نشست «تحلیل جنسیتی خودکشی های اجتماعی (بررسی ابعاد خودکشی دو نوجوان اصفهانی)» توسط حلقه مطالعات مسائل اجتماعی زنان انجمن جامعه شناسی ایران روز دوشنبه 18 دی ماه 1396 ساعت 17 در سالن اجتماعات انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد.

سخنرانان حاضر در جلسه، دکتر رابعه موحد (مدرس دانشگاه و پژوهشگر مسائل زنان و خانواده )، دکتر حسام فیروزی (روانپزشک کودک، نوجوان و خانواده، عضو انجمن روانپزشکی ایران) و زهرا دلپیشه (کارشناس ارشد و پژوهشگر زنان و جنسیت) بودند که هر یک از منظری به واکاوی نقش جنسیت در خودکشی ها و بررسی دلایل خودکشی های نوجوانان پرداختند.

زهرا دلپیشه: خودکشی زنان در فقدان حمایت های اجتماعی و وجود تبعیضات جنسیتی فرهنگی و عرفی صورت می گیرد

سخنران اول این جلسه، زهرا دلپیشه بحث خود را با تاکید بر خودکشی اخیر دو نوجوان اصفهانی آغاز کرد و گفت: در مورد بحث خود کشید و دختر اصفهانی تحلیلهای روانشناسی و جامعه شناسی بسیاری صورت گرفته است، عده‌ای از کارشناسان تاکید کرده اند نشانه هایی از افسردگی در این دختران نوجوان در فیلم ضبط شده قبل از خودکشی دیده نمی شود، بلکه چیزی که نمایان و مشهود است به چالش کشیدن مفهوم مرگ است با نمایشی که برای اجرای آن از موبایل خود و رسانه های مجازی استفاده کردند، اما عده‌ای دیگر از کارشناسان معتقد هستند که نشانه هایی از اضطراب و افسردگی در همین فیلم هم دیده می شود. نفس های حبس شده، گفتمان اگرسیو و پسیو و فریاد خاموش کمک خواهی که در فیلم مشاهده می‌شود را نوعی اعتراض تعبیر کرده اند که مقصر انگاری دیگران را به وضوح به نمایش در آورده است.

وی ادامه داد: در کشور ما آمار اقدام به خودکشی در زنان در حال افزایش است و این موضوع نگران کننده است. اقدام به خودکشی در زنان، سه برابر مردان است البته اقدام به خودکشی با مرگ فرد با خودکشی متفاوت است. مطابق آمارهایی که رییس ارژانس اجتماعی ایران چند سال پیش اعلام کرد، اگر چه میزان خودکشی منجر به مرگ در مردان از نظر آماری بیشتر است ولی اقدام به خودکشی در زنان بیشتر از مردان است. درباره دلایل این مسئله هم بنابر جنسیت بحث و تحلیل های جنسیتی زیادی انجام شده است. عوامل محیطی و اجتماعی در این موضوع دخیل هستند. محیط خانوادگی افراد، کنترل مردسالارانه بر زنان در خانواده و جامعه تا روش های تربیتی متفاوت و جنسیت زده در مورد دختر بچه ها و پسر بچه ها و یا احساس مورد تبعیض بودن در جامعه، ازدواج‌های اجباری قبل از سن قانونی، اختلافات شدید و خشونت‌های خانوادگی که اغلب از نوع نهانی و خاموش نیز هستند، در کنار حاکمیت سنت ها و عرف بر کنش های فردی زنان و محرومیت گسترده آنها در خانواده و جامعه، از مهم‌ترین عوامل افزایش خودکشی در بین زنان و دختران به‌شمار می‌روند.

دلپیشه افزود: در واقع در چنین شرایط اجتماعی، خودکشی به مثابه واکنش در برابر درد و رنج است و اینکه زنان در موقعیت های خاص اقدام به خودکشی می کنند، بیشتر از ویژگی های فردی و روانی به مسئله فقدان حمایت های اجتماعی مرتبط است. خودکشی به عنوان راهی برای رهایی از موقعیت نامناسب و اندوه ‌ناک انتخاب می‌شود و در زمینه نوع اجتماعی صورت گرفتن آن، حامل پیامی است به جامعه در آخرین لحظات زندگی فرد که می خواهد به صورت فریاد اعتراضی به وضعیت خود در قالب نمایش مرگ آن را منتقل کند.

در پایان این پژوهشگر حوزه جنسیت تصریح کرد: برخی باورهای فرهنگی، مانند مسائل و مفاهیم عرفی شده و رایج در باور عام همچون ناموس‌پرستی، حفظ حیثیت و آبرو و سایر موارد از این دست، موجب می‌شوند زنان ناخواسته از رشد اجتماعی و اقتصادی محروم شوند و امکان این را نداشته باشند که به شیوه‌های دیگری زندگی خود را متحول کنند، از این رو اولین و آخرین راهکار را نمایش مرگ در مقابل دیدگان جامعه می بینند. در مورد خودکشی دو نوجوان اصفهانی و موارد مشابه، از مشکلات اصلی می توان عدم توانایی ارتباط صحیح با جنس مخالف و نبود بستر لازم برای مطرح کردن مشکلات و صحبت از این موضوعات در خانواده را نیز مشاهده کرد که در محتوای فیلم منتشر شده از این دو نوجوان هم تاحدی ملموس بود. اما باید در نظر داشت که چنین مشکلاتی از طریق تفکیک جنسیتی و یا پاک کردن صورت مساله حل نمی شوند..

