گروه جامعه شناسی جنسیت (مطالعات زنان) نشست پنجم از سلسله نشستهای بررسی ابعاد مادری و مسائل آن را روز دوشنبه 18 بهمن ماه 1395 برگزار کرد. سخنران اول این نشست دکتر نیره توکلی (جامعه شناس) به مفهوم مادری و تقدس آن پرداخت و با اشاره به تغییر الگوهای مادری، سیاست های شهری را متناسب با نقش و اهمیت این نقش ندانست. در بخش دوم این نشست،زهره زارع (مدیرعامل موسسه مهرطه) روایتی از 14 سال تجربه مادری اجتماعی در این موسسه ارائه کرد.

نیره توکلی در ابتدای سخنرانی خود، با تاکید برنقش مادری به عنوان پدیده­ای اجتماعی گفت: مادری پدیده ذاتی نیست که بتوان به آن خصوصیات و صفات بخشید و آن را به حد یک غریزه تقلیل داد بلکه مادری پدیده متحول و متکامل است که در گذر زمان به دنبال تغییر است و در سده های مختلف الگوی های مادر تغییر کرده است.

وی ادامه داد: استفاده از لفظ غریزه برای مادر تقدس زدایی از مادری است و می توان گفت که مادری و غرایز انسان بنا به فرهنگ، جغرافیا، جوامع و تاریخ متفاوت است که توجه به مادری را سبب می شود.

توکلی تصریح کرد: نگاه غریزی به مادری موجب ایجاد پیامدهای گوناگون در سطح اجتماع است که ریشه نابرابری اجتماعی و حقوقی را می توان در آن جستجو کرد. غریزه انسان به سوی تکامل سوق دارد و غریزه حیوانی رو به تکامل نیست که بیانگر تفاوت‌های جدی بین غریزه حیوانی و انسان است و تاریخ نشان داده است که صرف داشتن غریزه مادری بیانگر رفتار متعادل در عرصه های گوناگون نیست و افراد با توجه به اجتماع و فرهنگ حاکم رفتار خود را به نمایش می گذارند.

این استاد دانشگاه افزود: پسامدرنیسم با ذات گرایی مقابله می کند و برداشت از مادری را یک ساخت فرهنگی می داند که در بستر سیاست و اجتماع شکل می گیرد و خصوصیات جنبی در گذر زمان به فرد القا می شود که مثلا برخی پدران بعضی از نقش های مادری را امروزه در جوامع مختلف بر عهده می گیرند و مادری برای ارضای نیازهای زن نمی تواند صورت بگیرد.

وی با اشاره به تغییر الگوهای مادری در کشورهای متفاوت گفت: در طول تاریخ با بررسی های صورت گرفته در کشورها نشان داده شده است که مادری از امر غریزی و ذاتی به دور است و مادران در مسائل جدیدتری مثل ورود به قتل های ناموسی ایفای نقش کرده اند.

توکلی گفت: در سال های گذشته به دنیا آوردن بچه زیاد توسط زن نرم جامعه برای انتخاب مادر نمونه بوده است ولی در حال حاضر 14 درصد از زوج های جوان اساسا فرزندی ندارند و 19 درصد دیگر تک فرزندی را به عنوان الگوی زندگی انتخاب کرده اند و پدید دو فرزندی سالهاست که در کشور رواج پیدا کرده است و پدیده رشد منفی جمعیت با این مدل با وجود سیاست های تشویقی ادامه دارد.

این استاد دانشگاه گفت: در سال­های اخیر کمیت مادری کاهش پیدا کرده است و کیفیت نقش مادری در مقابل افزایش داشته است و تعادل در جنبه های گوناگون زندگی زنان برقرار شده است ولی با توجه به تضعیف اخلاق اجتماعی و فضای نامناسب شهری مادران هنوز به راحتی نمی توانند از امکانات موجود بهره کافی ببرند و با نگرانی های زیادی در تربیت بچه مواجهند. می توان گفت به دلیل عدم حمایت سیاست های شهری موضوع حضور و مشارکت زنان در جامعه با  اما و اگرهای زیادی روبرو است و عموما زنان مجبور به تبعیت از سیاست های شهری هستند که ملزومات لازم را برای حضور مردانه طراحی کرده است.

سخنران دوم این نشست زهره زارع بود که در این نشست به بیان تجربیات 14 سال حضور در این موسسه پرداخت . وی در مورد تجربه احساسی خود با دختران حاضر در این موسسه گفت: در تربیت دختران حاضر در این مجموعه الگوی رفتاری حاکم در رفتار خانوادگی در پیش گرفته شده است و تلاش شده است ارتباط احساسی لازم بین تک تک افراد ایجاد شود به صورتی که نیاز فرد فرد دختران با نگاه کردن در وضعیت آنان تشخیص داده می شود و به نوعی می توان گفت تفاوتی بین مادری در خانه و مادری در موسسه بین فرزندان وجود ندارد.

زهره زارع ادامه داد: ارتباط حسی موجود در بین افراد به نحوی است که در برخی مواقع تعجب افراد را بر می انگیزد و در یک ارتباط جمعی این رفتار در بین تک تک فعالان در موسسه گسترش پیدا کرده است.

مدیر عامل موسسه مهر طه افزود: در برخی مواقع اتفاقاتی در موسسه رقم خورده است که شاید از لحاظ احساس مادارنه تجربه سنگینی بوده است ولی درنهایت تبعیت از قانون و همچنین رعایت پروتکل های حاکم بر این زندگی جمعی، تصمیم گیری را هدایت کرده است.

