نشست «بررسی میان رشتهای در باب خودکشی و انعکاس رسانهای آن» توسط گروه جامعهشناسی پزشکی و سلامت انجمن جامعهشناسی ایران، گروه ارتباطات سلامت و محیط زیست انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و کرسی یونسکو در آموزش سلامت و انجمن علمی روانپزشکان ایران روز سه شنبه 25 خرداد ماه 1395 با حضور دکتر احمد جلیلی، دکتر شیرین احمدنیا، دکتر زهرا اجاق برگزار شد.
شیرین احمدنیا: خودکشی در ایران رقم چشمگیری ندارد اما مطمئنا روند رو به رشد است
شیرین احمدنیا عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست گفت: «بحث خودکشی در ارتباط با جامعهشناسی و در کنار روانشناسی سابقهای طولانی دارد. پژوهش معروف دورکیم، جامعهشناس در قرن 19 در زمینه خودکشی تلاشی بود تا جایگاه تاثیرگذار عوامل اجتماعی را در تبیین روند خودکشی در جوامع عیان و آشکار سازد. روانشناسان اساسا در توضیح عوامل روانی درباره خودکشی اصرار میورزند.»
او گفت: «درباره خودکشی در ایران در مقایسه با بسیاری از کشورها همچنان ارقام چشمگیری گزارش نشده است اما مطمئنا روند رو به رشد است. حتی در برخی از استانهای غربی کشور نسبت جنسی خودکشی افزایش یافته است. ما خودکشی را به عنوان یک معلول نگاه میکنیم که نشانهای از پدیده دیگری است و آن نشانه نابسامانی سلامت اجتماعی در جامعه است.»
احمدنیا در توضیح سلامت اجتماعی گفت: «سلامت اجتماعی با مفهوم سرمایه اجتماعی تا حد زیادی همپوشانی دارد. در شرایطی که اعتماد به افراد و نهادها افزایش یابد، انگیزه برای مشارکت و کار گروهی بیشتر شود، احساس تعلق به جمع وجود داشته باشد و همچنین ایدهآلهای مشترک و نگاه مثبت و امید به آینده روشن اگر باشند، نشان از سرمایه اجتماعی هستند. نشانه را باید پژوهشگران دریابند و بر روی آنها کار پژوهشی انجام دهند و مسئولان نیز باید براساس نتایج پژوهشگران مداخله و حمایت کنند.»
رسانهها باید اخبار خودکشی را انعکاس دهند، اما کنترل شده
مدیر دفتر پیشگیری از آسیبهای اجتماعی سازمان بهزیستی کشور گفت: «نقش رسانه درباره اخبار خودکشی اهمیت دارد. ما میگوییم نباید انعکاس آزادی برای احوال واقعی در جامعه وجود داشته باشد. رسانهها باید اخبار خودکشی را انعکاس دهند، اما کنترل شده و با ملاحظات کارشناسی برای پیشگیری از تبعات آن باشد. رسانهها در کنار همه ارگانها از جمله وزارتخانهها، آموزش و پرورش، آموزش عالی، شهرداری، بهزیستی، انجمنهای علمی، تشکلها و ... به عنوان شریک همه این نهادها باید نقش خود را ایفا کند.»
او افزود: «خودکشی نوعی اعمال خشونت است و این عمل حاوی پیامی برای دیگران است. پژوهشها نشان داده است که خودسوزیها دارای پیامی ویژه برای افراد است و در واقع زجرآورترین نوع خودکشی هستند. خودسوزی زنان مخاطب خاص دارد و مخاطب آن پیام را دریافت میکند اما این پیام محلی است.»
هر روز در حال تجربه خشونتها هستیم و نمونه آن نیز صحنههای ترافیک است
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: «برخوردار نشدن از حمایتهای اجتماعی، نابرابریهای اقتصادی، نابرابریهای اجتماعی و ناکامی همگی از عوامل خودکشی هستند. ما در جامعهای زندگی میکنیم که خودکشیها عریان هستند و اعدامها که در میدانهای عمومی صورت میگیرد و بیشتر برای مردم جنبه تفریحی پیدا کرده است. ما هر روز در چهارچوب هنجارهای اجتماعی در معرض مشاهده و تجربه خشونتها هستیم و نمونه آن نیز صحنههای ترافیک است.»
او گفت: «اعمال تبعیض و طرد که رواج گستردهای دارد و نزاعهای بین فردی انواع مختلف خشونت هستند. حتی چهاردیواری اختیاری نیز محیط امینی برای گروههای آسیبپذیرتر زنان و کودکان نیست. در فضای مجازی و فضاهای اینترنتی که محلی برای فعالیت همه افراد در نقش خبرنگاری است متاسفانه نظارتی بر انعکاس اخبار وجود ندارد و هیچگونه ملاحظاتی اعمال نمیشود و آموزشی هم داده نمیشود. اینجاست که بحث مسئولیت اجتماعی شهروندان در قبال فرد و جامعه مطرح میشود که یک عرصه رسانهای که برای همگان قابل دسترس است را چگونه میتوان کنترل کرد.»
