فرهاد بیانی *

«طرح ملی گفتگوی خانواده» به مثابه یک طرح پژوهشی گفتگومحور و چندمرحله ای، مرحله نخست خود را در استان کردستان و دفتر انجمن جامعه شناسی سقز با اجرای کارگاه مسئله یابی مشارکتی برای تسهیل گران سطح دوم توسط تسهیل گر سطح یک طی روزهای 23 و 24 مهر ماه 1397در سالن جلسات دانشگاه پیام نور سقز با حضور 30 نفر از کارشناسان، پژوهشگران و فعالان اجتماعی حوزه زنان، خانواده و کودکان برگزار شد. برگزاری این کارگاه واجد چهار گام، به مثابه پیش نیازهای آن، بود که نظری مجمل بر آن می افکنیم؛

گام اول: شناسایی و دعوت از کارشناسان، پژوهشگران و فعالان اجتماعی

بلافاصله پس از شرکت در کارگاه شیراز در مرداد ماه که برای تسهیل گران سطح یک برگزار شد و این نخستین مواجه بنده- به عنوان تسهیلگر سطح یک- با این طرح بود، کوشیدم تا بهترین گزینه ها را از میان کارشناسان، پژوهشگران و فعالان اجتماعی شهرستان سقز جهت برگزاری کارگاه و آماده سازی این افراد برای فاز دوم طرح گلچین کنم. به مدد روش گلوله برفی (پرسان پرسان) و البته سرمایه اجتماعی ناچیزی که داشتم توانستم در طول شهریور ماه 30 نفر از این افراد را که ذیل پنج گروه اعضای هیئت علمی دانشگاه ها، کارشناسان دستگاه های دولتی، فعالان اجتماعی نهادهای غیردولتی (سمن ها)، وکلا و حقوق ­دانان و همچنین صاحبان قلم در عرصه مطبوعات قرار داشتند، انتخاب کنم. در این میان، یک نقطه قوت و یک نقطه ضعف قابل لمس بود؛ از یک سو اشتیاق فعلان اجتماعی برای مشارکت و همراهی و از سوی دیگر، کمبود قابل توجهی که در عرصه فعالان مطبوعات داشتم. به طوریکه تنها انتخاب یک نفر در این حوزه میسر شد و در کارگاه از حضورشان بهره کافی برده شد.

تنها نکته ای که بسیار نگران و متوجه آن بودم این بود که افرادی که ممکن بود رسمیت جلسه کارگاهی را به شکل ناخوشایندی افزایش دهند در کارگاه حضور پیدا نکنند که خوشبختانه توفیق حاصل شد که چنین فضایی شکل نگیرد. همین امر باعث شد تا افرادی که به کارگاه دعوت شدند بتوانند صمیمیت بالایی را تجربه کنند و طی دو روز برگزاری کارگاه این امکان برای­شان میسر شد تا در فضایی راحت و صمیمی به ارائه دیدگاه ها و نقطه نظرهای خود بپردازند. چنین کارگاه هایی بیش از هر چیز به فراهم آوردن یک فضای گفتمانی دوستانه و صمیمی نیاز دارند.

گام دوم: تلاش جهت حفظ همکاری شرکت کنندگان در کارگاه

از آنجا که فاصله­ زمانی میان تکمیل فهرست افراد مشارکت کننده در کارگاه و امکان برگزاری آن بیش از یک ماه بود لذا، این نگرانی وجود داشت که این فاصله سبب ریزش افراد فهرست شود بنابراین، کوشیدم با دادن پیام های گاه و بی گاه، تماس حضوری با برخی از آنان و تماس های تلفنی، دوستان در حالت آماده باش فکری! نگه داشته شوند. این امر سبب شد که ریزشی رخ ندهد و در نهایت، تمام 30 نفر کارشناس در کارگاه حضور پیدا کنند. تصور می کنم این فرایند حفظ ارتباط با مدعوین و تداوم آمده باش فکری در این افراد می تواند مانع از ریزش فهرست پیشنهادی شود و همچنین همواره آنان را مهیای کار فکری و مشارکت علمی می­ کند. از این شیوه می توان برای حفظ آمادگی در این افراد برای اجرای فاز دوم نیز بهره برد. فازی که قرار است خود این عزیزان بار آنرا را بر دوش بکشند.

