29نهمین نشست کارگروه زنان و مناسبات خانواده به موضوع «تحول مسائل زنان» و معرفی کتاب «سرمایه‌داری، خانواده و زندگی شخصی» (اثر ایلای زارتسکی) اختصاص یافت. این جلسه روز دوشنبه بیست و هفتم آذرماه 91 و با حضور دکتر علی روشنایی و نسترن موسوی برگزارشد.

در بخش نخست این نشست، دکتر علی روشنایی، مدیر گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی واحد آشتیان، بحث خود با موضوع «سیر تحول مسائل زنان ایران در تاریخ معاصر» را ارائه کرد و سپس نسترن موسوی به معرفی و نقد کتاب «سرمایه‌داری، خانواده و زندگی خصوصی» (اثر ایلار زارتسکی، ترجمه منیژه نجم عراقی) پرداخت.

سیر تحول مسائل زنان ایران در تاریخ معاصر

دکتر روشنایی بحث خود را با طرح یک سوال آغاز کرد و گفت: مطالبات زنان تا چه اندازه با ساختار حکومت منطبق بوده است؟. سپس نموداری از فضای مفهومی مطالبات زنان را ارائه داد. این نمودار شامل جنبش‌های فمینیستی، جنبش‌های مدنی، نظریه‌های فمینیستی و نظریه‌های جامعه‌شناسی بود. وی ضمن توضیح در خصوص بخش‌های مختلف این نمودار، در خصوص بحث فمینیسم در ایران گفت: همه مسائل زنان و مطالبات آنها لزوما با نظریات فمینیستی قابل توضیح نیست و همهٔ کسانی که درگیر مسائل زنان هستند لزوما رویکرد فمینیستی ندارند.

سخنران این نشست، فمینیسم در ایران را در قالب چهار مشخصه توضیح داد که عبارتند از:

الف) فمینیسم در ایران رنگ لیبرالی دارد ولی با موج اول انطباق دارد.

ب) در پیوند با یک جنبش اجتماعی فراگیر قابل فهم است و در این حوزه هم‌نوایی مداوم هم دیده می‌شود.

ج) موضوعاتی مثل حقوق شهروندی حاکمیت قانون، دموکراسی پارلمان و…. در کانون خواسته‌ها قرار دارد.
د) این جنبش بهره‌مند از امکانات جامعه شبکه‌ای و جهانی‌شدن است. زنان قوی‌تر از مردان در این حوزه خود را نشان داده‌اند.

در ادامه، او جدولی را با عنوان تفاوت همگرایی جنبش‌های مطالبات مدنی زنان با مولفه‌های اثرگذار در دوره‌های مختلف نشان داد و ویژگی‌های مطالبات زنان را در قالب هفت مورد به شرح زیر مطرح کرد:

1. جریانی تاریخی همراه با اوج و حضیض، فرود و افول

2. متاثر از جریانات خارجی و برخی ضرورت‌های داخلی

3. دولت و دین دو نهاد موثر در شکل‌گیری مطالبات زنان

4. بین گفتمان دولت و گفتمان مطالبات مدنی رابطه وجود دارد. این ارتباط می‌تواند به صورت هم‌گرا و واگرا باشد.

5. جنبش اجتماعی زنان مقارن با مشروطیت و اوایل حکومت پهلوی، خصیصه‌های یک جنبش کامل (منطبق با نظر بلومر) را دارد.

6. سلطه پدرسالارانه و سلطه حکومت استبدادی در کنار هم فشار مضاعفی را به زنان وارد کرده است.

7. انقطاع و عدم مداومت یکی از مشخصه‌های مهم جنبش زنان به حساب می‌آید.

در ادامه جلسه دکتر عالیه شکربیگی، مدیر کارگروه زنان و خانواده، گفت: تحقیق ارائه‌شده توسط دکتر روشنایی بحث نظریه‌ها را در حوزه مسائل زنان عملیاتی کرده است. دین، دولت و خانواده در ایران سه عامل تحول داخلی و مدرنیته عامل خارجی تاثیرگذاری بر مسائل زنان در ایران قلمداد می‌شود.