این فعال اجتماعی افزود: موسسه با مشارکت های مردمی اداره می شود و افراد حامی موسسه در برخی مواقع نظراتی را در چگونگی برخورد با افراد دارند که تلاش شده است برای کاهش تنش و ادامه راه با تصویب اساسنامه و قواعد رفتار جمعی توسط هیئت امنا و موسس این موضوع کنترل شده و آسیب های احتمالی به افراد و موسسه کاهش پیدا کند.

زارع گفت: با توجه به روحیه متفاوت افراد و همچنین فرهنگ های گوناگون رفتاری تلاش شده است با ایجاد هماهنگی بین تمام افراد حاضر و داوطلب تنش های رفتاری و آسیب رسان به افراد کاهش پیدا کند و به نوعی با مشارکت دختران حاضر از بار اثرات منفی رفتار و برخوردهای مربیان، افراد تخت پوشش، مدیران و همچنین داوطلبان کاسته شود.

وی با اشاره به نحوه برخورد با موفقیت و شکست دختران در موسسه خاطر نشان کرد: موسسه مهر طه ها برای تک تک افراد حاضر در این مجموعه به نوعی خانواده محسوب می شود و تمامی احساسی که در یک پیوند خانوادگی می توان متصور بود در این جمع بزرگتر تجربه شده است و موفقیت و شکست تک تک افراد حاضر به نوعی با هم تجربگی معنا پیدا کرده است.

زارع در پایان با اشاره به برگزاری 14 جشن ازدواج برای دختران در موسسه گفت: جامعه در حال گذر اجتماعی است و با توجه به تجربه موجود و تغییر در فرهنگ و رفتار اجتماعی جامعه چهره مناسب‌تری را به افراد در معرض آسیب به نمایش خواهد گذاشت  و در آینده "حضور افراد در معرض آسیب توانمند شده در اجتماع" اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد.

کلیپی از پنجمین نشست بررسی ابعاد مادری، از سلسله نشست های گروه جامعه شناسی جنسیت (مطالعات زنان) انجمن جامعه شناسی ایران

http://www.aparat.com/v/0BzmX

توضیحات

زیر مجموعه: گزارش نشست ها

دسته: گزارش نشست جامعه‌شناسی زنان و جنسیت (مطالعات زنان)

آخرین به روز رسانی در 14 فروردين 1396

گروه مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی ایران چهارمین نشست از سلسله نشست­های بررسی ابعاد مادری را روز دوشنبه 20 دی ماه 1395 برگزار کرد. در این نشست به دو محور، بررسی مشاوره های تخصصی به مادران و بررسی خدمات اجتماعی که به مادران پرداخته شد.

در بخش اول این نشست، دکتر رابعه موحدی، روانشناس و مشاور خانواده به تعریف مادری از دید مشاوران و تاثیر مادری مدرن بر روان مادران نگاهی داشت. این مشاور خانواده در ابتدای سخنان خود بیان کرد: تعریف پررونق مادری هدیه دنیای مردسالاری به جامعه زنان است، که نوعی تقدس بخشیدن به نقش مادری است. نخوردن و خوراندن، نپوشیدن و پوشاندن! در حقیقت فداکاری مطلق که نوعی از بیگانگی از خود را در زنان ایجاد می­کند و باعث می شود تا مادران همه هویت زنانه خود را به آن پیوند دهند. در حالی خود مردان به آن باور ندارند و درک درستی از این نقش در جامعه وجود ندارد. اغلب زنان چنان در این نقش غرق می­شوند که همه را تمناها و خواسته ­های خودشان را فراموش می­کنند.

این دکتر روانشناس با تاکید بر اجتماعی بودن نقش مادری ادامه داد: مادری تنها غریزه نیست، نیاز به مهارت دارد ولی در زندگی زنان، تولید مثل به نوعی اجبار زندگی زنان بوده است و هیچ آموزشی استانداردی برای این ایفای این نقش وجود ندارد . در جامعه امروز با اسطوره سازی از ذات مادری، دغدغه پدری به کمترین میزان خود رسید و نقش زنان فراموش شد.

وی در ادامه سخنرانی خود با اشاره به نیازهای مادرانی که برای مشاوره به وی مراجعه کردند، گفت: وظیفه آگاهانه مادری برای پرورش انسانی دیگر و قابل احترام و ارزشمند است و باید این نقش و مسئولیت پرورش و مراقبت از کودکان انتخابی آگاهانه باشد تا زنان از این تجربه لذت ببرند. وی همچنین تاکید کرد: زنان باید بتوانند بقیه استعدادهای فردی خود توجه کنند.

او گفت: عاطفه و مهر مادری گزاره ای صحیح و علمی نیست، زنان بیشتر ازمردان به فرزندان به عنوان کسب منبع امنیت و هویت نگاه می­کنند که فقدانش اضطراب زاست.

دکتر رابعه موحدی با انتقاد از مادری امروزی بیان داشت: در ایران مادری پرستاری بی وقفه است نه مادری. مادری گذشته با دغدغه­های کمتری همراه بود و نسل قبل مستقل­تر بودند. امروزه برای هر دو اسیری دو طرفه است. افراط در پرستاری، که مشاوره­های روانشناسی هم به آن دامن می­زند باعث احساس ناتوانی زنان در ایفای این نقش­شان شده است. روانشناسان ناتوانی مادران امروزی را به رسمیت بخشیده است و افسردگی یا ناشادی، ایجاد شده در مادران خود سبب اختلافات زناشویی و خانوادگی می­شود. وی در پایان سخنان خود گفت: زنانی که قدرت مقابله با هنجار مادری پذیرفته شده را نداشته باشند، خود سبب شکاف و اختلاف میان زن و شوهر و پدر و مادرها می شود.

