ایلام 17.4.96دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی در دانشگاه ایلام با همکاری دبیرخانه شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان ایلام، نخستین نشست تخصصی از سلسله مباحث «اجتماعی نمودن مبارزه با مواد مخدر» با عنوان «مشارکت اجتماعی و مسئولیت پذیری در مبارزه با مواد مخدر» را  روز شنبه 17 تیرماه 1396 برگزار کردند.

در آغاز نشست دکتر یارمحمد قاسمی، دانشیار جامعه شناسی و مدیر دفتر دانشگاهی ایلام انجمن جامعه شناسی ایران ضمن عرض خیر مقدم به حاضرین، بحثی خود در خصوص رویکرد سنت گرایان و نوگرایان در مواجهه با پدیده مبارزه با مواد را مخدر ارائه نمود. دکتر قاسمی ضمن بیان این مطلب که اعتیاد به مواد مخدر در طول تاریخ در اشکال مختلف وجود داشته است گفت: در جامعه جدید اعتیاد پدیده ای محلی نیست بلکه پدیده ای جهانشمول است که متأثر از فرایند جهانی شدن است. وی رویکرد نهادهای رسمی در مبارزه با مواد مخدر را امنیتی نمودن جامعه دانست و تأکید کرد: ورود نهادهای مدنی در مبارزه با مواد مخدر سبب تغییر اجتماع امنیتی به امنیت اجتماعی گشته و زمینه ساز طرح اجتماعی نمودن مبارزه با مواد مخدر می گردد.

 در ادامه، دکتر فهد کمالوندی، دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان ایلام ضمن تاکید بر نقش نشست های تخصصی در ارائه راهکاری عملیاتی به منظور اجتماعی نمودن مبارزه با مواد مخدر در استان ایلام، به بررسی پدیده اعتیاد در استان از منظر داده ها و مقایسه آن با کل کشور پرداخت و گفت: دال مرکزی طرح اجتماعی نمودن مبارزه با مواد مخدر، سازمان‌های مردم نهاد و مشارکت جمعی مردم می‌باشد.

دکتر علی فیض اللهی عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام و از پژوهشگران برتر حوزه  آسیب های اجتماعی استان، نخستین سخنران نشست بود که با عنوان «فراتحلیل مطالعات اعتیاد در استان ایلام» سخنرانی کرد. او  گفت: هدف فراتحليل يكپارچه كردن نتايج حاصل از تحقيقات در ارتباط با يك موضوع واحد است. اين روش تحليل تحليل هاست، يعني تحليل آماري مجموعه‌اي از نتايج مطالعات جداگانه به منظور ادغام يافته‌هاست.

عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام اظهار داشت: بالاترین نرخ اعتیاد در گروههای سنی29-20 ساله و میانگین سنی افراد معتاد 24.5 سال بوده است. بالاترین نرخ اعتیاد به جوانان، مجردین، بیکاران، کم سوادان و شهرنشینان اختصاص داشته و مهمترین ماده مصرفی تریاک بوده است. نرخ اعتیاد در بین افراد جوان شیوع بیشتری داشته است که بیانگر کاهش سن اعتیاد در استان است. مهمترین ماده‌ مخدر مصرفی معتادان در استان همچنان تریاک بوده و لیکن روی‌آوری به مواد مخدر صنعتی نیز در حال افزایش است. متولدين دهه 60 بالاترين درصد را به خود اختصاص داده‌اند. سابقه مصرف 63 درصد معتادان استان كمتر از ده سال است. نوعی جابجایی از بیکاران به شاغلین و نیز نوعی جابجایی از مواد سنتی (نظیر تریاک) به سمت مواد صنعتي (نظیر شیشه و کراک) در حال رخ دادن است.