احمدنیا گفت: «ما در زندگی واقعی به این قائل هستیم که باید نظارت اجتماعی صورت بگیرد خیلی وقتها به فضای رسانهای با دید منفی نگریسته میشود و همیشه صحبت از تهدیدهای فضای مجازی است. به نظر من انعکاس اخبار مربوط به خودکشی میتواند تحتالشعاع فضای جدید قرار بگیرد ما میتوانیم چالشها را با اطلاعرسانی و آگاهی به فرصت تبدیل کنیم. ارائه اخبار توام با پیوستهای کارشناسی و آموزشی و نظارت بر آنها بر اثرگذاری در روند خودکشی اهمیت دارد.»
او گفت: «نمایش خودکشی در رسانهها فارغ از ریشههای بروز خشونت تبعات منفی دارد که لازم است پیگیری، و از آن مراقبت شود.»
زهرا اجاق: اخبار خودکشی نباید تیتر شود/ بین ظهور اینترنت و میزان خودکشی رابطه مثبت وجود دارد
زهرا اجاق عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در این نشست گفت: «رابطه رسانه و خودکشی سابقهای تاریخی دارد و در قرن بیستم پژوهشگران متوجه این قضیه شدند که واقعا انتشار اخبار خودکشی از رسانهها بر میزان خودکشی تاثیر دارد.»
او گفت: «مهمترین نوع خودکشی، خودکشی برای اعتراض است و نمونه آن خودسوزی در جریان بهار عربی بود. رسانهها این خودکشی را برجسته میکنند. خود خودکشی نیز به نوعی نقش رسانه را ایفا میکند. زیرا این عمل حاوی پیامی است. به این ترتیب وقتی که ما حرف از رسانه و خودکشی میزنیم، باید بخشی از رسانه را در نظر بگیریم که در واقع Mass Communication را پوشش میدهد.»
اجاق افزود: «شما سعی کنید اخبار خودکشی را مهیج نکنید، پایان قشنگی برای آن ایجاد نکنید برای مثال روحش به پرواز درآمد، به آزادی رسید، به رهایی رسید و ... خودکشی را تیتر نکنید و در صفحه اول قرار ندهید، اینها همه عواملی است که نشان داده شده در میزان خودکشی موثر هستند. براساس نظر یکی از پژوهشگران بین جایی که اخبار خودکشی در یک رسانه منتشر میشود و بین میزان احساساتی که روزنامهنگاران در بیان خودکشی به کار میبرند و جزئیاتی که نقل میشود و تقلید خودکشی رابطه مثبت و همبستگی وجود دارد.»
عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: «هر مخاطبی از اخبار خودکشی متاثر نمیشود، وقتی اخبار خودکشی منتشر میشود هر نوع مخاطبی ممکن است آن خبر را ببیند، پس لازم است که روزنامهنگاران به روشهای مشخصی به آنها بپردازند. ما باید کاری کنیم که مخاطب آسیبپذیر را تحریک نکنیم. در روزنامههای پرتیراژ نیز مانند واشنگتنپست و یا نیویورک تایمز، در 50 درصد مواردی که خودکشی روی داده است خبر آن را در صفحه اول قرار دادهاند.»
او به نوع پرداختن رسانه ها به اخبار خودکشی اشاره کرد و گفت: «همه رسانهها براساس سیاست و استراتژی خود به این نوع اخبار میپردازند، بعضیها خیلی ماهرانه این کار را انجام میدهند و بعضیها سعی میکنند فقط این نوع خبرها را مهیج نشان دهند. علی درد داشت، پول نداشت، خودکشی کرد؛ خودکشی دختر جوان بعد از قتل مادر؛ خودکشی به دلیل فقر؛ خودکشی دختر جوان بعد از تعارض در مهمانی شبانه از موارد تیترهای خودکشی است.»
او گفت: «در رسانههای ایران عمدتا در تیتر خبر به چرایی خودکشی اشاره میشود. روزنامهنگار موظف است برای انتشار اخبار خودکشی از متخصص و کارشناس این حوزه نظرخواهی کند. در حالیکه در رسانههای خارج عمدتا بر روی سن خودکشی تمرکز میکنند.»
بین ظهور اینترنت و میزان خودکشی رابطه مثبت وجود دارد
اجاق گفت: «در رسانههای سنتی براساس ضوابط و کدهایی که اعلام میکنیم، به آسانی میتوانیم بگوییم باید به چه صورتی عمل شود. اما ما در حال حاضر با رسانههای اجتماعی روبهرو هستیم، جایی که همگان تولید خبر میکنند. نمونههایی میتوان ذکر کرد که در واقع بین ظهور اینترنت و میزان خودکشی رابطه مثبت وجود دارد. کسانی که بیشتر از اینترنت استفاده میکنند اطلاعات بیشتری هم درباره قتل و خودکشی پیدا میکنند، حتی در فضای مجازی آن ترس و اضطراب از خودکشی از بین میرود و افراد آن را از همدیگر سلب میکنند. پژوهشها نشان داده است که تاثیر جوانان و نوجوانان از این فضای شبکههای اجتماعی و اینترنت بیشتر است. افراد در این فضا نوع خودکشی را یاد میگیرند و بعد به آسانی تقلید میکنند.»