مسئولیت سنگین مادری و بازوهای ضعیف خدمات اجتماعی

فرشته ذاکر، مدرس فلسفه و پژوهشگر حوزه زنان نیز دومین سخنران این نشست بود که به نقش خدمات اجتماعی به مادران پرداخت.

وی در ابتدای سخنان خود گفت: در جامعه ما اغلب وقتی صحبت از مادری می‎شود نقطه تمرکز بحث روی این است که مادران چه کنند تا مادر بهتری برای فرزندانشان باشند. تمرکز من روی مادر به عنوان یک شخص و هویت است. مادری ابعاد متعددی دارد که بخشی از آن نحوه برخورد مناسب با کودک است. ولی ابعاد دیگر مادری، زندگی شخصی زنان را نشانه می‎رود که در جامعه ما کمتر بدان پرداخته شده است. مادر به مثابه یک زن.

ذاکر با اشاره مختصری به وضعیت زنان در فضای جهانی ادامه داد: تغییرات روزافزون در سبک زندگی و ظهور شکل جدیدی از خانواده در ایران و تحولات عمیق در شیوه فرزندپروری، امروزه بر کسی پوشیده نیست. تحولاتی که با ظهور اشکال متنوع شهرنشینی در هر دوره‎ای، باعث ظهور بحران‎های مرتبط با این مسئله نیز شده است.

​از آنجا که سرنوشت کودکان به شکلی دیرینه با سرنوشت مادران گره خورده است، بخش زیادی از سیاست‎هایی که در حوزه کودکان اعمال می‎شود با سیاست‎هایی که هر حکومتی در ارتباط با زنان جامعه‎اش در پیش می‎گیرد، درهم تنیده است. زنان ایران نیز مانند زنان سایر نقاط جهان، با افت و خیزهای زیادی در سیاست‎گزاری‎های حکومت‎هایشان مواجه بوده‎اند.

این پژوهشگر با برشمردن، برخی از خدمات اجتماعی که خانواده‎های جوان به ویژه در کلان‎شهرها، به آن نیاز مبرم دارد، گفت: بخش زیادی از مشکلاتی که خانواده‎های جوان در ارتباط با فرزندانشان تحمل می‎کنند ناشی از کمبود این خدمات است. متأسفانه سیاست‎های اخیر حاکی از آن است که به جای تمرکز بر رفع این کمبودها، تبلیغات به سمت تشدید فشارها بر مادران جوان متمرکز شده است. مادرانی که به دلیل تغییرات مداومِ سیاست‎های کلان از یک سو و نیازهای نوپدید فرزندانشان از سوی دیگر، هر گونه ثباتی از زندگی‎شان رخت بربسته است.

وی با اشاره به کمبود مراکز نگهداری و یا آموزشی برای کودکان خردسال افزود: برخی از روانشناسان می‎گویند 80 درصد شخصیت هر انسانی ظرف 6 سال اول زندگی او شکل می‎گیرد. رده‎های سنی یک تا 6 سال، در رشد و پرورش شخصیت کودکان، از نقش اساسی برخوردار بوده و از این روی آموزش پیش‎دبستانی به عنوان بخشی از نظام آموزش عمومی محسوب شده و دولت‎ها به برنامه‎ریزی و سرمایه‎گذاری در این عرصه مبادرت می‎کنند. در کشور ایران آموزش پیش‎دبستانی در واقع به بخش خصوصی واگذار شده و بدین ترتیب خانواده‎های کم‎درآمد و متوسط قادر به بهره‎گیری از امکانات مهدهای کودک نیستند. این در حالیست که کودکان خانواده‎های مواجه با مشکلات اقتصادی و فرهنگی، از نیاز بیشتری به توجه و آموزش برخوردارند. به این ترتیب، اکثریت کودکان زیر 6 سال با مشکلات عدیده‎ای در روند آموزشی و رشد شخصیتی خود مواجهند. بیشترین تعداد مهدها، مهدهایی است که توسط بخش خصوصی اداره می‎شوند. بنابراین سهم دولت در تأسیس مهدهای کودک بسیار ناچیز بوده و عمدتا در حد تنظیم آیین‎نامه‎ها و اعطای مجوز قانونی است. بر این اساس، هیچ مهدکودک دولتی که پذیرای کودکان زنان غیرشاغل باشد، وجود ندارد.

فرشته ذاکر همچنین گفت: اگرچه در سال های اخیر با افزایش تعداد مهدهای خصوصی روبه رو هستیم، اما شواهد حاکی از آن است که این تعداد مهدکودک هم نسبت به جمعیت کودکان واجد شرایط بسیار اندک است. همین دیروز یکی از دوستانم به دوست دیگری که پنج ماهه باردار بود توصیه می‎کرد از الان برای بچه‎ات مهد رزرو کن. چون برای ثبت نام در مهدهای سه ستاره، حتما باید از دو-سه سال قبل اقدام کنی. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا 95 درصد کودکان زیر 6 سال، تحت پوشش خدمات آموزش پیش از دبستان قرار دارند. از طرف دیگر ثابت شده است که هزینه برای کودکان بسیار برگشت‎پذیر است. به طوری که یک دلار سرمایه‎گذاری برای کودک، 7 دلار بازدهی در بزرگسالی را در پی دارد. مهدهای کودک از سال 1387 به مهدهای سه، دو و یک ستاره دسته‎بندی شدند تا فضای رقابتی ایجاد شود و کیفیت خدمات ارتقا یابد. اما به همان نسبت، این طرح باعث شد در مهدهای با کیفیت بهتر، شهریه‎ها به ارقام بسیار بالایی صعود کند و بخش زیادی از خانواده‎ها توان بهره‎گیری از این مهدها را از دست بدهند. اگر چه بسیاری از خانواده‎ها با تحمل هزینه‎های طاقت‎فرسا و ثبت نام کودک در این مهدها، همچنان از کیفیت خدمات ناراضی هستند. مدیریت چندگانه مهدهای کودک به این معضل دامن زده است. در حال حاضر طبق قانون، صدور مجوز و نظارت بر کلیه مهدهای کودک دولتی و خصوصی برای کودکان زیر 4 سال، زیر نظر سازمان بهزیستی است. مهدهای بالای چهارسال زیر نظر آموزش و پرورش است. اما در عمل، مهدهایی هم دایر شده‎اند که زیر نظر شهرداری اداره می‎شوند. همچنین مهدهای قرآنی که زیر نظر ارگان دیگری هستند. هر یک از این مهدها و حتی مهدهایی که زیرنظر بهزیستی اداره می‎شوند برنامه‎های خاص خود را دارند و بسیار مبتنی بر مدیریت داخلی هستند. که خود عامل دیگری در سرگردانی خانواده‎ها برای سپردن فرزندان خود به آنها است.