رابعه موحد: پیام اغلب خودکشی های زنان به جامعه اینست که"من و رنج های من را ببینید"

سخنران دوم این جلسه، دکتر رابعه موحد در خصوص خودکشی دو نوجوان اصفهانی اظهار داشت: نکات پنهان دراین خودکشی زیاد است و فکر نمی کنم که بتوان آن را از نوع خودکشی اجتماعی محسوب شود. گاهی نوجوان توان مدیریت شرایط بحرانی که در آن قرار می‌گیرد را ندارد و گاهی با اتفاقی در خانواده ناگهان چنین شرایطی برای نوجوان رخ می‌دهد.

وی افزود : طبق آمار خودکشی سازمان بهداشت جهانی از هر 8000 نفری که خودکشی منجر به مرگ می کنند نیمی از آن افراد ایرانی هستند که 35% زنان و 65% مردان هستند. اما در اقدام به خودکشی که منجر به مرگ نشود، در واقع این درصد معکوس است. همچنین میزان خودکشی در زنان جهان سوم، زنان جوان و زنان متاهل بیشتر است. انتخاب بین زندگی کردن یا خودکشی با مهارت ها و ساختار شخص ارتباط دارد. زمانی که تجارب ناگوار بیش از حد تحمل است مکانیسم هایی که منجر به خودکشی می‌شود شکل می‌گیرند. ناتوانی از حل مشکل و این تصور که در آینده هم امیدی نیست منجر به خودکشی می شود راه هایی به زنان یاد داده شده که منفعلانه عمل می‌کنند. زنانه بودن این رفتار حاکی از پذیرش این ضعف است که ما زنان نمی توانیم بدون حمایت مردان به جایی برسیم. چرا زنان اقدام به خودکشی می کنند؟ این اقدام در اکثر زنان به این دلیل است که می خواهند این پیام را برسانند:" مرا ببینید با من بهتر باشید".

وی در پایان اینگونه تصریح کرد: در خانواده های ما گفتگو در جریان نیست حتی خانواده امروزی حاضر نیست به حرف فرزندان و نوجوانان و جوانان خانواده گوش کند، از طرفی فقدان رابطه عاطفی، میل به مردن را بیدار می کند و شرایط اجتماعی و مردسالاری حاکم در جامعه هم خودکشی را ویژه تر و قابل بحث تر می کند، در واقع این موارد منجر می شوند که خودکشی زنانه شود و البته باید تاکید کرد اینها همه برآمده از باوری است که زن در موضع ضعف است و توسط جامعه القاء شده و نهادینه می شوند.

حسام فیروزی: دنیای مدرن دائم ما را ناکام می کند و از این رو سطح اضطراب نوجوانان در جهان امروزی بالا است

سخنران سوم دکتر حسام فیروزی به بحران های خاص نوجوانان و دخالت این بحران ها در خودکشی های اجتماعی پرداخت و گفت: مغز زنان و مردان تفاوتی ندارد ولی ترشح هورمونی آنها فرق دارد. ساختار زنانه مغز پیشرفته تر از ساختار مردانه است پس زن ها به لحاظ تکاملی بالاتر هستند اما بحث تمایز در تکامل بیشترین نقش را دارد هرچه تمایز شکل می گیرد موجود پیشرفته تر میشود. در بحث مرگ، انسان ها مهمترین نیاز، تامین امنیت است. امنیت فاصله زندگی و مرگ است، هرچه که ما را به سمت مرگ سوق می دهد برابر با خطر است و هرچه که به سمت زندگی ما را سوق دهد مساوی با قدرت است.

وی افزود: وقتی حس خطر می کنیم، یعنی ارزیابی از خطر، منجر به خودکشی می شود. ما می دانیم که بزرگترین معضل انسان همواره مرگ است اما ناگهان چه می شود که این میل به مرگ شکل میگیرد؟

دکتر حسام فیروزی ادامه داد : در نوجوانی ترس از مرگ انکار می شود. از یکسو هورمون های نوجوان در حال غلیان هستند و از طرفی دیگر در دنیای مدرن نوجوانان گرایشات خاص خود را دارند. دنیای مدرن دائم ما را ناکام می کند در حالی که دنیای قدیم این گونه نبود. پس در این جهان مدرن نوین، سطح اضطراب بالاست، چون خواسته ها زیاد است. نوجوان هنوز بخشی از وجودش کودک است و انتزاع او تازه در حال شکل گیری است و هنوز نمی تواند به خوبی پشت یک مسئله و ابعاد مخفی و جانبی آن را بببیند. با توجه به همه این موارد در بررسی خودکشی دو نوجوان اصفهانی که به راحتی در مورد بعد مرگ خود هم چنانچه در فیلم منتشر شده دیدیم، حرف می زدند، می توان گفت آنها هم تاحدی نتوانسته اند مرگ را تصویر و درک جدی کنند.

وی همچنین در خصوص علت بیشتر بودن آمار اقدام به خودکشی هایی که منجر به مرگ نمی شوند در زنان گفت : روان زنانه دارای امید بیشتری نسبت به روان مردانه است و روحیه مسئولیت پذیری در زن سبب می شود که از ابزاری استفاده کند که خودکشی به طور قطعی تحقق نیابد. از این رو گفته می شود که شاید بیشتر خودکشی های زنان به صورت نمایشی و اعتراضی هستند تا به قصد جدی مردن، اما در موارد مهم البته این طور نیست و به دلیل همان رسیدن به تنگناهای جدی است.

 

• < قبلی
• بعدی >