علی یعقوبی*

قبل از اجرای طرح

پس از آموزش طرح مساله یابی در تهران مقدمات برگزاری این طرح در استان گیلان فراهم شد. نخستین جلسه در شهریورماه 1397 در دفتر امور بانوان و خانواده استان گیلان تشکیل گردید که با حضور خانم رفیعی مدیر کل دفتر بانوان استان گیلان انجام شد. در این نشست درخصوص نحوه برگزاری، مکان، زمان و نحوه مشارکت مدعوین بحث و بررسی شد. مقرر گردید نامه نگاری درخصوص تهیه لیستی از مدعوین جهت مشارکت در طرح به ادارات بویژه سازمان بهزیستی انجام شود. این کار پس از چند هفته انجام شد. تعدادی از دانشجویان و کارشناسان دانشگاهی دانشگاه گیلان به لیست افزوده شدند. لیست پس از بازبینی برای دکتر سیامک زندرضوی مجری محترم طرح ملی مساله یابی خانواده و زنان ارسال شد. سپس یک گروه تلگرامی از افراد انتخابی در نشست گیلان طراحی گردید. مجری طرح یکی از دانشجویان ارشد جامعه­شناسی مهدی مظلوم را به عنوان دستیار طرح را جهت پیشبرد امور به خدمت گرفت.برای اجرای بهتر طرح مجری طرح دو بار نشست مزبور را در کلاس جامعه­شناسی خانواده در دانشگاه گیلان اجرا نمود. در کلاسهای مزبور فرایند مساله­یابی، جداول عینی و ذهنی، جدول T، درخت مشکلات مورد بررسی قرار گرفتند که مورد استقبال شدید دانشجویان قرار گرفت و خواهان تکرار این روش در دانشگاه شدند.علاوه بر این، از دفتر بانوان استان خواسته شد تا لیستی از آمار مسایل زنان و خانواده در استان گیلان در اختیار مجری قرار دهد. مسایل مزبور عبارت بودند از: اعتیاد، طلاق، کاهش موالید، مهاجرپذیری، خودکشی، فروپاشی ارزشهای اخلاقی، فرسایش سرمایه اجتماعی، نزاع، سالمندی، استفاده نامناسب از شبکه های اجتماعی.

قبل از اجرای طرح به دقت نتایج برگزاری طرح مزبور که در استان­های دیگر برگزار شده بودند و در گروه تلگرامی دفاتر استانی انجمن جامعه شناسی انعکاس یافته بود، مورد بررسی قرار گرفت و از جداول عینی و ذهنی، جدول T، درخت مشکلات ویرایش شده در استان گیلان مورد استفاده قرار گرفت. این امر نقش عمده ای در کیفیت­بخشی و تسریع در فرایند بعدی کار داشت.پس از آن مکان برگزاری طرح در سالن دفتر بانوان استان انتخاب شد و زمان آن 9/8/1397 برنامه ریزی شد. پوستر طرح طراحی و آماده شد و جداول عینی و ذهنی، جدول T، درخت مشکلات ویرایش شده تهیه و تکثیر شدند. همچنین لیست شش­گانه از مسایل استان گیلان بدست آمد و آنها نیز تهیه گردیند. برای برگزاری نشست مجری طرح خریدی از لوازم کارگاه از قبیل خودکار، کاغذ، ماژیک، کاغذهای مخصوص ترسیم درخت مشکلات و... انجام داد. و برای تهیه نهار تسهیل­گران و میان وعده­های آنها برنامه­ریزی­های لازم انجام شد.

