دکترای جامعه‌شناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه شیراز

هم‌راستا با پنجمین همایش کنکاش‌های مفهومی و نظری دربارۀ جامعۀ ایران

1. مهمترین ویژگی جامعۀ ایران در تاریخ معاصر چیست؟

التهاب اجتماعی (social inflammation) مهم‌ترین ویژگی جامعۀ معاصر ایران است. این التهاب از برخورد با نظام جهانی به وجود آمده است. سابقۀ تاریخی ایران، به خصوص از نظر فرهنگی و تمدّنی به گونه‌‌ای است که از ذخائر با ارزش و گران‌قدری برخوردار است. این سابقه به خوبی نشان می‌‌دهد که حداقل دو تمدّن از شش تمدن بزرگ جهانی تا به امروز، در فلات ایران به ظهور رسیده­اند: تمدّن ایران باستان و تمدّن اسلامی. در برخورد با تمدّن مُدرن این سابقه به ملّت ایران اجازه نمی‌دهد که دربست و بدون مقاومت در مقابل ورود آن فرهنگ تسلیم باشد. از این رو، از اواسط دورۀ قاجار به این سو که ورود فرهنگ و تمدّن مُدرن به ایران به صورت عملی و جدّی مطرح بوده، همواره جامعۀ ایرانی به اشکال مختلف و در بخش‌‌های متفاوت از خود عکس‌العمل نشان داده است. این عکس‌العمل‌‌ها در شکل جنبش‌‌ها و انقلاب‌های اجتماعی و فرهنگی رخ نموده و نوعی التهاب اجتماعی به وجود آورده‌­اند.

2. مهم‌ترین تغییر اجتماعی ایران معاصر از دید شما کدام است؟

مهم‌ترین تغییر، انقلاب اسلامی است که به دنبال حادثۀ بزرگ انقلاب مشروطه شکل گرفت. انقلاب اسلامی تصمیم بزرگ جامعۀ ایران برای سامان دادن به التهابات اجتماعی حدود یک صد سال اخیر آن است. با این انقلاب ملّت ایران تلاش نمود به التهاب‌‌های گذشته پاسخ دهد و بر آن‌‌ها مرحم گذارد. با توجّه به وجود و محسوس بودنِ التهاب‌‌ها در جامعۀ امروز می‌‌توان گفت که این انقلاب در بخش‌‌های مختلف اجتماعی در جریان است.

3. چه مفهومی مهم‌ترین خصوصیت تغییرات اجتماعی ایران را وصف می‌‌کند؟

«انقلاب» مهم‌ترین مفهومی است که می‌‌تواند ویژگی تغییرات اجتماعی ایران را توصیف کند؛ به عبارت دیگر، ویژگی مهمّ حرکت‌‌های اجتماعی در ایران «حرکت انقلابی» است. هر تغییری، خود را به صورت انقلابی بروز می‌‌دهد.

4. روند‌‌های اصلی تغییرات اجتماعی کنونی ایران کدامند؟

حرکت‌‌های انقلابی در جامعۀ ایران امروز دو وجه بارز و کاملاً متفاوت دارند: رو به پیشرفت و رو به انحطاط. پیشرفت‌‌ها در زمینه‌‌های مختلف مانند پیشرفت‌‌های علمی مثل گسترش آموزش عالی و یا شرکت‌‌های دانش بنیان، و حرکت‌‌های رو به انحطاط مانند آسیب‌‌های اجتماعی مثل اعتیاد و طلاق.

5. برای شخص شما کدام خصوصیت این تغییرات امید آفرین و کدام بیم‌آفرین اند؟

حرکت‌‌های رو به پیشرفت در جامعۀ ما امیدآفرین و حرکت‌‌های رو به انحطاط بیم‌آفرین هستند. باید گفت که سرعت و شدّت این دو سوی رفتار به خواص و نخبگان جامعه بستگی دارد. اگر نخبگان با امید به جامعه بنگرند و پیشرفت‌‌ها را تقویت کنند، سویۀ پیشرفت رشد می‌‌یابد، و اگر نخبگان آهنگ ناامیدی سَر دهند و سیاهی‌‌ها را تبلیغ و تحریض کنند، آن وجه رشد بیش‌تری خواهد داشت. اگر بخواهیم قضاوتی کلی در بین این دو وجه داشته باشیم به نظر می‌‌رسد در مجموع و در حال حاضر حرکت‌‌های رو به پیشرفت بر حرکت‌‌های رو به انحطاط می‌‌چربند.

---

مصاحبه‌کننده همکار: خانم فهیمه نظری
مدیر بخش اقتراح: آقای حسین نوری‌نیا

 

• < قبلی
• بعدی >