«طرح ملی گفتگوی خانواده» یک طرح پژوهشی گفتگومحور و چندمرحله‌ای است که مرحله نخست خود را در استان کردستان و دفتر انجمن جامعه شناسی کردستان-سنندج با اجرای کارگاه مسئله‌ یابی مشارکتی برای تسهیل‌گران سطح دوم، توسط تسهیلگر سطح یک در تاریخ ١٥ آبان ١٣٩٧، درسالن كنفرانس دانشكده علوم انساني و اجتماعي دانشگاه كردستان به مدت یک روز (ساعت ٨ صبح الی ٦ بعدظهر) با حضور ٣٣ نفر از مشارکت‌ کنندگان اعم از کارشناسان مسایل خانواده، پژوهشگران حوزه زنان، خانواده و کودکان و همچنین فعالین مدنی و روزنامه‌نگاران شهر سنندج برگزار کرد. گزارش مختصر برگزاری این کارگاه در چهار گام را در ادامه می خوانید.

گام اول: شناسایی و دعوت از کارشناسان، پژوهشگران و فعالان مدنی

سنخ‌های مختلف اعم از کارشناسان دانشگاهی و سازمان‌های دولتی، پژوهشگران حوزه مسایل و آسیب‌های اجتماعی و فعالین مدنی در NGO ها، مشاورین خانواده و روزنامه‌ نگاران حوزه مسایل زنان و... به شیوه‌های مختلفی شناسایی شدند. کارشناسان دانشگاهی بر اساس ارتباطات دانشگاهی که بین مجری و آن‌ها وجود داشت و همچنین با توجه به حوز‌ه‌های کارشان، از میان رشته‌های جامعه‌‌شناسی و روان‌شناسی انتخاب شدند. کارشناسان دولتی نیز، با برقراری تماس و ارتباط با ادارات بهزیستی، معاونت فرهنگی و امور بانوان استانداری و....بهترین کارشناسان را شناسایی نمودند. فعالین مدنی نیز بر اساس تجربه مجری و ارتباط با فضای روشنفکری و همچنین NGO های سطح شهر به سهولت مورد شناسایی قرار گرفتند. سعی شد که آز دسته از فعالینی انتخاب شوند که مستقیما درگیر مسایل اجتماعی بویژه حوزه‌ خانواده بوده‌اند. مشاورین خانواده نیز از طریق سازمان‌های ذی‌ربط و به پیشنهاد آن‌ها، از میان روان‌شناسان و افرادی که در سطح شهر کلینیک‌های مشاوره دارند، انتخاب شدند. ترجیحا سعی شد که زنان روزنامه‌نگاری که رویکرد فمنیستی دارند، در این کارگاه حضور پیدا کنند. بدین ترتیب، جهت شناسایی مشارکت‌کنندگان سعی بر رعایت چند نکته روش‌شناختی شد. نمونه انتخاب شده کارگاه مذکور بر اساس نمونه‌گیری‌های گلوله‌ برفی، نمونه‌گیری هدفمند، نمونه‌ گیری با حداکثر تنوع و.... بودند. پس از تهیه لیست کاملی از آن‌ها که حدود ٤٠ نفر بودند، از طرف مجری و دفتر انجمن جامعه‌شناسی با آن‌ها تماس برقرار شد. از بین ٤٠ نفر انتخاب شده، بر اساس توضیحات در مورد اهمیت و ضرورت کارگاه مورد بحث، ٣٣ نفر از آن‌ها دعوت را پذیرفته و تمامی آن‌ها قول شرکت در کارگاه را دادند که مقرر شد در تاریخ 15 آبان 97 برگزار شود.

گام دوم: تلاش جهت حفظ همکاری شرکت کنندگان در کارگاه

با وجود اینکه، فرآیند دعوت از مشارکت‌کنندگان تا برگزاری کارگاه در حدود ٢٥ روز طول کشید، اما به دلیل پیام‌ها و تماس‌های مکرر با افراد دعوت‌شده و همچنین گفت‌وگوها و دیدارهای حضوری با آن دسته از دعوت‌شدگان که از همکاران دانشگاهی مجری بوده‌اند، به حفظ همکاری و مشارکت قطعی آن‌ها همت گماشته‌ شد. این پیگیری‌ها باعث شد که بدون هیچ ریزشی و بر اساس لیست آماده شده قبلی، تمامی ٣٣ نفر دعوت شده در روز مقرر در سالن کنفراس علوم انسانی و اجتماعی حضور پیدا کردند.

گام سوم: مقدمات و ملزومات کارگاه

در گام سوم به اقداماتی سازمانی همچون دریافت مجوزهای برگزاری کارگاه، هماهنگی با مسئولین دانشکده برای آماده‌کردن سالن برگزاری همایش، آماده کردن پوسترها، لوازم تحریر مورد نیاز و.... پرداخته‌ شد. با توجه اینکه گروه جامعه‌شناسی دانشگاه کردستان و دفتر انجمن جامعه‌شناسی خود در دانشکده‌ علوم انسانی و اجتماعی قرار دارد، رزرو کردن سالن مورد اشاره به سهولت صورت گرفت و مجوزهای لازم دیگر نیز از طرف معاونت فرهنگی دانشگاه صدور گردید. با تلاش و زحمات دانشجویان کارشناسی گروه جامعه‌شناسی و اعضای انجمن دانشجویی جامعه‌شناسی، اقلام مورد نیاز همچون کاغذ، ماژیک، خودکار و پذیرایی‌ها تهیه شد. همچنین، بر اساس پروتکل چاپ کارت‌ها، درخت عوامل، بنرها و پوسترها نیز با همکاری معاونت فرهنگی دانشگاه تامین و آماده شدند. خلاصه، ملزومات کارگاه بی‌هیچ کم و کاستی برای روز ١٥ آبان آماده شدند.

