نشست «پسا توافق و اقتصاد» توسط گروه جامعه شناسی سیاسی انجمن جامعه شناسی ایران روز چهارشنبه 4 آذر 1394 در محل دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با حضور دکتر حسین راغفر، دکتر فرشاد مومنی و استاد علی رضاقلی برگزار شد.مومنی: رتبه پاکدامنی اقتصادی در دوره قبل بسیار افت کرد/ راغفر: اثر بخشی تحریم ‌ها به خاطر فرصت ‌هایی بود که دولت ‌های نهم و دهم ایجاد کردند/ رضاقلی: اگر تحریم‌ ها برداشته شوند باز مشکلات حل نمی‌شود دکتر مومنی، اقتصاد دان، در این نشست با بیان اینکه باید یک واقعیت مهم و سرنوشت‌ ساز را مورد توجه قرار دهیم، اظهار کرد: خلاءهای معرفتی بی ‌شماری برای اداره جامعه و حرکت کردن به سمت توسعه در کشور وجود دارد.

فرشاد مومنی افزود: خیلی وقت‌ها برچسب‌ هایی که افراد سیاسی به هم می‌ زنند، ارتباطی فیزیکی، مادی و اندیشه‌ ای با خارج از ایران دارد.

وی عنوان کرد: درکی که از این برچسب‌ ها و سازو‌کارها می‌شود، اعمال قدرتی است که در بخش جهانی بوجود می ‌آمد که در ربع پایانی قرن نوزدهم می‌ توان آن را توضیح داد.

مومنی با اشاره به اینکه امروزه در بیرون محوطه برخی ساختمان‌ ها با تابلوی «عکاسی ممنوع» مواجه می‌شویم، ‌گفت: امروزه با نصب این تابلوها فکر می‌کنیم هیچ کس نمی ‌تواند اطلاعاتی از درون آن ساختمان به بیرون ببرد و این در حالی است که غافل از وجود راه‌ ها و ابزارهایی هستیم که خیلی راحت می‌توانند بدون آنکه شما متوجه شوید، از فضای آن محوطه عکاسی کرده و حتی اطلاعات بیشتری هم کسب کند اما کاری به آنها نداریم و در عوض، هرکه بیرون دیوار،‌ دوربین دستش باشد، با آن برخورد می‌کنیم.

وی در ادامه اظهار کرد: درست همان سازه‌ های ذهنی که راجع به عکس گرفتن حساسیت دارد، راجع به هر گونه حرفی در ایران نیز حساسیت نشان می‌دهد.وی با بیان اینکه ما باید عقل را مبنا قرار دهیم، افزود: این خلاءهای معرفتی از گذشته تا به امروز ادامه داشته است و متاسفانه دانسته‌ های ما با تحول دانسته‌ های جهان متحول نشده است و می‌ توان جلوه بارز آن را در رفتارهای دولت قبل مشاهده کرد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه این سازه فکری تحول نیافته، در دولت کنونی نیز کم و بیش قابل مشاهده است، عنوان کرد: برای نجات کشور باید کمک کنیم تا سطح دانایی ‌هایمان در این زمینه افزایش پیدا کند.

وی با تاکید بر اینکه سیاست دولت درخصوص تنش ‌زدایی با جهان، اقدام بسیار درست و اصولی‌ ای بود، توضیح داد: اینگونه بیان شده بود که یک توافق می‌تواند کل گرفتاری‌ های ما را رفع کند اما واقعیت این است که اگر ما برنامه نداشته و شناخت کاملی از مسائل نداشته باشیم و تحلیل درستی ارائه نکنیم، نفس توافق نمی‌تواند، گرفتاری ‌ها را برطرف کند.

وی ادامه داد: وقتی می ‌گوییم دوران پساتحریم، باید حواسمان باشد که اولاً ما در 30 سال اخیر هرگز دوره بدون تحریم نداشته‌ایم و اگر به آمار سال‌های اخیر توجه کنیم، مشاهده می ‌کنیم که وضعیت اصلا به سامان نبوده و همه این‌ها نشان می‌دهد که ماجرای مشکلات ما ریشه ‌دارتر از بحث تحریم‌ هاست. 

مومنی اظهار کرد: واقعیت این است که اساس سرنوشت کشور ما در داخل رقم می‌خورد و عوامل خارجی در کند و تند شدن این روند نقش دارند.

