سید حسین سراج زاده[1]

پیتر برگرپیتر برگر، صاحبنظر برجسته جامعه شناسی و استاد بازنشسته دانشگاه بوستون در سن 88 سالگی در بروکلین آمریکا درگذشت. او در سال 1929 در وین بدنیا آمد و بلافاصله بعد از جنگ جهانی دوم به آمریکا مهاجرت کرد. برگر در سال 1959 با خانم بریجیت کلنر (Brigitte Kellner) که او هم از استادان جامعه شناسی و مدیر دپارتمان جامعه شناسی دانشگاه بوستون آمریکا بود، ازدواج کرد. وی مرکز پژوهشی فرهنگ، دین و امور جهانی را در سال 1985 در دانشگاه بوستون ایجاد کرد و تا سال 2009 مدیر آن بود و آن را به یکی از مراکز معتبر جهانی در حوزه مطالعاتی جهانی دین و فرهنگ تبدیل کرد[2].

برگر جامعه شناس برجسته ای بود که آثار پرشمارش درباره نظریه جامعه شناسی، جامعه شناسی دین، و توسعه جهان سوم به زبان های زیادی ترجمه شده است. کتاب او با نام "ساخت اجتماعی واقعیت" (The Social Construction of Reality, 1966 ) از جمله آثار کلاسیک جامعه شناسی به حساب می آید. این کتاب که از تاثیرگذارترین متن ها در حوزه جامعه شناسی معرفت است، توسط انجمن بین المللی جامعه شناسی در زمره پنج اثری شناخته شده است که در قرن بیستم بیشترین تاثیرگذاری را داشته اند[3] و نام برگر در کنار وبر، سی رایت میلز، و مرتون در صدر جامعه شناسان پرنفوذ قرن بیستم قرار گرفته است.

کتاب «ساخت اجتماعی واقعیت» به بیش از 20 زبان ترجمه شده و متن انگلیسی آن بیش از یک میلیون نسخه فروش داشته است. در این کتاب وی استدلال می کند که واقعیت های اجتماعی برساخته های اجتماعی اند و مکانیسم این ساخت یابی اجتماعی را به خوبی نشان می دهد. برگر در دهه 60 میلادی آثار دیگری نیز منتشر کرد که هر یک به نوبه خود پرخواننده و تاثیرگذار بوده­اند، شامل "دعوت به جامعه شناسی: یک چشم انداز انسانی" (1963)؛ "شایعه ای درباره فرشتگان: جامعه مدن و کشف دوباره ماوراءطبیعت" (1969)؛ و "سایبان مقدس: عناصر نظریه اجتماعی دین" (1967).

کتاب "سایبان مقدس" هم از جمله آثار تاثیر گذار در حوزه جامعه شناسی دین بوده است که در آن برگر با الهام از آراء وبر، دورکیم و مارکس، نظریه تفسیری و واقع­گرایانه خود درباره دین را مطرح کرد و در آن از فرایند سکولارشدن جهان مدرن خبر داد. با وجود این، وی به خاطر سابقه الهیاتی[4] همواره دلبستگی خود به دین و ایمان را حفظ کرد و در دهه 90 با مواجهه با خیزش های دینی اواخر دهه 70 میلادی به بعد در جهان و به خصوص در خاورمیانه، در نظریه سکولارشدن خود تجدید نظر کرد و با ارائه یک تحلیل روان-جامعه شناختی از ماهیت دین، به صراحت اعلام کرد که نظریه سکولارشدن عالم نظریه درستی نبوده و به جز استنناهایی، جهان مدرن همان قدر دینی است که جهان سنتی[5].

آخرین کتاب‌های برگر عبارتند از؛ "جنبه کمدی تجربه بشری" (1997)؛ "مدرنیته، تکثرگرایی و بحران معنا" (بهمراه لاکمن، 1995)؛ "انقلاب سرمایه داری: پنجاه گزاره درباره وفور، برابری و آزادی" (1988)؛ "نزاع بر سر خانواده: موضع میانه" (1983).