سخنران این نشست با اشاره به نبود مراکز نگهداری کودک در محل کار مادران شاغل خاطر نشان کرد: پیش از انقلاب سازمان زنان ایران برای اولین بار به منظور کمک به زنان شاغل، اقدام به احداث مهدکودک‎ها کرد. از آنجا که مسئله نگهداری و سرپرستی کودکان، برای مادران شاغل مشکلی جدی است، وجود مهدهای کودک مناسب و قابل اعتماد در محل کار، برای ادامه حیات اجتماعی این مادران بسیار اهمیت و ضرورت دارد.

​وی افزود: اما متأسفانه در دهه گذشته، به دنبال دستور دولت، تعداد زیادی از مهدکودک‎های همان اندک سازمان‎هایی که مهدکودک داشتند، نیز تعطیل شد. به دنبال آن، طرح دورکاری مطرح شد. که شواهد حاکی از آن است که این طرح بیشتر زنان شاغل را نشانه رفته بود. طبیعی بود تعداد زیادی از مادران شاغل که به یک باره با مشکل نگهداری کودکشان مواجه شده بودند، یا مجبور به دورکاری شدند و یا اساسا شغل‎شان را ترک گفتند. آن دسته هم که شغل‎شان را حفظ کردند فشارهای روانی و جسمانی زیادی را به خاطر دور بودن مهدکودک از محل کارشان و همچنین هزینه‎های سنگین آن تحمل کردند و می‎کنند. برخی از نهادها همچون بانک‎ها، کانون وکلا، شرکت‎های صنعتی و... که اساسا خود را از ارائه چنین خدماتی معاف می‎دانند و هیچ خدمات جانبی‎ای از قبیل کمک هزینه و.. هم به مادران شاغل پرداخت نمی‎کنند.

ذاکر در خصوص نبود پرستارهای آموزش دیده برای نگهداری از کودکان خردسال در منزل ادامه داد: تعداد فارغ‎التحصیلان رشته کودکیاری به نسبت نیاز مهدهای کودک بسیار اندک است. برای رفع این مشکل، سازمان بهزیستی دوره‎های آموزشی تدارک دیده است که مربیان مهدکودک باید این دوره‎ها را بگذرانند. اما این دوره‎ها، چه از لحاظ مدت زمان و چه از لحاظ مواد آموزشی و همچنین از لحاظ تعداد نفرات مورد پذیرش، جوابگوی نیاز مهدهای کودک هم نیست. وقتی که مهدهای کودک با کمبود نیروهای آموزش دیده روبه رو هستند، طبیعی است نیرویی باقی نمی‎ماند تا والدین، آنها را برای نگهداری کودک در منزل استخدام کنند. از همین رو، پرستاران که برای نگهداری از کودک اغلب در منازل استخدام می‎شوند، با اصول آموزش و پروش کودک آشنایی ندارند و همین موضوع باعث تحمل فشارهای روانی و مادی فراوان از سوی والدین و به خصوص مادرها می‎شود. این والدین جوان نه تنها اضطراب آسیب دیدن کودکانشان را با خود حمل می‎کنند، که بعضا دغدغه آسیب دیدن اموال و خانه و کاشانه‎شان را هم با خود دارند.

وی در پایان سخنان خود با مقایسه نحوه آموزش پرستاران کودک در ایران و کشورهای توسعه یافته بیان کرد: این در حالیست که در بسیاری از کشورهای پیشرفته، پرستاران آموزش دیده زیر عنوان baby sitter، به وفور در دسترس خانواده‎ها هستند. بی بی سیترها در کالج‎های مخصوص آموزش‎های تخصصی می‎بینند و دوره‎های کارآموزی را می‎گذرانند و عقد قرارداد با آنها ضوابط مشخصی دارد و در صورت تخلف، به علت وجود حساسیت زیاد نسبت به برخورد با کودکان، مواد تخلف به سرعت قابل پیگیری است.

توضیحات

زیر مجموعه: گزارش نشست ها

دسته: گزارش نشست جامعه‌شناسی زنان و جنسیت (مطالعات زنان)

آخرین به روز رسانی در 24 بهمن 1395

سومین نشست گروه جامعه شناسی جنسیت (مطالعات زنان) در سال تحصیلی جاری روز دوشنبه 15 آذر 1395 در سالن اجتماعات موسسه مهرطه برگزار شد. در این نشست دکتر سیمین کاظمی سخنران اول این نشست درباره موضوع مادری و بدنه زنانه بحث خود را ارائه کرد ودر بخش دوم این نشست نیز مریم میرزانژاد، مساله مادری در دوران مشروطه را مورد بررسی قرار داد .