وی با بیان اینکه خروج سرمایه‌ ها در سال‌های 84 تا 89 حدود 125 برابر افزایش یافته است، افزود: این در حالی است که همه در دنیا راجع به مارجین‌ها در اقتصاد صحبت می‌کنند که تفسیری 1 یا 2 درصدی را در اقتصاد زیر ذره ‌بین می‌برد اما ما در کشورمان با تغییرات 125 درصدی با محتوایی منفی، مواجه هستیم و هیچ کس هم آنها را جدی نمی گیرد.

این اقتصاددان با اشاره به اینکه رتبه پاکدامنی اقتصادی در دوره قبل بسیار افت کرده است، عنوان کرد: در مقیاس بین‌ المللی به سمت فاسدترین کشورها در این مدت رفته ‌ایم. 

وی در خصوص ساختار نهادی گفت: برای حرکت به سمت توسعه، ساختار نهادی باید مشوق کارایی بهره‌ وری و تولید باشد و اگر اینطور نیست و ساختار نهادی بازیگران اقتصادی را به ست فساد می‌رساند پس چشم به اصلاح ندارد.

مومنی با تاکید بر وجود فسادها و مشوق ‌های رانتی، اظهار کرد: بیشترین بحث در سال ‌های اخیر کشور، بالا و پایین شدن نرخ بهره بانکی بوده است، حال آنکه تا زمانی که ضعف ‌های ساختارهای نهادی وجود دارد، هیچ تغییری در کشور بوجود نمی‌آید.

وی تاکید کرد: بر این اساس تنها راه نجات کشور برخورد مبتنی بر برنامه برای عبور از این شرایط است و صرف کاهش تنش ‌های بین ‌المللی کافی نیست.

مومنی با بیان اینکه وضعیت کشور اکنون بسیار خطیر و پیچیده است، توضیح داد: در شرایط فعلی در بالاترین سطوح کشور به سختی توافق صورت می‌گیرد و ما احتیاج به وفاق داریم اما متاسفانه چنین وفاقی را در کشور و بین گروه ‌ها مختلف و حتی مسئولان ارشد کشور نمی ‌بینم. این در حالی است که از طریق دور زدن یکدیگر و از روش ‌های غیرمشارکت‌ جویانه نیز، ممکن نیست که مشکلات حل شود.

وی با تاکید بر اینکه بی ‌قانونی در هر دوره و توسط هر فردی که انجام بشود، ناپسند و عیب است، عنوان کرد: دولت یازدهم هم دچار بی ‌قانونی شده چون باید برنامه ششم توسعه را در شهریور ماه ارائه می‌داد و اکنون نزدیک 3 ماه می‌ شود که در ارائه آن تاخیر داشته است.

وی اظهار کرد: دولتی که باید در هفته آینده برنامه بودجه سال 95 را به مجلس ارائه کند و برنامه توسعه ششم را نیز هنوز ارائه نکرده، در این میان بسته اقتصادی ارائه می‌کند.

دکتر مومنی گفت: وقتی محتوای این بسته را مشاهده می‌کنیم، می بینیم که هم‌راستایی اصولی میان راه‌ حل‌ های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت کشور دیده نمی‌شود. 

وی اظهار کرد: شرایط انتشار این بسته اینگونه نشان می‌دهد که با اصل تداوم ساخت رانتی مشکلی نبوده بلکه با هدف‌ های انتشار رانت و محل‌های اصابت آن، مشکل وجود دارد.

وی با بیان اینکه این بسته چند فرض بنیادی دارد که همگی غیر‌توسعه ‌ای است، افزود: این افراد فکر می‌ کنند، مشکلات حاد ایران مطلقاً اقتصادی است و صرفاً با ابزارهای اقتصادی قابل حل است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: همچنین این فرض وجود دارد که مسائل اقتصادی ایران صرفاً از طریق قوه مجریه قابلیت حل و فصل دارد و در کوتاه مدت فسادی که مقامات رسمی به عنوان فساد سیستمی مطرح می‌کنند، هیچ نقشی در عملکرد اقتصادی ندارد.

وی با اشاره به مطالب یاد شده عنوان می کرد: دو نقص بزرگ در نگرش وجود دارد، اولینش ناچیز بودن بنیه کارشناسی موجود در دولت است و دیگری آن است که متاسفانه به هیچ وجه مضمون مشارکت ‌جویانه وجود ندارد.

مومنی با بیان اینکه عمق مشکلات در ایران این است که هزینه هماهنگی بسیار بالاست، افزود: در این مدت گروه ‌هایی شکل گرفته است که نسبتی میان منافع آنها و توسعه ملی وجود ندارد.

