isatanbul3 0دومین کنفرانس بین المللی تفکر اجتماعی در خاورمیانه و شمال آفریقا توسط دانشگاه ایلدیز و بنیاد علم و فرهنگ استانبول و با همکاری انجمن جامعه‌شناسی ایران، انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی، پژوهشکده دین و اندیشة معاصر (مشهد) و شبکه جهانی علوم اجتماعی و انسانی،در روزهای 6 و 7 تیرماه 1391 (26 و 27 ژوئن 2012) در دانشگاه ایلدیز در شهر استانبول ترکیه برگزار ‌شد. 

موضوع کنفرانس امسال همانند کنفرانس سال گذشته (خرداد 90) که توسط انجمن جامعه شناسی ایران و انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی در تهران برگزار شد، تفکر اجتماعی و جامعه شناسی در خاورمیانه و شمال آفریقا بود.

در این کنفرانس محققانی از کشورهای ترکیه، ایران، تونس، سنگاپور، انگلیس، هند، آلمان، مکزیک و نیجریه حضور داشتند، اما از آنجا که این سری کنفرانس ها با ابتکار انجمن جامعه شناسی ایران و در راستای توسعه ارتباطات علمی منطقه ای شروع شده است، در دومین کنفرانس که در استانبول برگزار شد مشارکت ایرانیان قابل توجه بود. زبان کنفرانس انگلیسی بود به جز در نشست چهارم (جامعه شناسی و مدرن سازی در ترکیه) که مقاله ها به زبان ترکی ارائه شد.

بعد از مراسم افتتاحیه که در آن برگزارکنندگان کنفرانس، سعید اوزروالی، جامعه‌شناس از دانشگاه ایلدیز استانبول، فارس کایا رئیس بنیاد علم و فرهنگ استانبول و اسماعیل یوکسک رئیس دانشگاه ایلدیز ضمن خیر مقدم به شرکت کنندگان درباره فرایند برگزاری کنفرانس و همکاران توضیح دادند. سپس مقاله ها و مباحث کنفرانس در هفت نشست با عنوان های زیر در دو روز مطرح شد.

  1. ریشه های تفکر اجتماعی مسلمانان در تاریخ
  2. مباحثی درباره جامعه شناسی های جایگزین و رویکردهای انتقادی
  3. تفکر اجتماعی در دیدگاه نورسی
  4. جامعه شناسی و نو سازی در تفکر ترکی
  5. فرهنگ در علم در عصر جهانی شدن
  6. وجوه تفکر اجتماعی در بین متفکران مسلمان مدرن
  7. ارزیابی و چشم انداز آینده

در نشست اول (منشاء تاریخی تفکر اجتماعی مسلمانان ) که توسط سید حسین سراج زاده از دانشگاه خوارزمی (تربیت معلم تهران) مدیریت می شد، سید قاسم حسنی از دانشگاه مازندران مقاله ای با عنوان «جایگاه و صورت مردم نگاری در کتاب ماللهند بیرونی» ارائه کرد. وی با ارائه تصویری مقایسه ای از آرای بیرونی با اتنوگرافی جدید در باره امکان استفاده از روش او برای توسعه روش بومی صحبت کرد. علاوه بر این، محمود ذوادی از دانشگاه تونس در باره «نقش آموزش اسلامی و دانش گسترده ابن خلدون در تکوین نوآوری ذهنی او در باب علم عمران» سخنرانی کرد. به نظر او ترکیب خلاقانة عقل و نقل در اثر ابن خلدون این نتیجه را می دهد که هنوز هم مسلمانان می توانند با اتکا به منابع عقل و نقل نوآوری هایی در مطالعه پدیده های اجتماعی داشته باشند. حسین رمضانی از پژوهشکدة دین و اندیشة معاصرنیز مقاله خود را با عنوان «دانش عمومی به عنوان منبعی برای علوم اجتماعی متناسب»ارائه داد. رمضانی تاکید کرد که با استفاده از اصول جامعه شناسی معرفت می توان دانش عمومی / معرفت عامه را به عنوان یکی از منابع مهم توسعه جامعه شناسی متناسب در هر جامعه مورد استفاده قرار داد. آخرین سخنران این نشست سید بیوک محمدی از پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی بود که مقاله ای تحت عنوان «مفهوم عدالت در نوشته های سعدی» ارائه داد. وی با توجه به نفوذ اشعار و آثار افرادی مثل سعدی در فرهنگ عمومی ایرانیان، شناخت دیدگاه های آنان درباره مفاهیم مهم اجتماعی را برای شناخت فرهنگ عمومی با اهمیت دانست. این نشست با طرح دیدگاه حاضران در خصوص سخنرانی ها و پرسش و جمع بندی مدیر نشست پایان یافت.