دکتر علی فیض اللهی در خصوص مهمترین عوامل اعتیاد را از منظر پژوهش‌های مطالعه شده گفت: متغيرهاي نابسامانی خانواده، احساس پیوستگی با خانواده، تعلق به خرده فرهنگ بزهکاری، ویژگیهای منفی دوستان، میزان فرصتهای اجتماعي کنترل نشده، شیوه سرپرستی خانواده و ميزان دسترسي به مواد بالاترين شدت اثر و احساس تبعیض در خانواده، زمینه خانوادگی اعتیاد، شکست تحصیلی، نوع سکونت و پايگاه اقتصادي اجتماعي خانواده شدت تأثيري در حد متوسط و میزان تقید مذهبی، وضعیت فرهنگی خانواده شدت تأثيري در حد كم داشته‌اند. نیمی ازتحقیقات درتبیین تئوریک پدیده‌ اعتیاد، بیشتر از دیدگاه ساختی کارکردی استفاده نموده‌اند. از آنجايي كه اين ديدگاه، علت مسائل ‌اجتماعی را تغییر اجتماعی سریع، بی‌سازمانی اجتماعی که هارمونی و تعادل را از هم می‌گسلد، جامعه‌پذیری ناکافی و نهادهای ضعیف ميداند و راه‌حلهاي آن بازسازی نهادهای ضعیف؛ جامعه‌پذیری مناسب و مطمئن؛ پرورش حس جمعی قوی ميداند، عمده پيشنهادات مطرح شده در اين راستا بوده است.

عضو اصلی دفتر دانشگاهی انجمن جامعه شناسی در دانشگاه ایلام اظهار کرد: بیشتر تحقیقات مربوط به ادارات متولی آسیب های اجتماعی بوده است و نشان دهنده این است که سازمان های مربوطه بر مسئله بودن آن صحه گذاشته و ضرورت مطالعه در باره این پدیده را هرچند اندک، احساس کرده‌اند. نتیجه مهم اين مطالعات مؤيد نقش بسیار زیاد عوامل خانوادگی است و پس از آن ویژگیهای بزهکارانه‌ی دوستان و دسترسی به مواد مخدر بیشترین میزان واریانس مشاهده شده در ارتباط بین متغیرهای مستقل و وابسته را تبیین می‌نمایند. برخلاف تصور عمومي، فرد از طریق مصرف‌کنندگان مواد و در محیطهای اجتماعی غیررسمی امکان آشنایی و دسترسی به مواد را می‌یابد.

 سخنران دوم نشست، دکتر صدیقه‌ پیری استاد مدعو دانشگاه ایلام و از پژوهشگران برتر استان ایلام بحث خود را با عنوان «اعتیاد و مواجهه مخاطره آمیز نوجوانی با چالش‌های هویتی» ارائه نمود.

وی گفت: این مطالعه با استفاده از رویکرد نظری برساخت‌گرایی به انجام رسیده و در آن تلاش شده است تفسیر مشارکت کنندگان در تحقیق را از اعتیاد و دلایل آن فهم کرده و در پایان نسبت آن با مسئولیت پذیری اجتماعی مشخص شود. روش انجام مطالعه پدیدارشناسی و تکنیک های تحلیل داده ها تحلیل مضمون و کدگذاری است. نمونه های تحقیق 20 نفر از افراد مراجعه کننده به مراکز بازپروری ترک اعتیاد در ایلام بودند.

سخنران این نشست افزود: حاصل تجزیه و تحلیل داده ها چندین مقوله به هم مرتبط بوده که حلقه وار در هم تنیده شده اند. یافته های تحقیق از برجستگی مسائل هویتی نوجوانی در مساله اعتیاد حکایت دارد. برخی از مهم ترین مقوله های تحقیق عبارتند از: شور نوجوانی؛ معناسازی جذاب برای مواد؛ تجربه آغازین مصرف و بازاندیشی در انگاره های پیشین؛ اعتیاد به مثابه مقاومت و شورش در برابر خانواده و مدرسه؛ مصرف حرکتی برای استقلال طلبی؛ دسترسی پذیری راحت و ارزان مواد؛ و دسترسی ناپذیری به آلترنیتوهای فراغتی دیگر. در پایان نسبت مسئولیت پذیری اجتماعی در حلقه های در هم تنیده خانواده؛ محله؛ مدرسه و اجتماع بررسی شده است. 