برگر در جامعه شناسی ایران هم چهره آشنایی است و آثار و مباحث او در کلاس های مبانی جامعه شناسی، جامعه شناسی دین، و جامعه شناسی معرفت مطرح می شوند و مورد بحث قرار می گیرند. اولین اثر جامعه شناختی او یعنی، دعوت به جامعه شناسی، در سال 1355 به فارسی برگردانده شده و سپس شماری دیگر از آثارش از دهه 70 شمسی به این سو به فارسی ترجمه شده اند که عبارتند از:

  • برگر،پیتر (1355) دعوتی به جامعه شناسی (دوجلد) ترجمه شهره مهدوی، تهران: انتشارات روشنفکر.
  • برگر،پیتر و تامس لاکمن (1375) ساخت اجتماعی واقعیت؛ رساله ای در جامعه شناسی شناخت، ترجمه فریبرزمجیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • برگر، پیتر (1377) "بر خلاف جریان"، ترجمه سیدحسین سراج زاده، ماهنامه كيان،شماره 44؛ بازنشر در سید حسین سراج زاده، چالش های دین و مدرنیته: مقالاتی جامعه شناختی در دینداری و سکولارشدن، تهران: نشر نو.
  • برگر،پیتروهمکاران (1381) ذهن بی خانمان؛ آگاهی و نوسازی، ترجمه محمدساوجی، تهران: نشرنی.
  • برگر، پیتر (1393) دعوت به جامعه شناسی: نگاهی انسان گرایانه، ترجمه رضا فاضل، تهران: نشر ثالث.
  • برگر،پیترلودویک (1394) اجباربه بدعت، ترجمه فرهام فربد والا، قم: نشرادیان.
  • کتاب "سایبان مقدس" برگر هم با ترجمه ابوالفضل مرشدی به زودی توسط نشر ثالث منتشر خواهد شد. مرشدی همچنین در حال ترجمه کتاب شایعه ای درباره فرشتگان: جامعه مدن و کشف دوباره ماوراءطبیعت هم هست که امیدواریم به زودی به اتمام برسد و منتشر شود.

به این ترتیب مهمترین آثار پیتر برگر به فارسی برگردانده شده و جامعه شناسی ایران از آثار و آراء یکی از موثرترین صاحبنظران جامعه شناسی معاصر بهرمند می­گردد و با خوانش انتقادی این آثار گرانسنگ برای فهم و تحلیل مسائل جامعه ایران به خصوص فهم جایگاه دین در شرایط جدید از آنها استفاده می کند.

انجمن جامعه شناسی ایران هم با وقوف به غنای آراء و آثار پیتر برگر، در معرفی او به جامعه شناسی ایران پیشگام بوده و به همت گروه های تخصصی جامعه شناسی ایران، جامعه شناسی دین، و جامعه شناسی معرفت، سمینار «جامعه‌شناسی پدیداری و جامعه‌ ایرانی؛ تحلیل و ارزیابی جامعه‌شناسی پیتر برگر» را در روزهای 27 بهمن و 3 اسفند 1395 برگزار کرد که در آن 15 تن از جامعه شناسان و صاحبنظران ایرانی به نقد و معرفی آثار برگر پرداختند[6]. امید است که سخنرانی های ارائه شده در این سمینار منتشر شود و انجمن بتواند در فرصت های دیگری هم به معرفی و کاربرد آراء برگر برای فهم مسائل جامعه ایران بپردازد.

 


[1]دانشیار جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی و رئیس انجمن جامعه شناسی ایران

[2] https://www.bu.edu/pardeeschool/2017/06/28/rip-founding-director-of-cura-prof-peter-berger-dies-at-88/

[3] http://www.isa-sociology.org/en/about-isa/history-of-isa/books-of-the-xx-century/

[4] برای آشنایی با سابقه و دلبستگی های الاهیاتی برگر و کتابشناسی او نگاه کنید به مرشدی، ابولفضل (1393) "پیتر برگر و نگریستن از جامعه شناسی به الاهیات: نگاهی کتابشناختی به منظومه فکری پیتر برگر"، فصلنامه نقد کتاب کلام، فلسف و عرفان، سال 1، شماره 3 و 4.

[5] نگاه کنید به برگر، پیتر (1383) "بر خلاف جریان"، در سید حسین سراج زاده، چالش های دین و مدرنیته: مقالاتی جامعه شناختی در دینداری و سکولارشدن، تهران نشر نو.

[6] برای اطلاع بیشتر اینجا را کلیک کنید.