حین اجرای طرح

طرح ملی مساله یابی خانواده و زنان در استان گیلان با حضور پژوهشگران، سمن­ها، اصحاب رسانه، کارشناسان و دانشگاهیان در سالن دفتر امور بانوان استان گیلان در روز چهارشنبه 9/8/ 1397 در ساعت 8 صبح به اجرا در آمد. نخست خانم رفیعی درخصوص اهمیت گفتگو در رفع مشکلات خانواده و زنان پرداخت. آنگاه مدرس کارگاه مساله­یابی خانواده، به اهمیت مساله­یابی و تفاوت آن با مساله­نمایی و مساله­سازی پرداخت. وی گفت مساله اجتماعی و خانوادگی تعریف واحدی ندارند و بنا بر دیدگاههای مختلف تعاریف متعددی از مساله اجتماعی وجود دارند. به عبارت دیگر، هر یک از رویکردها تعاریف، تکنیکها و راه حلهای خود در رفع مساله اجتماعی دارند. سپس به این نکته اشاره کرد که ما انواع جامعه شناسی داریم که شامل جامعه شناسی حرفه ای، جامعه شناسی سیاست گذار، جامعه شناسی اتتقادی و جامعه شناسی مردم مدار. و این جامعه شناسی مردم مدار است که با رویکرد جامعه شناسی و با پژوهش مشارکتی به حل مسایل اجتماعی شهروندان می پردازد. وی گفت از دوره مدرن با سوژه شدن انسان گفتگو محور و ملاک جوامع قرار گرفته است این امر آن را با جهان پیشامدرن متمایز می­کند وی نکاتی درخصوص اهداف این دوره و فاز دوم طرح به اطلاع مشارکت­کنندگان رساند. چند منبع جامعه ­شناسی مسایل اجتماعی برای حضار، جهت بهبود و پیشرفت کار و عجین شدن با تخیل جامعه ­شناختی معرفی گردید.کارگاه نخست جهت عدول از رسمی بودن به طرح معرفی افراد و بیان یک صفت کلید خورد. هر یک از مشارکت کنندگان ضمن معرفی خود یکی از صفات خود را ذکر می­کردند. سپس سوالات و ابهامات ذهنی مشارکت­کنندگان از نشست مساله یابی مورد ارزیابی قرار گرفت. برگه­ای در اختیار آنها قرار گرفت و از آنها خواسته شد که سوالات خود را راجع به برگزاری کارگاه بنویسند. سوالات ده گانه افراد به ترتیب اولویت رده بندی شدند و به آنها گفته شد که در موعد مقرر به این سوالات پاسخ داده خواهد شد. پس از بیان سوالات و ابهامات نشست و اولویت بندی آن، افراد شرکت­کننده به گروه های شش­گانه تبدیل شدند و هر یک از گروه های کاری نامی برای خود برگزیدند. سپس برای هر یک از گروههای کاری لیستی از مسایل اجتماعی در اختیار مشارکت کنندگان قرار گرفت.آنها پنج مورد از مسایل خانواده و زنان در استان گیلان را انتخاب نمودند البته به آن­ها گفته شد که خارج از لیست اگر هم مواردی از مسایل اجتماعی هست که نوشته نشده می­توانند انتخاب کنند. مسایل مختلف در گروههای شش گانه عبارتند از:

الف) گروه اول(هم اندیشان): 1. فروپاشی ارزشهای اخلاقی2.کودک آزاری3. فرسایش سرمایه اجتماعی4. کودکان بزهکار 5. ازدواج اجباری و زودهنگام.

ب) گروه دوم(گفتگوی امید): 1.عزت نفس و خودارزشمندی پایین2. ضعف آموزش(مهارتهای زندگی پایین)3. اعتیاد دختران و زنان و آسیبهای آن4. عدم مسئولیت پذیری5. عدم درک متقابل احساس طردشدگی و رهاشدگی.

ج) گروه سوم(متفکران متعهد): 1. اخلاق عاطفی 2. کاهش موالید3. مهاجرپذیری 4. خودآزاری و دگرآزاری 5.     دخالت خانوادهها در زندگی زوجهای جوان.

د) گروه چهارم(همدلان): 1. اختلال شخصیت 2. فرزندان طلاق 3. اعتیاد 4. بیکاری 5. نبود مهارتهای فنی و حرفه ای.

ح) گروه پنجم (تلالوی مهر): 1. خودکشی 2. استفاده نامناسب از شبکه های مجازی 3. زنانی که همسرانشان از کارافتاده اند. 4. ناامیدی 5. طلاق توافقی.

ط) گروه ششم(متفکران): 1. خشونت خانگی 2. زنان سرپرست خانواده 3. نبود بیمه بیکاری غیرشاغلین 4. عدم گفتگوی میان اعضای خانواده.

سپس همکاران مورد پذیرایی قرار گرفتند. پس از پذیرایی صبح، نوبت به انتخاب مساله خانواده استان و ترسیم درخت مشکلات رسید. برمبنای قواعد کارگاه مساله اساسی استان، علل، و پیامدهای آن با استعاره درختی عینی­سازی شدند. که مساله استانی در تنه درخت و علل در بخش ریشه ها و سرانجام قسمت شاخه­های درخت نیز پیامدها و عواقب مساله بازنمایی شدند. در این بخش شش مساله خانوادگی استان توسط تسهیل­گران انتخاب گردیدند این موارد عبارتند از: فرسایش سرمایه اجتماعی، اختلال شخصیت، ضعف عزت نفس و خودارزشمندی، استفاده نامناسب از فضاهای مجازی، بی توجهی به نقش زنان در جامعه و طلاق عاطفی.