گام سوم: مقدمات و ملزومات کارگاه

این مرحله که ناظر به برگزاری کارگاه است را بهتر است در دو بخش تقریر کنم؛

اول، هماهنگی های لازم جهت برگزاری کارگاه و دوم، تدارک لوازم ضروری جهت اجرا. مرحله هماهنگی سخت ترین و طولانی ترین مرحله­ کار بود به گونه ای که اگر این مرحله نبود شاید بتوان گفت نیمه اول شهریور آمادگی لازم برای برگزاری کارگاه وجود داشت اما موانع بوروکراتیک و دست و پا گیر این بخش سبب شد تا برگزاری کارگاه بیش از یک ماه به تعویق افتد. این مراحل شامل هماهنگی و جلسه با دفتر امور بانوان و خانواده استانداری کردستان، صدور معرفی نامه و مجوز کارگاه از طرف استانداری، صدور دعوت نامه ها، هماهنگی لازم با فرمانداری شهرستان سقز، هماهنگی و دریافت مجوز از سوی دانشگاه پیام نور سقز برای استفاده از سالن این دانشگاه جهت برگزاری کارگاه و در نهایت هماهنگی های لازم با ادارات به منظور صدور مجوز شرکت آن دسته از کارشناسان که در استخدام دولت بودند. شایان ذکر است که این مراحل از کار بسیار وقت گیر و نیازمند انرژی نیز بود.

مرحله خریداری و تدارک امکانات لازم برای اجرای کارگاه نیز در دستور کار قرار داشت اما وقت گیر نبود و طی دو روز امکان تهیه لوازم ضروری برای برگزاری آن فراهم شد. برای قدردانی از افراد کارگاه و به رسم یادگاری، هدیه هایی به آنها داده شد که این موارد حاصل دست های هنرمند سه بانوی قطع نخاعی شهر سقز بود که صنایع دستی بسیار زیبا و چشم نوازی خلق کردند و از این طریق کارگاه را به زینت هنر نیز آراستند.

گام چهارم: برگزاری کارگاه

مهم ترین و اساسی ترین مرحله، اجرا و برگزاری کارگاه بر اساس پروتکلی است که طی دو جلسه مفصل در شیراز و تهران و پس از نقد و بررسی و چکش کاری های مکرر نسخه نهایی آن تدوین و قرار بر این شد تا کارگاه ها بر این مبنا اجرا شوند. تمام کارشناسان طی دو نیم روز (از ساعت 8 صبح الی 13) 23 و 24 مهرماه حضور داشتند و برنامه را به گونه ای پیش بردیم که در روز اول تا ابتدای پیش نویس درخت مشکلات جلو رفتیم و در روز دوم سایر مراحل اجرایی شد. مراحل مختلفی مانند نوشتن سوالات و ابهاماتی که افراد در ابتدای کارگاه داشتند، توزیع کارت های سفید، بازخوانی این کارت ها و تمرین گوش کردن فعال، گروه بندی افراد به صورت گروه های سه نفره، توزیع کارت های صورتی، تعیین مسئله­ محوری توسط هر گروه، طراحی درخت مشکلات، تکمیل جدول T و برشمردن و ارزیابی فعالیت های دولتی و غیردولتی صورت گرفته به علاوه راه کارهای هر گروه، توزیع مسائل در جدول ذهنی- عینی، توزیع کارت های سوخت، گذار از مسئله به پویش، توزیع مقالات علمی در مورد مسائل مختلف اجتماعی، تهیه نسخه نهایی درخت مشکلات و در نهایت برپایی نمایشگاه و ارزیابی هر گروه توسط گروهی دیگر.

یک مرحله تازه نیز به اجرای کارگاه اضافه کردیم که تصور می کنم می تواند برای اجرای بهتر طرح مفید باشد؛ پس از تعیین مسئله محوری هر گروه و قبل از تهیه پیش نویس درخت مشکلات تصمیم بر این شد که حدود یک ساعت و نیم را به بحث و بررسی مسائل هر گروه توسط سایر گروه ها از حیث مسئله بودن، اهمیت و فراگیری آن در جامعه مورد مطالعه اختصاص دهم. نتیجه آن یک زد و خورد فکری و نظری مهیّج بود. ابتدای روز دوم را با اختصاص وقتی به گروه ها جهت بازاندیشی در مورد بحث روز گذشته آغاز کردیم و اینکه آنها طی 10 دقیقه وقت داشتند که با توجه به بازخوردهایی که از گروه های دیگر گرفته بودند و همچنین بازاندیشی که در فاصله روز اول و دوم داشته اند، دوباره در مورد مسئله ­ای که انتخاب کرده بودند را بازاندیشی و واکاوی کنند.

نتیجه این بازاندیشی، تغییر نیکویی در ماهیت مسائل انتخاب شده، تدقیق و تحدید آنها به گروه های اجتماعی مشخص و در برخی موارد افزایش شاخ و برگ مسائل انتخابی بود. این مرحله بسیار به نهایی شدن مسئله انتخابی هر گروه کمک کرد و در نهایت سبب افزایش دقت و عمق در انتخاب مهم ترین مسائل اجتماعی، به مثابه دستاورد کارگاه، شد. پیشنهاد بنده این است که دفاتری که هنوز کارگاه را برگزار نکرده اند با همفکری با دکتر سیامک زند رضوی درباب این مرحله­ جدید نیز بیاندیشند و اگر مناسب تشخیص دادند آن را در پروتکل اجرایی قرار دهند.

*مجری طرح ملی گفتگوی خانواده در سقز

 

 

 

• < قبلی