دکتر سیمین کاظمی (پزشک و جامعه شناس) گفت: تفاوت های زیست شناختی زنان با مردان موجب تفاوت نقش زنان شده استکه این موضوع ضرورت تفکر و تعمق در نقش زنان را دوچندان می کند و از زمانی که تقسیم کار جنسیتی در جهان شکل گرفت و طبقات اجتماعی پدید آمد نقش زنان در آن کنترل شده است.

وی در ادامه گفت: مادری طبیعی به دلیل فشارهایی که بر بدن زنان وارد می­کند و به دلیل محرومیت­هایی که برای زنان به دنبال آن ایجاد می‌شود، مورد انتقاد قرار گرفته است؛ مثلا آن اُکلی می­گوید مادری طبیعی فرآورده­ای فرهنگی است و آن را اسطوره­ای می­داند که برای سرکوب زنان ساخته شده است. نکته­ دیگر این‌که باید بین تجربه‌ی مادری و نهاد مادری تمایز قایل شد. نهاد مادری در واقع به کنترل مردان بر پتانسیل مادری زنان ارجاع دارد. مردان به زنان باورانده­ اند که زن تا وقتی مادر نباشد زن طبیعی نیست و مادری تنها شغل و وظیفه‌ زن است. چنین نگرشی ممکن است بسیار بازدارنده باشد و باعث محرومیت زنان از دستیابی به قلمروهای زندگی اجتماعی شود.

این پژوهشگر همچنین به موضوع ساخت اجتماعی بدن زنانه اشاره کرد که در دوره‌ بارداری و غیر از آن متفاوت است. بررسی درباره ساخت اجتماعی بدن زنانه مستلزم این است که ارزش‌ها، هنجار، اعمال و نهادهایی که بر ادراک و ارزش­گذاری بدن زن تاثیر می­گذراند مورد توجه قرار گیرند. در دوره‌ مدرن، لاغری زنان مساله ­ای ارزشمند و مترادف با جذابیت جنسی زنان است. در واقع بدن مطلوب و آرمانی زن از نظر اجتماعی یک بدن لاغر است. زنان برای پذیرش اجتماعی مجبورند با چنین بدنی هم‌نوا شوند؛ اما در طول بارداری بدن زنانه‌ آرمانی از نو به‌طور اجتماعی ساخته می­شود؛ یعنی آرمان مادری در مقابل آرمان لاغری قرار می­گیرد و زنان به بیشتر خوردن و چاق شدن و بدنی با شکلی متفاوت و بزرگ تشویق می­شوند. اگر لاغری، حامل جذابیت جنسی زنان باشد، مادری و شکل بدن زن باردار نشانگر تحقق نقش بیولوژیک زنان یعنی تولیدمثل است.

در دوره‌ بارداری بدن زن، به یک ملک عمومی تبدیل می­شود و عموماً چون تصور بر آن است که زنان دانش کمی درباره بدن خود دارند، در معرض انواع توصیه‌ها و رهنمودها و دستورها قرار می­گیرند. این توصیه‌ها می­تواند هم از جانب متخصصان باشد و هم غیرمتخصصان.

این جامعه‌شناس افزود: پزشکان و کارکنان بهداشتی درمانی در این روند کنترل بدن زن شرکت فعال دارند. با فرآیند پزشکی شدن، پزشک از طریق دانش به جایگاه قدرت می­رسد که قدرت تجربه‌ ذهنی خود زن را در کنترل بدن خودش کاهش می­دهد. در واقع می­توان گفت، پزشکی شدن در از نو ساخته شدن بدن‌های زنان در مدت بارداری سهیم است و آن را تقویت می­کند. توصیه‌های پزشکی می­تواند منبع مستقیم فشار بر زنان باردار باشد: توصیه‌های پزشکی شامل توصیه‌های افزایش وزن است که به طور دقیق تنظیم شده است، برنامه‌های غذایی شامل میزان، حجم و تعداد وعده‌های غذایی و نوع غذاهایی است که باید خورده شوند یا کنار گذاشته شوند. لیست بلند بالایی از داروها ممنوع شده و لیست دیگری هست که همه‌ زنان به‌طور روتین مجبور به مصرف آنها هستند. گاهی دیده می­شود که پزشکان از مداخله در بعضی وضعیت­های پزشکی زن باردار اجتناب می­کنند و آن را به بعد از زایمان موکول می­کنند که مبادا آسیبی به جنین برسد. همچنین گاهی درمان یک وضعیت پزشکی پیش از بارداری به‌طور کلی متوقف می­شود و زن به تحمل آن وضعیت تا بعد از زایمان مجبور می­شود. این‌ها مثال‌هایی از کنترل پزشکی بر بدن زن باردار هستند. البته باید یادآور شد که در این کنترل هیچ قصد یا نیت بدخواهانه­ ای وجود ندارد و پزشکی دستاوردهای زیادی برای حفظ سلامت زنان به همراه داشته است مثل کاهش میزان مرگ و میر مادران باردار که در ایران چشمگیر بوده است؛ اما در نگاه انتقادی چنین کنترلی را که گاه به یک آیین مقدس تبدیل شده و زنان را به زحمت می­اندازد می‌بایست در نظر داشت. کیت فیگز در کتاب زنان و تبعیض، با اشاره به محدودیت‌هایی که پزشکی بر بدن زن باردار اعمال می­کند از آن با اصطلاح «فاشیسم بهداشتی» نام می‌برد.

سیمین کاظمی ادامه داد: آنچه مسلم است این است که تمام کنترل و مدیریت بدن زن در دوره بارداری معطوف به حفظ سلامت جنین و محافظت از اوست و بدن زن در درجه دوم اهمیت قرار می­گیرد. به قول یک نویسنده‌ فمینیست، اغلب اوقات زن باردار احساس می­کند که بیشتر از یک چمدان اهمیت ندارد و علاقه‌مندی به بهبود وضعیت و رفاه او به محض اینکه محتویات مهم چمدان را تحویل داد متوقف می­شود. مشکلات بعد از زایمان ادامه پیدا می­کند ولی اغلب نادیده گرفته می­شوند.

