بیست و یکمین جلسه از سلسله سخنرانی‌های گروه جامعه شناسی تاریخی روز دوشنبه 25 فروردین 1393 با عنوان « نقد و بررسی کتاب شکاف جهانی: سیر شکل گیری جهان سوم» نوشته ال.اس.استاوریانوس و ترجمه دکتر رضا فاضل در انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد.  

دکتر فاضل در ابتدای جلسه، توضیحاتی درباره نویسنده کتاب، موضوعات اصلی کتاب و اهمیت ترجمه این کتاب مطرح کرد و گفت: مولف کتاب از دوستان صمیمی والرشتاین است. این کتاب تاریخ بشر رابه دو بخش قبل از قرن پانزدهم و بعد از قرن پانزدهم تقسیم کرده است. قبل از آن نظام های اجتماعی به شکل محلی با نظام فئودالیستی بوده است. بعد از قرن پانزدهم به تدریج اقتصاد نظام سرمایه داری شکل می گیرد و اساسا تاریخ بشر بعد از5000 سال شکل تازه ای به خود می گیرد. در این دوره شاهد ظهور استعمار و استعمار جدید و به تبع آن بیداری ملتها هستیم. دراین کتاب نویسنده به نقل از "آرنولدتوئن بی" می گوید: بشر تا قبل از قرن 15 براساس مشیت با پدیده ها برخورد می کرد. پس از آن براساس رابطه علت و معلولی علمی با پدیده ها مواجه می شود. انسانها به تدریج به خود اعتقاد بیشتری پیدا کردند. پدیده نظام سرمایه داری جهانی بر وضعیت جوامع مختلف تأثیرگذاربوده است. تا قبل از آن محصولات تولید شده توسط انسان مصرف داخلی داشت اما پس از آن با مطرح شدن مسأله تولید انبوه مبادله و تجارت شکل دیگری می یابد. یکی دیگر از مسایل مطرح شده در این کتاب تفاوت امپریالیسم قدیم وجدید است. امپراتوریهای قدیم فقط اموال مردم راغارت می کردند و اقتصاد به شکل خود باقی می ماند. اما امپریالیسم جدید شکل اقتصاد را دگرگون می کند. مهمترین مسأله مطرح شده در این کتاب این است که جوامع جهان سوم امروزه به رفاه نسبی دست نیافته اند. در گذشته این جوامع وضعیت بهتری داشته اند. بخش عظیمی از جوامع دچار فقر شده اند. کشورهای جهان سوم وابسته به اقتصاد بازار جهانی هستند. موقعیت جهان سوم، رشد اقتصادی بدون توسعه اقتصادی است. رشد اقتصادی و توسعه اقتصادی دارای پیوند عمودی است و این دو یکی نیست.

وی ادامه داد: در این کتاب جهان سوم به مجموعه ای از کشورها یا مناطقی گفته می شود که به لحاظ اقتصادی وابسته به کشورهای بزرگ صنعتی هستند. با تبدیل اقتصاد کشاورزی به اقتصاد صنعتی در قرن نوزدهم، کل جهان تحت سیطره اقتصاد صنعتی قرار گرفت. بخش اعظم کتاب درباره جنبش های جوامع تحت سلطه کشورهای صنعتی وسرمایه داری است و به بیداری ملتها و آگاهی انسانها می پردازد. مهمترین پیام کتاب این است که رابطه سرمایه داری جهانی با جهان سوم به جای رابطه عمودی باید رابطه ای افقی باشد.

سپس جلسه دکتر ارشاد، دکترآذری و دکتر میرزایی به بررسی و نقد  و بیان نقاط قوت وضعف کتاب پرداختند.

به نظر دکتر ارشاد این کتاب ارزنده است و به لحاظ ترجمه قابل دفاع است. از مزایای این کتاب پیش گفتار مترجم است که حلقه اتصالی بین متن نوشته شده توسط نویسنده (فرهنگ آمریکا) و خوانندگان ایرانی کتاب (فرهنگ ایران) می باشد. به عقیده دکتر ارشاد این کتاب پاسخی به چرایی مقاومت شکننده ایرانیان ازنظر جان فوران و یا چرایی کلنگی و کوتاه مدت بودن جامعه ایران ازنظر دکتر کاتوزیان است.

به اعتقاد دکتر آذری سه مفهوم کلیدی برای درک نظریه یعنی رویکرد، الگو و روش در این کتاب وجود دارد. ولی پارادایم نیست. این کتاب می تواند مرجع مفیدی برای برخی دروس مانند درس جهان سوم وامپریالیسم فرهنگی، ارتباطات و توسعه در جهان سوم و جامعه شناسی توسعه باشد. به اعتقاد دکتر میرزایی با وجود رادیکال بودن نویسنده، یک رگه ساختی- کارکردی در آن دیده می شود. نگاه تلفیق گرایانه نویسنده نشانه توانایی اوست. یک حرکت رفت و برگشتی بین تحلیل خرد، میانه و کلان در کتاب دیده می شود. رابطه بین ساخت و نظام جهانی و کنشگر را مطرح می کند. در این کتاب از یک روش تطبیقی استفاده شده و مرزهای زمانی ومکانی را درنوردیده است. نوعی پویایی جامعه شناختی در آن به چشم می خورد. این موارد نقاط قوت کتاب است. شاید بتوان به سیاسی کردن برخی مسایل توسط نویسنده و دچارنوعی تقلیل گرایی شدن اوایراد وارد کرد.

در پایان جلسه حضار، سوالات مختلف خود را درباره مباحث بیان شده مطرح نموده و دکتر فاضل به آنها پاسخ داد

• < قبلی
• بعدی >