گام چهارم: برگزاری کارگاه

پس از دعوت، هماهنگی و اقدامات مورد نیاز، کارگاه «طرح ملی گفت‌گوی خانواده» با حضور تمامی دعوت‌شدگان راس ساعت ٨ صبح در مکان مورد اشاره شروع شد. ابتدا دبیر انجمن ضمن خوشامدگویی و تشکر از کارشناسان دعوت‌شده، به مدت ١٠ دقیقه درباره ماهیت طرح، اهمیت و ضرورت مسئله خانواده و وضعیت کلی خانواده در استان کردستان سخنرانی کرد. سپس، روند اجرای کارگاه و مراحل انجام کار را تشریح نمود. پس از تقدیم کاغذ و خودکار و فرم‌های مربوطه، ساعت ٨ و ١٥ دقیقه رسما فرآیند کار شروع به شرح ذیل آغاز شد:

١- سوالات اساسی و فرآیند پالایش: از کارشناسان درخواست شد که هر کدام چند سوال اصلی در حوزه‌ مسایل خانواده در سنندج و آسیب‌های اجتماعی آن‌ها بنویسند. سپس، از آن‌ها دعوت شد که با یکدیگر درباره‌ سوالات‌شان به گفت‌وگو بپردازند. هدف از این کار، علارغم فراهم کردن فضایی دوستانه برای آشنایی و ارتباط کارشناسان با یکدیگر، پی‌ ریزی اولیه تشکیل گروه‌های سه نفره بود. درواقع، با شروع این گفت‌وگوها میان کارشناسان، آن‌ها به تشابهات و اختلاف‌ نظر‌های‌ شان با یکدیگر پی‌برند که بعدا تواستند بر اساس تشابهات هر سه نفر از آن‌ها یک گروه را تشکیل دهند. با این وجود، هدف اصلی این مرحله تدقیق سوالات آن‌ها بود.

2- گروه‌ بندی: از کارشناسان خواسته شد که به دلخواه خود گروه‌های سه نفره تشکیل دهند. حاصل کار تشکیل ٩ گروه بود که عبارت بودند از گروه‌های: روناک (روشنایی)، آوای خانواده، رویا، ماهور، فرمیسک (اشک)، ژیانه‌ وه (دوباره زیستن)، گورانکاری (تغییر)، شاخه‌ وان (کوهنورد)، طلوع.

3- تعیین مسئله محوری: از گروه‌های تشکیل شده خواسته شد که هر کدام از آن‌ها اصلی‌ترین مسئله مورد نظرشان در رابطه با مسئله خانواده در سنندج انتخاب کرده و سپس در حد ٢٠ دقیقه با دیگر گروه‌ها در رابطه با مسایل انتخاب شده بحث مختصری داشته‌ باشند. درنتیجه ٩ مسئله محوری نوشته شد و گروه‌ها هر کدام از مسئله اصلی گروه‌های دیگر اطلاع پیدا کردند. حسن دیگر این کار کمک به انسجام تحلیلی و موضوعی گروه‌ها بود، چرا که آن‌ها در آن مدت زمانی که با یکدیگر مسئله و مشکل انتخاب شده‌شان را در میان می‌گذاشتند، ناخودآگاه به انسجام خود در زمینه عوامل، دلایل، پیامدها و... مسئله مورد اشاره خود کمک می‌کردند.

٤- درخت مشکلات: از گروه‌ها خواسته شد که فرم درخت شکل را برداشته و با همکاری و هم‌ فکری اعضای هر گروه نسبت به نوشتن مسئله اصلی (تنه درخت)، عوامل اصلی (ریشه‌ها)، پیامد (شاخه‌ها و برگ‌ها) اقدام نمایند. حاصل کار، ترسیم ٩ مسئله اصلی و طیف بسیاری از عوامل، پیامدها، علت‌ها و... حول آن ٩ مسئله اصلی بود.

5- از مسئله اجتماعی تا پویش اجتماعی: در این مرحله از گروه‌های کارشناس درخواست شد که درباره مسئله اصلی خود و حتی دیگر مسایل مورد نظر که در درخت مشکلات نیاورده شده بود، در قالب فرم «از مسئله اجتماعی تا پویش اجتماعی»، بدین ترتیب اقدام نمایند: الف) پس از نوشتن هر مسئله، عمده‌ سیاست‌گذاری‌های اتخاذ شده برای مدیریت آن مسئله مورد اشاره قرار گیرد؛ ب) میزان موافقت و مخالفت خود را با سیاست‌های اتخاذ شده در بخش دولتی و غیردولتی علامت‌گذاری کنند؛ ج) در صورت ناکارآمد تلقی‌نمودن سیاست‌های اتخاذشده، سیاست‌های پیشنهادی خود را قید نمایند؛ د) به نقد سیاست‌های دولتی پیرامون مسئله اصلی بپردازند.

در پایان نیز به توزیع مقالات علمی، تهیه نسخه نهایی درخت مشکلات و ارزیابی هر گروه توسط گروه دیگر پرداخته شد. این بخش آخر، منجر به شکل‌گیری بحث‌ها، مناقشه‌ها، نقدها و... بسیار ارزشمند و مهیجی گردید که حدود ٣ ساعت به طول انجامید. بخش آخر، فرصت و امکانی فراهم نمود که هم به جدیت مسایل مورد بحث و بررسی گارگاه پی‌برده شود و هم اینکه حاضرین جلسه تشویق گردیدند که در فاز دوم نیز با جدیت و پیگری‌های لازم، مشارکت و همکاری به عمل آورند.