علاوه بر سلامت جنین آن‌چه که بدن زن را تحت تأثیر قرار می­دهد، حقوق جنسی مردانه است که برای بدن زن تعیین تکلیف می­کند. برخی یافته‌ها حاکی از آن است که عدم شیردهی به فرزندان و سزارین نه یک انتخاب فردی زنان بلکه نتیجه‌ اصرار مردان بر مزیت‌های جنسی بدن زن/مادر است. در قرن هفدهم گفته می­شد که مقاربت جنسی شیر را ضایع می­کند و مردان به‌جای آنکه از حقوق جنسی خود صرف‌نظر کنند، مانع شیر دادن همسرانشان می­شدند و شیرخوار را به دایه می­سپردند. سزارین و شیردهی و سقط جنین و پیشگیری از بارداری همگی مسایل وابسته به مادری هستند که به‌واسطه‌ آن‌ها نهادهای مختلف اجتماعی مثل دولت و دین برای بدن زنان تعیین تکلیف می­کنند و کنترل بر بدن زن از یک انتخاب فردی به یک تصمیم اجتماعی تبدیل می­شود.

دکتر کاظمی خاطر نشان ساخت: در بحث مادری و بدن زن، باید این نکته هم یادآوری شود که زنان در پاسخ به فشار اجتماعی برای همنوایی با آرمان مادری و پذیرش آن منفعل نیستند و فعالانه به آرمان مادری به شیوه‌های مختلف پاسخ­های متنوعی می‌دهند.

کاظمی در بخش دیگری از سخنانش به مادری میانجی و رحم جایگزین اشاره کرد و گفت: مادری میانجی یا مادری قراردادی استفاده از رحم جایگزین یا اجاره‌ای در تولیدمثل است. روزگاری فمینیست­هایی مثل فایرستون بر این باور بودند که تکنولوژی می­تواند در خصوص نابرابری ناشی از تفاوت­های زیست‌شناختی زنان و مردان رهایی‌بخش باشد؛ اما اکنون تجربه‌ متفاوتی از تکنولوژی حاصل شده است که نه تنها رهایی را به دنبال ندارد بلکه موجب بهره‌کشی از بخشی از زنان می­شود. در حال حاضر با پیشرفت‌های تکنولوژیک، نوعی از مادری پدید آمده است که در مقابل مادری طبیعی قرار می‌گیرد و آن مادری چندپاره یا تکه تکه شده است. در این نوع از مادری، فرآیند طبیعی تولیدمثل، تقسیم شده و به اشکال مختلف و در خارج از بدن زن و با مداخله پزشکی صورت می­گیرد. اهدای تخمک، رحم جایگزین یا مادری میانجی بخش­هایی از این شکل تولیدمثل هستند. برخی در دفاع از رحم اجاره‌ای گفته‌اند که این کار قراردادی است که با رضایت زن همراه است اما منتقدان می­گویند رضایت زن برای فروش خدمات باروری به زوج نابارور، همان‌قدر اصالت دارد که «رضایت» زنی که خدمات جنسی خود را به یک مشتری می­فروشد. همچنین منتقدان می­گویند وقتی یک جامعه زنی را به اجاره دادن رحم خود تشویق می­کند بیم آن می­رود که با تبدیل شدن تولیدمثل به شیوه‌ تولید کالا در واقع جنبه‌ انسانی آن زدوده شود. در این شیوه از مادری (مادری میانجی)، مادر قراردادی کارگری است که نیروی کار خود یعنی پرورش جنین در رحم را به کارفرما که زوج نابارور باشد می­فروشد و در ازای این کار از دستمزد و توجه و مراقبت تغذیه‌ای و پزشکی برای مدتی مشخص بهره‌مند می­شود. او کارگری است که از محصولی که تولید می­کند بیگانه است و آن محصول به او تعلق ندارد. مادران میانجی یا قراردادی عموما زنانی هستند که به دلیل شرایط نامطلوب مالی خطرات بارداری و زایمان را به جان می­خرند و جسم خود را به استخدام دیگری در می­آورند. در ایران به نظر می­رسد استفاده از تکنولوژی باروری خارج رحمی (با استفاده از تخمک یا رحم زنی دیگر) تجارتی است که زنان فقیر را مورد استثمار قرار داده است. زنانی که توسط دلالان رحم جایگزین بعضی بیمارستان­های فعال در حوزه‌ ناباروری شناسایی می­شوند و از بدنشان به عنوان ابزار تولیدمثل استفاده می­شود.

کاظمی در آخر اضافه کرد: نکته‌ پایانی درباره بحث مادری و بدن زنان این است که این بحث بیشتر درباره زنان طبقه متوسط و بورژوا کاربرد دارد و کمتر درباره زنان حاشیه، زنان روستایی و زنان طبقه کارگر قابل طرح است. شاید بتوان گفت مساله زنان طبقات فرودست بیش از آنکه دغدغه‌ انتخاب فردی در غذا خوردن داشته باشند، دغدغه‌ دستیابی به غذا باشد. برای همین بهتر است که در تحلیل­ها و بحث­های این چنینی به مساله طبقه‌ اقتصادی و اجتماعی زنان توجه داشته باشیم.

مریم میرزانژاد، کارشناس ارشد مطالعات زنان دیگر سخنران این نشست، سخنرانی خود را با عنوان «مادران آگاه، کودکان وطن‌خواه مروری بر مساله مادری در عصر مشروطه» ارائه کرد.