وی در رابطه با راه‌حل این موضوع گفت: رویکرد برنامه محور، هم برای تعیین اولویت ‌ها و هم برای جلب مشارکت همگانی ضروری است.

مومنی مجددا ضمن تشکر از دولت یازدهم به دلیل سیاست تنش ‌زدایی که در پیش گرفته است، اظهار کرد: مخالفان دولت به گونه ‌ای رفتار می‌ کنند که موفقیت دولت را شکست خود می‌دانند و این یکی از فاجعه ‌بارترین مشکلات کشور بوده است و برخورد‌هایی از این دست با دولت واقعاً غیراخلاقی است.

وی در پایان گفت: دولت باید متوجه باشد که اگر ساختار تخریبی دولت گذشته را ادامه دهد و تنها شیب آن را تغییر دهد، موفقیتی به دست نمی‌آورد.

راغفر: عملکرد دولت‌‌ های نهم و دهم مسبب تشکیل ائتلاف علیه ایران شد

دکتر حسین راغفر، اقتصاددان، نیز در این نشست با طرح این سوال که پس از تحریم چه انتظاراتی می‌توان از اقتصاد کشور داشت، افزود: در این دوران، انتظارات جدی در جامعه شکل گرفته است و تصور می‌شود که با فضایی متفاوت از دوران تحریم مواجه خواهند شد.

حسین راغفر در نشست «پساتوافق و اقتصاد» عنوان کرد: ما بیش از 35 سال است که تحریم را تجربه کرده ‌ایم اما اکنون بحث تحریم هسته ‌ای به میان آمده، تحریم ‌هایی که برای کشور فلج کننده بوده است.

وی ضمن تاکید بر اینکه زمینه‌ های تشکیل این تحریم‌ ها بسیار مهم است، گفت: عملکرد دولت‌ های نهم و دهم باعث شد تا آمریکا و غرب بتوانند به ائتلافی جهانی علیه ایران دست یابند.

راغفر بیان کرد: این ائتلاف بنیادهای تولید را نابود کرد و همچنین وابستگی شدید به واردات و درآمدهای ارزی را رقم زد.

وی عنوان کرد: تا قبل از دولت‌های نهم و دهم واردات کشور 12 میلیارد دلار بود که در آن زمان هم رقم بالایی به نظر می‌رسید اما در دو دولت آقای احمدی نژاد، واردات با افزایش 30 تا 40 درصدی مواجه شد. 

این اقتصاددان با بیان اینکه در دولت دهم درآمد کشور به 90 میلیارد دلار رسید، افزود: ایران در این دوره 8 ساله، 56 درصد کل درآمدهای ارزی کشور را داشته است که در این سال‌ها بی‌ سابقه بوده است.

وی اظهار کرد: درآمدهای نفتی همواره دو مقوله رونق نسبی و ظاهری اقتصاد و کسب و کار مردم و همچنین فساد ملایم را به همراه داشته است.

راغفر گفت: در دوره ‌های نهم و دهم درآمدهای کشور به طرز بی‌سابقه ‌ای افزایش یافت و این در حالی بود که هیچگاه این حجم درآمد، وارد کشور نشده بود اما نه تنها رونق به همراه نداشت بلکه قاعده 100 ساله ایران را نقض کرد و با رکود هم مواجه شد.وی ادامه داد: همچنین این شرایط نه تنها فساد ملایم را به همراه نداشت بلکه شرایط فساد بی ‌سابقه‌ ای را هم فراهم کرد.

راغفر با بیان اینکه ظرفیت‌ های داخلی به شدت در این مدت ضربه خورده بود نیازمند واردات شده بودیم، افزود: این شرایط به همراه تحریم‌ ها به شدت اقتصاد را تحت تاثیر خود قرار داد.

وی گفت: اثر بخشی تحریم ‌ها به خاطر فرصت‌ هایی بود که دولت‌ های نهم و دهم ایجاد کردند.

این اقتصاددان اظهار کرد: همه شواهد نشان می‌دهد که این شرایط یک برنامه بوده نه یک اتفاق و صرفاً یک اشتباه سیاسی و سعی در فروپاشی جمهوری اسلامی ایران آن هم نه از نوع اجتماعی بلکه بحث فروپاشی سیاسی را دنبال می کردند. 

وی با اشاره به اینکه بارها کشور را به آستانه جنگ ‌هایی کشاندند که معلوم نبود بتوان آن را کنترل کرد، گفت: شرایطی شبیه به شرایط روسیه که فکر نمی‌کردند بحران به این سرعت گسترده شود و خروج از آن عملاً امکان ‌پذیر نباشد و در تله‌ ای بیافتند که نابودی یک تمدن چند هزار ساله را شاهد باشیم.