پس از ترسیم درخت مشکلات و بحث و بررسی اجزای آن در گروههای کاری، درخت مزبور بر روی دیوار چسبانده شدند. پس از ترسیم درخت مشکلات جدول عینی-ذهنی در اختیار مشارکت­کنندگان قرار گرفت. آنها پنج مساله انتخابی را در خانه های جدول جایگذاری نمودند. مجری طرح ابعاد مختلف طرح را که شامل عینی-ذهنی بود برای مشارکت کنندگان توضیح داد.

پس از انجام جدول مزبور، نوبت به انجام جدول T، رسید. هر یک از گروهها در راستای مساله اجتماعی به پویش اجتماعی به تکمیل جدول مزبور بر اساس پنج محور انتخابی پرداختند. به بیان سیاست­های موجود و ارزیابی آن توسط بخش دولتی و عمومی(سمن ها) پرداختند و سیاستهای پیشنهادی خود را در کارت مزبور نوشتند.آنگاه جداول عینی –ذهنی و T بر روی دیوار در کنار درخت مشکلات نصب شدند. بعد از صرف نهار نوبت به تشریح درخت مشکلات توسط هریک از نمایندگان گروهها رسید و آنها به تشریح علل و پیامدهای مسئله انتخابی خود پرداختند که شور مهمی در بین مشارکت­کنندگان ایجاد شد. مناقشه بر سر تبیین مسایل اجتماعی خانواده در بین دانش­آموختگان روانشناسی و جامعه شناسی ایجاد شد که دانش­آموختگان جامعه شناسی، دانش­آموختگان روانشناسان را متهم به تقلیل گرایی روانشناختی می کردند که بیش از حد به عاملیت توجه دارند و نقش ساختارها را نادیده گرفته اند. برعکس دانش­آموختگان روانشناسی نیز معتقد بودند که شما برای حل مشکلات اجتماعی زنان چگونه با برخورد با ساختارها می­خواهید مداخله کنید و آن را حل کنید. بعد از تشریح درخت مشکلات نوبت به بازی رسید افراد دور هم در بیرون از سالن حلقه زدند و هریک می بایست پنج صفت خود را با دور زدن و نگاه به چشم دیگران بیان می­کردند. این کار با بیان صفات پنج­گانه و با پرتاب توپ همراه بود که جو عاطفی خوبی به همراه داشت. در نهایت گروهها مجدداً به گروه برگشتند و از آنها خواسته شد جداول و درخت مشکلات که پس از ارایه و نقد و نظر تسهیل گران نیاز به اصلاح و بازبینی دارند اعمال کنند. بیشتر اصلاحیه این بخش معطوف به درخت مشکلات بود و مناقشه بر سر عوامل روانشناختی و جامعه شناختی ریشه ها و پیامدها را در بر داشت. سرانجام، قرار شد ده سوال انتخابی که گروهها نوشتند یکی از مهمترین آنها را بخوانند. سوالات مبنی اهداف طرح، نحوه اجرا و شیوه مشارکت تسهیل­گران 2 و برخی از سوالات درخصوص فرایند بعدی کار بود که آیا در فاز اجرا کار خصلت پیشگیرانه دارد یا درمانگرایانه؟ و اصحاب رسانه چگونه در فرایند کار می خواهند ورود کنند؟ که مجری طرح با پاسخ آنها پرداخت و بقیه سوالات را در گروه تلگرامی محول نمود. در مجموع تسهیلگران از چندوجهی بودن طرح که با مشارکت سمن­ها، کارشناسان، پژوهشگران، نشریات و دانشگاهیان تشکیل شده بود خرسند بودند. در نهایت فرم نظرسنجی بین تسهیلگران پخش شد که ارزیابی بسیار عالی از بخش­های مختلف کارگاه داشتند که مستندات آن ضمیمه خواهد شد.

پس از اجرای طرح

پس از اجرای طرح، مجری گیلانی بلافاصله به نوشتن اجزای مختلف کارگاه و مستندسازی آن پرداخت تا تصویری از نحوه برگزاری کارگاه را در اختیار تهران قرار دهد. در پایان از تلاشهای جدی و بی شایبه دکتر زند رضوی و سرکارخانم قاسم زاده ممنون و متشکرم. همچنین جا دارد از اداره کل دفتر بانوان استان گیلان بویژه سرکار خانم رفیعی و سرکار خانم نعمت زاده و سایر کارشناسان آن مجموعه که همکاری سازنده­ای در برگزاری این طرح داشتند سپاسگزاری نمایم. همچنین از حمایت­ و پشتیبانی سرکارخانم کریمی معاون محترم فرهنگی دانشگاه گیلان سپاسگزارم. از آقای مهدی مظلوم و سرکار خانم قنادی بابت اطلاع رسانی و مستندسازی متشکرم.

*مدیر دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی ایران در دانشگاه گیلان (تهیه گزارش)

 

 

• < قبلی