نشست دوم کنفرانس بعداز ظهر با عنوان «مباحثی درباره جامعه شناسی های جایگزین و رویکردهای انتقادی» به مدیریت سعید اوزروالی از دانشگاه ایلدیز برگزار شد. در این نشست سید حسین سراج­زاده از دانشگاه تربیت معلم درباره «امکان یک جامعه شناسی اسلامی: پیامدهای دو رویکرد» سخنرانی کرد. وی با ارائه سابقه ای از بحث علم اجتماعی اسلامی، استدلال کرد که بر اساس تجربه علم اجتماعی و رویکر وبر درخصوص ارجاع به ارزش ها، حامعه شناسی اسلامی به عنوان یک رویکرد در درون جامعه شناسی امکان پذیر و حتی مفید است ولی به عنوان یک علم با مختصات ویژه ناممکن و مضر است. وی رویکرد معطوف به فرهنگ و رویکرد معطوف به ایدئولوزی را تفکیک و پی آمدهای هر یک را برای توسعة علم اجتماعی اسلامی توضیح داد. مقاله مشترک ابراهیم توفیق و شیرین احمدنیا از دانشگاه علامه طباطبایی با عنوان «چگونه می توان بر جامعه شناسی شرق شناسانه غالب آمد» توسط شیرین احمدنیا ارائه شد. به نظر آنها تلاش هایی که برای ایجاد جامعه شناسی های بومی در دو سه دهه اخیر انجام شده همگی ویزگی شرق شناختی دارند و در گفتمان جامعه شناسی مدرن /غربی قرار می گیرند. در این نشست ناصر فکوهی از دانشگاه تهران مقاله ای با عنوان «انتقادی اجتماعی از دیدگاه متفکران ایرانی درباره هویت ملی و قومی در بین دو انقلاب (1906-1978)» ارائه کرد. وی با تمایز جهار رویکرد ناسیونالیسم سلطنتی، چپ، مذهبی و ناسیونالیستی، استدلال کرد که موضوع هویت قومی که بخشی از تاریخ ایران است، در این رویکردها تا حد زیادی مغفول مانده است. آخرین مقاله این نشست توسط میکلانژ لوگویدا از دانشگاه فاتح ترکیه با عنوان «محدودیت­های اسلام­گرایی ترکی» ارائه شد. وی توضیح داد که در بهار عربی از اسلامگرایی ترکیه که تلاش می کند اسلام سیاسی معتدلی مطرح کند و رشد اقتصادی موفقی داشته به عنوان یک مدل برای سایر کشورها یاد می شود ولی این مدل به ندرت از مرزها گذشته و دیدگاه هایش به زبان های دیگر کمتر ترجمه شده است. وی دلایل محدودیت مدل ترکیه برای استفاده در سایر کشورها را برشمرد. این نشست هم با بحث و گفتگوی حضار و سخنرانان پایان یافت.

نشست سوم و آخرین نشست روز اول با عنوان «تفکر اجتماعی در دیدگاه نورسی» به بدیع الزمان سعید نورسی متفکر مسلمان ترک (1878-1960) اختصاص داشت و توسط رجب سنترک مدیریت شد. در این نشست سید فرید العطاس از دانشگاه ملی سنگاپور مقاله ای تحت عنوان «از الهیات به جامعه شناسی: سعید نورسی و سنت اسلامی (گزاره های نورسی برای الهیات اجتماعی)» ارائه داد. وی با تعریف الهیات اجتماعی به عنوان معطوف ساختن الهیات سنتی به موضوعات و مسائل حامعه، نشان داد که چگونه نورسی با استناد به سنت الهیاتی به مسائل جوامع اسلامی پرداخته است و نوعی الهیات اجتماعی رهایی بخش برای غلبه بر مشکلات ارائه کرده است. همچنین کالین ترنر از دانشگاه دورهام انگلیس در مورد «ابدیت و نظریه اجتماعی: مقایسه ای میان سعید نورسی و ارنست بکر» صحبت کرد. وی دیدگاه ارنست بکر، انسان شناس فرهنگی انگلیسی درباره ابدیت را با دیدگاه سعید نورسی در این خصوص مقایسه کرد و نشان داد که اگر چه این دو از دو منظر متفاوت (سکولار و دینی) به مسئله میل به ابدیت در بشر می پردازند ولی دارای نکات مشترکی با همدیگر هستند. حمیدالله مرازی از دانشگاه کشمیر هند سخنران بعدی بود که با عنوان «ایجاد یک دیگاه جدید از جامعه شناسی و تغییر اجتماعی با توجه به آراء‌ سعید نورسی و علی شریعتی» سخنرانی کرد. وی در بحث خود عمدتا به تشریح دیدگاه های نورسی درباره موضوعات اجتماعی و به خصوص تغییر اجتماعی پرداخت. همچنین بلال کاسپینار از دانشگاه تجم الدین ارباکان ترکیه در مورد « دیدگاه نورسی در بارة‌رابطه بین انسان و جامعه » سخنرانی کرد. سخنران آخر این نشست اسماعیل هاسینبیگلو از دانشگاه سلیمان دمیرل ترکیه مقاله ای با عنوان «ساختن نظریه های اجتماعی از طریق چارچوب مفهومی: معنای هرمنوتیک» ارائه داد.