میرزانژاد در ابتدا مروری بر بحث آشنایی ایرانیان با تمدن غرب که سبب بیداری ایرانیان و شکل­گیری مشروطه شد، کرد و سپس به وضعیت زنان ایرانی در این دوره پرداخت که زنان چگونه در این زمان از رهگذر آشنایی با افکار مدرن به تاسیس مدرسه، انجمن‌های زنانه و روزنامه زنان اقدام کردند.

این کارشناس ارشد مطالعات زنان گفت: در عصر مشروطه نسوان تجددطلبی برآمدند که عرصه را برای ایجاد تحول در نقش و جایگاه خود مساعد دیدند. آنجا که آغاز طرح اولین پرسش­هایی شد که زنان از جایگاه و موقعیتشان به میان آوردند و بیراه نیست اگر گفته شود فصل تازه‌ای در تاریخ ایران ساخته شد. زنان ترقی‌خواه به مقابله با تاریک‌اندیشی بر خواستند و برای اصلاح و عقلانی کردن ساختار­های موجود اجتماعی و آداب و رسوم مذهبی و فرهنگی سعی کردند.

گفتمان ناسیونالیستی و ترقی‌خواه در دوره مشروطیت با توصیف وضعیت زنان و گره زدن آن با استبداد و عقب­‌ماندگی جامعه، از تغییر جایگاه زنان دفاع کرد. دفاع از تحصیل و آموزش زنان به مثابه مادران آینده در چارچوب این گفتمان مورد تاکید قرار گرفت و به یکی از مهم‌ترین محورهای خواسته‌های زنان ترقی‌خواه مبدل شد و تاسیس مدارس دخترانه اهمیت بسیار یافت. به همین سبب ضرورت تحول و بازنگری در شیوه پرورش و تربیت کودکان در جامعه ایران را مطرح می­کردند و به تاکید می­نوشتند که «اصول بچه‌داری» باید مبتنی بر علم و آگاهی باشد. آنچه برای آزادی‌خواهان عصر مشروطه در آموزش زنان اهمیت دارد حق آموزش آنان به‌عنوان انسانی ایرانی صاحب استعداد نیست. تشویق و تهییج جامعه محافظه‌کار ایران در راستای تحصیل دختران تنها با تاکید بر نقش زنان به عنوان پرورش‌دهنده افراد جامعه و نقش مادری آنان است که مورد توجه قرار می­گیرد.

این پژوهشگر در پایان سخنان خود بیان کرد: پایه‌های مادری مدرن به جای مادری سنتی توسط زنان تجددطلب نهاده شد و هویت مادری به عنوان هسته‌ اصلی هویت زنان مدرن تعریف شد. همچنان که از آموزش و تحصیل و تربیت که می­توانست به مثابه یک حق برابر برای زنان همانند مردان فهمیده شود، به‌عنوان ابزاری برای مادر خوب و مادر آگاه بودن دفاع شد و بخش مهمی از وظیفه زنان ترقی­خواه آگاه کردن مادران در پرورش درست فرزندان صرف شد.

توضیحات

زیر مجموعه: گزارش نشست ها

دسته: گزارش نشست جامعه‌شناسی زنان و جنسیت (مطالعات زنان)

آخرین به روز رسانی در 06 دی 1395

دومین نشست گروه مطالعات زنان انجمن جامعه شناسی ایران در سال 1395 با بررسی ابعاد روانشناختی و حقوقی مساله مادری روز دوشنبه 17 آبان ماه 1395 در سالن کنفرانس انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد. در این نشست دکتر شیوا دولت ابادی (روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی) و زهرا مینویی (حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری) حضور داشتند.

در ابتدای این نشست دکتر شیوا دولت آبادی با تاکید بر هویت مادری و دیدگاه های نظری درباره جایگاه مادری گفت: فروید اولین روانکاوی بود که به بررسی ناخودآگاه و رابطه کودک با مادر پرداخت، سپس نقدهای کارن هورنای و حسرت رحم را در تقابل با دیدگاه فروید مرور کرد.

در ادامه این سخنرانی این روانشناس با مروری بر دیدگاه نانسی چدورو گفت: به عقیده چدورو یادگیری احساس مذکر یا مؤنث بودن یکی از نخستین تجربیاتی است که ازدلبستگی کودک به پدر و مادرش ناشی می‌شود. فروید، پدر را به عنوان عامل منضبط ‌کننده در نظر گرفته بود، در حالی که چودروف بر اهمیت مادر تأکید می‌کند. کودکان گرایش به درگیری عاطفی با مادر دارند، چون مادر به سادگی مهم‌ترین تأثیر را در مرحله اولیه زندگی آن‌ها دارد. این دلبستگی، برای به دست آوردن یک حس جداگانه از خود باید در مرحله‌ای گسسته شود، لازم است کودک وابستگی نزدیک کم‌تری با مادر داشته باشد.

