناامني و ترس از بيان واقعيت تحقير دوران كودكي شكسته شدن قبح دروغ در جامعه عدم آزادي بيان گسترش فرهنگ رياكاري كمبود مهر و محبت دوستان ناسالم و غير صادق موفقيت افراد دروغگو خودخواهي جلب توجه ديگران كم رنگ شدن ارزش هاي اخلاقي والدين دروغگو ترجيح دادن منافع شخصي عادت كردن به دروغ	عدم صداقت و راستگويي

مهم‌ترين موانع تحقق خانواده مطلوب از ديدگاه پدران

پيشنهادات براي مقابله با مشكل	پيامدها	ريشه ­ها (علل)	موضوع
بازنگري جدي نسبت به نظام آموزش و پرورش تاكيد بر عدالت آموزشي و رفع تبعيض كاهش سياست‌هاي متمركز آموزشي تقويت مستمر روابط اوليا و معلمان در مدرسه تخصيص بودجه‌هاي مناسب و كافي به امر آموزش پرورش انديشه‌هاي انتقادي تقويت فرهنگ گفت و گو بين معلمان و والدين پرورش خلاقيت در مدارس تأكيد بر كيفيت به جاي كميت پرهيز از شعارگرايي آموزش مهارت‌هاي گفتگو در ميان دانش آموزان درگير ساختن دانش آموزان با واقعيات زندگي بهره‌مندي مناسب از تكنولوژي و فضاي مجازي در آموزش تقويت ارزش‌هاي خانوادگي از طريق تبليغات صحيح ارتقاء جايگاه و منزلت معلمان در جامعه پرهيز از خشونت ورزي در محيط­ هاي آموزشي آموزش اصول شيوه ­هاي مدني اعتراض اصلاح و تغيير در شيوه­ هاي گزينش و انتخاب معلمان	بي اثر ماندن نقش آموزش و پرورش در تقويت نهاد خانواده رشد بي سوادي و ناآگاهي سودجويي و كسب منفعت شخصي كم رنگ‌شدن ارزش‌هاي اخلاقي و انساني ناتواني فرزندان در رويارويي مشكلات و حل آنها بي‌مسئوليتي در قبال وظايف و تعهدات بي­ نظمي و قانون­ گريزي فرزندان طلبكار و حق به جانب وابستگي و عدم تفكر خلاق درك نادرست از زندگي مشترك رواج الگوهاي ناصحيح در درون خانواده كم توجهي به افراد مسن و بزرگسال ترويج دروغگويي و رياكاري	عدم گزينش بر مبناي شايسته سالاري تأكيد بر شعارگرايي سياست گذاري­هاي متمركز و يكدست كم توجهي به تفاوت‌هاي فرهنگي در امر آموزش بي‌تعهدي و عدم مسئوليت‌پذيري مسئولان و مديران تاكيد بر رقابت‌گرايي به جاي همكاري تقويت خشونت‌ورزي به جاي تأكيد بر مدارا غير كاربري بودن متون و محتوي درسي دامن زدن به تبعيضات جنسي ناهماهنگي و تعارض ميان عملكرد والدين و معلمان عدم آموزش مهارت­ هاي گفت و گو در مدارس تخصيص بودجه اندك به امر تعليم و تربيت تنزل موقعيت و جايگاه معلمان در جامعه كمي كردن آموزش كم توجهي به خلاقيت و انديشه ورزي سياست‌زدگي در اتخاذ تصميمات آموزشي مدرك گرايي ناديده گرفتن سر فصل هاي درسي با هدف تقويت مهارت‌هاي زندگي كم توجهي به فرهنگ مشاوره و گفتگو در مدارس	عدم آموزش مهارت­ هاي زندگي در نظام آموزش و پرورش بيمار كشور

 

 

 

---

* تهیه گزارش (مجري طرح)

 

• < قبلی
• بعدی >