Istanbul 1 0چهارمین نشست که اولین نشست روز دوم کنفرانس بود با عنوان «جامعه شناسی و نوسازی در تفکر ترکی» به جامعه شناسی ترکیه اختصاص داشت. در این نشست که توسط علی مورات مدیریت شد، حامعه شناسان ترک درباره تکوین و مسائل علوم اجتماعی ترکیه صحبت کردند. مقاله های ارائه شده در این نشست عبارت بودند از: «کارکرد پزیتیویسم در ترکیه از امپراطوری تا دولت ملی: مورد احمد ریاض و ضیا گوکالپ»، توسط انس کاباچی از دانشگاه استانبول؛ «برگسون در مقابل دورکیم: تقاطع جامعه شناسی و ادبیات»، توسط بسیم دلالوگلو از دانشگاه کیرکلارلی ترکیه؛ «آزمون جامعه شناسی ترکیه در مدرنتیته» توسط یوسیل بولوت از دانشگاه استانبول؛ «علوم اجتماعی مدرن: تلاش هایی برای ایجاد جایگزین و امکان یک زبان حدید علوم اجتماعی» توسط اسماعیل کوسکان از دانشگاه استانبول.

نشست پنجم با عنوان «فرهنگ در علم در دوره جهانی شدن» را مایکل کوهن رئیس شبکه جهانی علوم انسانی و جهانی از آلمان مدیریت کرد. در این نشست ابتدا خود مایکل کوهن مقاله اش را با عنوان «فراسوی جهانی شدن مدل غربی علم» ارائه کرد. وی با انتقاد از هژمونی علم غربی اظهار داشت که باید با تاکید بر فرهنگ به عنوان یک عنصر نظری واقعیت جهان علم در دوره جهانی شدن را بهتر درک کنیم. سپس دوریس ویدمن از دانشگاه علوم کاربردی زویکای آلمان مقاله «فرهنگ به عنوان یک بعد در رویارویی های بین المللی دانش : مفاهیم و نظریه ها» را ارائه کرد. او نیز همانند کوهن تاکید کرد که برای توسعه دانش جایگزین و فرا رفتن از جهانشمولی دانش غربی باید به تعامل دانش و فرهنگ تمرکز داشت. آلپ ارسلان آچیکگنک از دانشگاه صنعتی ایلدیز ترکیه بحثی با عنوان «سنت علمی اسلامی: ذهنیت، رویکرد و فرهنگ علمی» مطرح کرد. وی با اشاره به داستان تاریکی و فیل مولانا ضرورت یک رویکرد کل گرا (جامعه شناسانه، تاریخی، معرفت شناختی) به علم را مطرح کرد و از این منظر موضوع علم در تمدن اسلامی را مطرح کرد. سپس ویبکه کیم از دانشگاه آلبرت لودویگز فرایبورگ آلمان مقاله «اسلامی سازی دانش در جامعه شناسی؛ بین رویکردهای غربی، فرهنگ و آموزش های سنتی اسلامی» را ارائه داد. وی با ارائه تاریخچه ای از فراخوان ایجاد علم اجتماعی اسلامی و روایت های مختلف این پرسش را مطرح کرد که آیا علم اسلامی شده می تواند جایگزینی مناسب برای روش، نظریه ها و یا مفاهیم علم غربی شود؟ آخرین سخنران این نشست هبه وسوری از شبکه جهانی علوم اجتماعی و انسانی مکزیک بود که بحث خود را درباره «وارد کردن تنوع فرهنگی در همکاری های علمی بین فرهنگی» مطرح کرد.