راغفر تشریح کرد: هیچ کدام از گروه‌ های داخلی و کشورهایی که درگیر این جنگ شدند باور نمی ‌کردند این تله ‌ای که در آن گیر کردند، اتفاق بیافتد.وی عنوان کرد: اکنون نزدیک به 5 سال است که از این واقعه گذشته و بسیاری افراد از این جنگ صدمه دیده ‌اند و غرب هم که بازی را شروع کرد، نمی ‌داند چطور آن را خاتمه دهد.

راغفر بیان کرد: بارها بحران‌ هایی این چنینی از سر کشور ما عبور کرده که فقط در اثر لطف الهی از آن بحران‌ ها عبور کرده ‌ایم چون هیچ کفایتی از مسئولین کشور ندیده ایم؛ بخصوص دولت‌ های نهم و دهم به قدری بی‌کفایت بودند که کشور را دچار مشکل کرده و نا‌به‌ سامانی‌هایی دیگر را شکل دادند.

رضاقلی: اگر تحریم‌ه ا برداشته و نفت با بشکه ‌ای 150 دلار هم فروخته شود، باز هم مشکلات کشور حل نمی‌شود

استاد علی رضا قلی، جامعه شناس، نیز با بیان اینکه علوم انسانی ما وارداتی است و حساسیت‌ های ما را بیان نمی‌کند، گفت: متاسفانه ما هم بر اساس این علوم که کاملا مبتنی بر مشکلات غرب و اروپا است، حساسیت ‌هایمان را تغییر داده ‌ایم.

علی رضاقلی در نشست «پساتوافق و اقتصاد» عنوان کرد: این شرایط باعث شده است که به جای حساسیت بر عوامل مورد نیاز جامعه خودمان، بر عواملی حساسیت به خرج دهیم که مربوط به کشورهای خارجی است.

وی بیان کرد: به عنوان مثال زمین در کشورهای اروپایی مورد توجه بوده زیرا در آنجا زمین کم است، برای همین اروپایی ها از زمین به عنوان سرمایه نام می برند اما در ایران زمین به وفور یافت می‌شود و در عوض آب کم است اما ما به اشتباه به دنبال زمین هستیم بجای آنکه به فکر آب باشیم.

وی در همین راستا تاکید کرد شما کل کتاب های اقتصاددانان و جامعه شناسان و کلا دانشگاه های اروپایی ها را بگردید، هرگز کلماتی مثل آب، آبادی، آبیاری و مشابه این کلمات را پیدا نمی‌کنید چون آنها آب بخاطر وفورش، اصلا برایشان دغدغه نیست.

او در بخشی دیگر از سخنانش، با بیان اینکه خشونت یکی از عواملی است که دولت ‌ها باید آن را کنترل کنند، افزود: در کشور ما فرادستان نیز امنیت ندارند.رضاقلی وظیفه دیگر دولت را تامین حقوق مالکیت افراد دانست و گفت: در واقع افرادی که زیر چتر دولتی هستند و دولت آنها را حمایت می‌ کنند، باید نسبت به حقوقی که دارند تامین شوند و اگر دولتی بتواند این کار را انجام دهد، موفق عمل کرده است.

وی گفت: متاسفانه ما در قرن 21 همچنان طرح می‌ نویسیم و در کیسه‌ های پول را برای رفع مشکلات اقتصادی باز می‌کنیم. این استاد دانشگاه ادامه داد: اگر تحریم ‌ها برداشته شود و نفت با بشکه‌ ای 150 دلار هم فروخته شود، باز هم مشکلات کشور حل نمی‌ شود.وی گفت: زمانی که کشوری می‌خواهد به توسعه برسد، شکافی میان طبقه حاکم و رعیت به وجود می‌آید که اگر بتواند این شکاف را پر کند، به توسعه دست خواهد یافت.

رضاقلی با بیان اینکه دولت یا حاکمان در این شرایط اگر حقوق مالکیت را به نفع طبقه حاکم تعریف کنند، انگیزه را از رعیت می ‌گیرند، افزود: این شرایط رعیت را به سمت کارهای پردرآمد و غیرمفید می‌ کشانند.

وی عنوان کرد: دولت‌ ها قدرت نهادسازی دارند و چون قدرت چانه ‌زنی در دست آنهاست، نهادهایی را شکل می‌دهند که به نفع خودشان است و یکی از مشکلات اساسی جامعه ایران از دیرباز، وجود این مساله است

• < قبلی