معرفی و نقد کتاب «سرمایه‌داری، خانواده و زندگی خصوصی»

30در بخش دوم این نشست، نسترن موسوی، به معرفی و نقد کتاب «کتاب سرمایه‌داری، خانواده و زندگی خصوصی» اثر ایلار زارتسکی پرداخت. او با اشاره‌ به مشخصاتی از کتاب، برخی موارد بیان‌شده در مقدمه ابتدایی و برخی دیدگاه‌های موجود در رابطه با خانواده گفت: از نظر عده‌ای خانواده موجب سرزنش است و زمینه‌ای برای ستم بر زنان و نابسامانی‌های اجتماعی است و از نظر برخی دیگر خانواده باید ستوده شود زیرا موجب انسجام اخلاقی، جلوگیری از جرم و جنایات و برقراری نظم اجتماعی است. هم‌چنین برای برخی دیگر خانواده ملال‌انگیز و برای برخی افراد معنای عشق و عطوفت می‌دهد. آقای زارتسکی خانواده را جایی می‌داند که افراد بتوانند به آن پناه ببرند ولی می‌گوید در عین این‌که به آن پناه می‌بریم ولی در آن راضی نمی‌شویم و در این کتا ب دلایل این نارضایتی را بیان می‌کند.

وی بخش‌های کتاب را از نگاه نویسنده کتاب در سه عنوان کلی توضیح داد؛

· تحول خانواده در جوامع صنعتی؛ که نویسنده در این‌جا گریزی به خانواده در قرن ۱۹ زده است.

· جدایی ظاهری زندگی خصوصی از جنبه‌های دیگر زندگی.

· خانواده در مقام واحد اصلی مصرف، که با خانواده در قرن ۱۹ مقایسه‌ای انجام می‌دهد.

سخنران این جلسه، با اشاره به این که از نظر نویسنده کتاب مذکور، آن‌چه در خانواده اتفاق می‌افتد ظاهرا متاثر از عرصه عمومی نیست ولی اتفاقا از نظر مصرف و تولید نیروی کار، خانواده وابسته به عرصه عمومی است افزود: جایگاهی که زنان در آن پرورش می‌یابند خانه است و درواقع عرصه خصوصی، تغذیه عرصه عمومی را بر عهده دارد.هم‌چنین این منتقد در رابطه با مطالب آمده در کتاب خاطر نشان کرد: جامعه سرمایه‌داری، مردان را به اجبار به کار مزدی استثمار می‌کند و از طرفی با برکنارکردن زنان از کار مزدی بر آنان ستم می‌کند.او هم‌چنین نقدهایی که طی سال‌های پس از انتشار کتاب به نویسنده آن وارد شده را موارد زیر برشمرد:

  • خانواده تا اندازه‌ای که نویسنده کتاب می‌گوید امن نیست. این نویسنده دارای دیدگاهی خوشبینانه نسبت به خانواده است در حالیکه سایر منتقدان خانواده را تا این حد امن نمی‌دانند.
  • این قدر نباید به جدایی زندگی خصوصی و کار تاکید می‌شد.
  • در این کتاب به اندازه کافی به شدت خشونت و تبعیضی که در خانواده است اهمیت داده نمی‌شود.
  • با تاکید بیش از اندازه بر توصیف موقعیت زنان نسبت به سرمایه نمی‌تواند فرودستی زنان را نسبت به مردان توضیح دهد.
  • روشن نمی‌کند که چرا در فرآیند تحول اجتماعی در قرن‌های اخیر مردان به موقعیت اجتماعی دست یافته‌اند ولی زنان از آن موقعیت محروم مانده‌اند.

موسوی سه نقطه قوت کتاب از نظر منتقدین را موارد زیر دانست:

  • شرح و بسط تاریخی کتاب درخور توجه است.
  • این کتاب کوششی جهت بازبینی دیدگاه سنتی درباره موضوع خانواده است.
  • مبارزه زنان و مردان برای رهایی از قید سلطه تلاشی مشترک در نظرگرفته شده است.

سخنران این نشست، در بخش پایانی سخنان خود به تماس تلفنی خود با نویسنده کتاب، ایلار زارتسکی اشاره کرد و افزود: به نظر نویسنده این کتاب، هرچند زبان کتاب به گفتمان مسلط آن دهه نزدیک‌تر است و ممکن است کهنه به نظر برسد اما چندان مطمئن نیست که اکنون بخواهد لحن و زبان آن را عوض کند.وی هم‌چنین فکر می‌کند که جنبش‌های زنان برای توفیق در رسیدن به خواسته‌هایشان می‌بایست، به مسائل اجتماعی روز توجه کنند. به نظر ایلار زارتسکی از آن زمان تاکنون تجربه‌های زیادی اعتبار تحلیل‌های کتاب را به اثبات رسانده است.

این نشست با پرسش‌ها و پاسخ میان حضار و سخنرانان به پایان رسید.