 سخنران سوم جلسه دکتر حیران پورنجف، مدرس دانشگاه، پژوهشگر و از موسسین نخستین سازمان های مردم نهاد ارائه کننده خدمات مددکاری در استان ایلام بود که به سخنرانی پیرامون «مشارکت اجتماعی، سازمان‌های مردم نهاد و مبارزه با مواد مخدر» پرداخت.

دکتر پورنجف، ضمن مقایسه رویکردهای روان شناختی و جامعه شناختی مبارزه با مواد مخدر در استان ایلام بر نقش اساسی سازمان های مردم نهاد تأکید نمود. زیرا این سازمان‌ها اهداف جمعی را بر منافع شخصی ترجیح داده با شکستن سکوت حاکم بر جوامع به گفتمان سازی نوینی در مبارزه با مواد مخدر پرداخته اند.

وی مسئولیت پذیری و مشارکت جویی سازمان‌های مردم نهاد را دو آرمان اساسی دانست که در راستای اجتماعی نمودن مبارزه با مواد مخدر می توانند بسیار اثر بخش باشند.

آخرین سخنران نشست محمد سلیمان نژاد، مدرس مراکز آموزش عالی شهرستان دهلران و پژوهشگر بود بحث خود را به  «مساله اعتیاد و پیشگیری از آن در استان ایلام با تاکید بر مشارکت شهروندان» اختصاص داد و گفت: مشکلات اجتماعی در جامعه مانند یک زنجیر به هم متصل هستند و یکی از مهمترین بندهای این زنجیره معضل اعتیاد و مواد مخدر است. در این که قاچاق مواد مخدر و سوءمصرف آن در ایران مسئله اي اجتماعی و در حال تبدیل شدن به یک بحران است، اتفاق نظر وجود دارد. یکی از مشخصاتی که براي تعیین موضوعی به عنوان مصداق مسئله اجتماعی ذکر می شود، وجود اتفاق نظر نسبی مردم در خصوص قلمداد کردن آن موضوع به عنوان یک مسئله اجتماعی است، که مواد مخدر واجد این ویژگی است.

وی ادامه داد: سوء مصرف مواد مخدر، نه تنها زندگی شخصی را از هم می پاشد، بلکه ارزش ها و هنجارهاي جامعه را نیز در معرض خطر قرار می دهد. نتایج تحقیقات نشان می دهند که 65 درصد طلاق ها، 40 درصد سرقت ها، 30 درصد کودك آزاري ها، 23 درصد نزاع ها، 20 درصد جرایم منکراتی و 10 درصد جرایم عمدی در کشورمان مربوط به سوءمصرف مواد مخدر و آسیب های مربوط به آن می باشند. اگر آثار و عوارض اجتماعی و بهداشتی ناشی از سوء مصرف مواد مخدر در تشدید انواع جرایم و گسترش بیماري هایی چون هپاتیت، سل، ایدز... و نیز مسایل امنیتی و اتلاف نیروي کار را نیز در نظر بگیریم، روشن می شود که ابعاد این موضوع براي ایران، از یک مسئله اجتماعی فراتر رفته و می توان آن را به معناي دقیق، بحران مواد مخدر در ایران معرفی کرد. مطابق گزارشات آماري، مصـرف مـواد مـخدر در کشور‌ ما و استان ایلام علاوه بر اینکه روندي رو به‌ رشد دارد، شاهد تغییر در الگوی مصرف از نوع سنتی (تریاک، هروئین) به صنعتی (شیشه، کراک، آمفیتامین) هستیم و در ميان انواع ناهنجاري‌ها، از آسيب‌زا ترين و گسترده‌ترين معضلات اجتماعی است.

 در پایان این نشست تخصصی، جلسه بحث گروهی بین ارائه کنندگان مباحث و حاضرین برگزار گردید که در نوع خود قابل تامل بود.

 گفتنی است که این نشست تخصصی ساعت 9 صبح در محل دانشکده ادبیات و علوم انسانی با حضور اعضاء هیئت علمی دانشگاه و علاقمندان برگزار گردید.