او افزود: «ما هیچ آمار دقیقی در ایران از میزان خودکشی نداریم، اما وزیر بهداشت اعلام کرده است که 12درصد جمعیت ایران افسرده هستند و مطمئنا بین خودکشی و افسردگی رابطه مستقیم وجود دارد. روزنامهها باید این نوع اخبار را به صورتی پوشش دهند که به جای اینکه عامل خشونت و تقلید باشد، پیام صلح و دوستی باشد. تا اگر این پدیده در جامعه رونق زیادی دارد بتوانیم آن را تا حدی کنترل کنیم.»
احمد جلیلی: خودکشی، چه نمایشی چه عمدی، فریادی برای کمک است
احمد جلیلی رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران در این نشست گفت: «از حدود یک ماه پیش یک سلسله خبر درباره خودکشی در رسانهها، نشریات و فضای مجازی منتشر شده است و این مساله متاسفانه تکرار شد و رسانهها و به ویژه فضای مجازی شاید آگاه نبودند که انتشار خبرهای خودکشی ضوابط خاص خود را دارد.»
او گفت: «به نظر من ضوابط سانسور با ضوابط اعلان خودکشی در رسانهها فرق میکند و باید از هم جدا شوند که متاسفانه مسئولان وزارت بهداشت چنین عقیدهای ندارند. خودکشی یک مساله تازه نیست و مبنایی که برای آن در کتابها مینویسند، یعنی کسی که با دست خود به زندگی خود پایان میدهد. به قول شاملو به دنیا آمدن مسالهای اتفاقی است و مرگ مسالهای حتمی و بر این امر بزرگان دینی هم تاکید دارند.»
جلیلی افزود: «با نگاهی به تاریخ بشر در خیلی از کشورها مشخص میشود که بسیاری از دستاوردهای علمی بشر از نگرانی آینده او و نبودن در آینده سرچشمه میگیرد. در خودکشی صحبت از به استقبال مرگ رفتن است.»
او یادآوری کرد بسیاری از خودکشیها به اسم خودکشی در سیستم ثبت نمیشود و گفت: «درباره خودکشی در ایران آمار درستی در دست نیست. خیلی از موارد خودکشی در قانون با این عنوان ثبت نمیشود. اصرار فامیل یا به تشخیص مراجع یا عدم پوشش بیمه برای کسانی که خودکشی کردند یا عدم اجازه دفن آنها در قبرستان مسلمانان، همگی از مواردی است که باعث میشود تا خودکشی با این عنوان ثبت نشود و به همین دلیل آمار درستی هم از آن ارائه نشود.»
جلیلی گفت: «آخرین آماری که در سال گذشته، سازمان جهانی بهداشت از خودکشی ثبت کرده 800هزار نفر بوده است. میگویند کشورهای مسلمان پایینترین آمار خودکشی را دارند اما من چنین عقیدهای ندارم چون در این کشورها به دلایل مختلفی از ذکر عنوان خودکشی خودداری میشود.»
او افزود: «بسیاری از کشورها به خودکشی توجهی جدی دارند. در متروهای چین پوشش شیشهای بین ریل قطار و سکوی مسافران وجود دارد چون اهمیت این مساله را درک کردهاند اما متاسفانه در ایران چنین چیزی نداریم و گاه شاهد اتفاقات ناگوار در متروها هستیم.»
رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران گفت: «در کتابها و نشریات عامل حدود 90درصد خودکشی را بیماریهای روانی میدانند. وقتی که ما از بهداشت روان صحبت میکنیم نمیشود فاکتورها را از هم جدا کرد چون خودکشی یک پدیده پیچیده است و عوامل مختلفی در اتفاق افتادن آن دست دارد.»
او در پایان گفت: «بیشترین خودکشی در بیمارانی که به افسردگی دچار هستند روی میدهد. به نظر من برای انتشار اخبار خودکشی باید ضوابط خاصی وجود داشته باشد که با سانسور نیز متفاوت باشد. بعید است که بتوان خودکشی را به صفر رساند اما این اتفاق در یکی از شهرهای آمریکا افتاده است. ما باید بدانیم که خودکشی چه نمایشی باشد و چه عمدی فریادی برای کمک است.»
منبع: خبرگزاری آنا، چهارشنبه 26 خرداد 1395
در نشست بررسی میان رشتهای در باب خودکشی و انعکاس رسانهای آن عنوان شد:
سایر اخبار مرتبط:
احمدنیا: انعکاس اخبار خودکشی همراه با نظر کارشناسی باشد (شفقنا، 26 خرداد 1395)