وی افزود: چودروف استدلال می‌کند که این فرایند گسستگی که فروید آن را تحت عنوان مرحله انتقالی اودیپ توصیف کرده است، برای پسران و دختران به شیوه‌ای متفاوت رخ می‌دهد. برخلاف پسران، دختران همچنان به مادر نزدیک می‌مانند، برای مثال، می‌توانند همچنان او را در آغوش بگیرند، ببوسند و در کارها او را الگو و سرمشق قرار دهند یا از او تقلید نمایند. دختر کوچک برای مدتی طولانی‌تر از پسر به مادرش وابسته می‌ماند، از آن‌جا که گسستگی شدید و ناگهانی از مادر وجود ندارد، دختر و بعداً زنی بزرگسال ادراکی از خود دارد که بیشتر با دیگران استمرار می‌یابد. هویت او بیشتر احتمال دارد که با هویت دیگری آمیخته و یا وابسته به هویت دیگری باشد: نخست مادرش و سپس یک مرد. به نظر چودروف، این امر گرایش به تولید ویژگی‌های حساسیت و شفقت عاطفی و باز تولید آن‌ها در میان نسل‌ها در زنان دارد.پسرها حس آگاهی از خود را از طرق در تندروانه‌تر نزدیکی نخستین‌شان با مادر به دست می‌آورد و ادراکشان از ویژگی‌های مردانه با دختران متفاوت است. به همین دلیل، پسرها در برخورد با دیگران مهارت چندانی ندارند؛ آن‌ها به شیوه‌های تحلیلی‌تری به جهان می‌نگرند، آن‌ها دید فعال‌تری به زندگی‌شان دارند، و به پیشرفت و بردن بیشتر اهمیت می‌دهند؛ اما توانایی خود را برای درک احساسات خود و دیگران سرکوب کرده‌اند.

شیوا دولت ابادی در ادامه سخنان خود با انتقاد از این فرض نظریه زیست شناختی اجتماعی که جنس ماده را به دلیل اینکه در باروری سرمایه گذاری می کند، بنابراین حس مادری در او قوی است، گفت: طبیعت شامپانزه ها خلاف این دیدگاه را اثبات می کند.

این استاد روانشناسی در بخش دیگری از سخنان خود با طرح این پرسش که آیا مادری عنصر اصلی وجودی زن است؟ گفت: نقش پذیری وابسته جنسیت، ویژگی های زنانه را در مفاهیمی چون همدلی، مهربانی، ایثار و مراقبت از دیگران محدود می کند و نقش های زنانه را نیز در تناسب این ویژگی ها تعریف می کند، که این نقش ها می توانند اگر با آگاهی و انتخاب همراه نباشد می تواند مانع پیشرفت و شکل گیری شخصیت فردگرا و مستقل، خلاق و جسور باشند. اما زنانی که با آگاهی مادری را انتخاب می­کنند و در زمان مناسب این تجربه را به دست می آورند می توانند، زنانی موفق باشند.

شیوا دولت ابادی همچنین با اشاره به نظریه ویگند، دوبعد تجربه مادری در زنان را مورد بررسی قرار داد. بعد عاطفی: عشق جاذبه شدید عاطفی، ترس ها و درماندگی خود را به همراه دارد و بعد شناختی که دانش، انتظارهای درونی شده، الگوها، معمولا ارزشهای درونی شده کلیشه ای هستند.

وی در ادامه گفت: بخشی از این هویت را ترس از اشتباه کردن در مادری تشکیل می دهد. مادران کم سوادتر که الگوهای گذشته را تکرار می کنند، اضطرابهای کمتری دارند، در حقیقت زنان باسوادتر نگران صلاحیت خود برای مادری هستند و زنان کم سواد تر صلاحیت خود را از مادری کسب می کنند.

وی در پایان سخنان خود افزود: هویت مادری و سلامت روان زن، در گرو تفاهم با پدر در مورد سهم هر یک از والدین در فرزندپروری و کار در خانه و اشتغال در بیرون از خانه و به ویژه نان آوری و حمایتهای اجتماعی حقوق و جایگاه حقوقی مادری در جامعه و فرهنگ عمومی و همچنین خودآگاهی و تصویر خویشتنی متناسب با انتظار از خود در قالب مادری است.

در بخش دوم این نشست زهرا مینویی حقوقدان و فعال حقوق زنان به بررسی ابعاد حقوقی جایگاه مادری در جامعه ایرانی پرداخت. این حقوقدادن گفت: متاسفانه با وجود همه والایی که جایگاه مادری در اذهان و عرف جامعه دارد در نظام حقوقی ایران مادر حقوق چندانی ندارد، به عنوان مثال در بحث حضانت و چالش هاى آن كه بيشتر مسئوليت است، به عهده مادر است ولی تصميم گيرى براى زندگى فرزند و در حقیقت ولایت فرزند به عهده پدر است.او با بیان اینکه ولايت قهرى پدر كه در تصميم گيرى هاى بزرگ تقريبا مطلق است مثل ازدواج دختر كه در صورت نبود پدر و جد پدرى باز هم مادر حق تصميم ندارد و بايد دادگاه اجازه دهد، ادامه داد: در بحث ارث نیز دو سوم پدر ارث مى برد و تنها مادر يك سوم از اموال فرزند را به ارث می برد. وی همچنین با اشاره به بحث مجازات در نظام حقوقی ایران گفت: در بحث قصاص كه پدر و جد پدرى قصاص نمى شوند و مادر قصاص مى شود، وی در ادامه به موضوع تابعیت اشاره کرد و خاطر نشان کرد: بحث تابعيت كه از پدر منتقل مى شود و نه از مادر.

زهرا مینویی گفت: در بحث كار و شغل زنان نیز جایگاه مادری چندان در قوانین لحاظ نشده است، به عنوان مثال فقدان مهدکودک در ادارات و الزام به احداث مهدکودک باعث شده زنان بسیاری مجبور شود، بین کار و مادری انتخاب کنند.

این حقوقدان در بخش پایانی سخنان خود بازنگری در قوانین و لزوم توجه به نیازهای مادران را بسیار ضروری دانسته و گفت که این چالش ها باعث می شود زنان زیادی مجبور شوند بین مادری و پیشرفت فردی دست به انتخاب بزنند.

توضیحات

زیر مجموعه: گزارش نشست ها

دسته: گزارش نشست جامعه‌شناسی زنان و جنسیت (مطالعات زنان)

آخرین به روز رسانی در 06 دی 1395