عنوان نشست ششم «جنبه‌های تفکر اجتماعی در میان متفکران مسلمان مدرن» بود که حمیدالله مرازی از دانشگاه کشمیر هند آن را اداره کرد. در این نشست مقاله های «علامه جعفری و سه نوع رابطه در جامعه بشری» توسط سید جواد میری از پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی، «تفکر اجتماعی مرتضی مطهری و تاثیرش بر دیدگاه های اقتصادی او» توسط سید محمد حسینی ازپژوهشکدة دین و اندیشة معاصر، «کاوش تفکر اجتماعی سید قطب: چگونه می تواند به چالش های اخیر در جهان اسلام پاسخ دهد؟» توسط یونس نوربخش و مهدی آهویی از پژوهشکدة دین و اندیشة معاصر، و «تبدیل خلافت سوکوتو توسط شیخ اسمانو دانفودیو، با اشاره خاص به جنبه هایی از تفکر اجتماعی» توسط وفی شریف از دانشگاه اسمانو دانفودیو نیجریه ارائه شدند. میری سه نوع رابطه بین انسان و جامعه را که توسط محمدتقی جعفری مطرح شده، شامل رابطه طبیعی، روانشناختی و قراردادی، تشریح کرد. حسینی با توضیح رابطه فرد و جامعه از دیدگاه مرتضی مطهری، رابطه دیدگاه اجتماعی او و دیدگاه اقتصادی و مالکیت را مطرح کرد. در مقاله نوربخش و آهویی که توسط آهویی ارائه شد، این پرسش مطرح شد که آیا آراء سید قطب، به عنوان یکی از تاثیرگذارترین متفکران اسلام گرایی معاصر و منفقد جدی لیبرال دموکراسی، برای اسلام گرایان در مواجهه با جنبش دموکراسی خواهی در جهان عرب چه آموزه ای دارد؟ به نظر نویسندگان آراء سید قطب ظرفیت پاسخ دادن به نیازهای این جنبش را ندارد. این نشست هم با بحث و گفتگو به خصوص درباره مقاله سید قطب پایان یافت.

Istanbul 2 0نشست پایانی میزگردی بود با عنوان «ارزیابی ها و چشم اندازهای آینده» که در آن سید فرید العطاس، استاد جامعه شناسی دانشگاه ملی سنگاپور، محمدامین قانعی راد، رئیس انجمن جامعه شناسی ایران، مایکل کوهن، رئیس شبکه جهانی علوم انسانی و جهانی از آلمان، و سعید اوزروالی استاد جامعه شناسی دانشگاه اییلدیز استانبول، ارزیابی خود را از کنفرانس مظرح کردند. العطاس با مثبت ارزیابی کردن دومین کنفرانس اظهار امیدواری کرد که این کنفرانس های سالانه در سطح منطقه ادامه یابد. وی در عین حال تاکید کرد که از حدود 30 سال قبل که نسل پدر من درگیر بحث بومی سازی و اسلامی سازی علوم اجتماعی بوده اند هنوز ما در همان جایگاه درجا می زنیم. این بحث اگر می خواهد به نتیجه ای برسد متفکران اجتماعی مسلمان باید از صرف ادعا فراتر روند و نشان دهند تفکر آنها چگونه به گسترش دانش اجتماعی و پاسخ دادن به چالش ها و مسائل اجتماعی جوامع معاصر کمک می کند. قانعی راد نیز برگزاری دومین کنفرانس بین المللی تفکر اجتماعی را گام موثری برای نهادینه سازی تلاش آغاز شده در کنفرانس سال گذشته تهران به منظور گسترش ارتباط اندیشمندان و جامعه شناسان منطقه دانست و ابراز امیدواری کرد که این فعالیت در سال های آتی نیز تداوم پیدا کند. او همچنین از ضرورت توجه به اندیشمندان متاخر و مطالعه تفکر اجتماعی در پیوند با نیازهای ملموس و روندهای منطقه ای سخن گفت. مایکل کوهن گسترش شبکه همکاری های علمی دانشمندان علوم اجتماعی منتقد هژمونی علمی غرب را و تاکید بر نقش فرهنگ در علوم اجتماعی را ضروری دانست و در این راستا برگزاری چنین کنفرانس هایی را مثبت ارزیابی کرد. و سعید اوزروالی، از کشور و دانشگاه میزبان، با تشکر از شرکت کنندگان و مهمانان اظهار امیدواری کرد تا این کنفرانس تداوم داشته باشد و در کنفرانس های سال آینده مسائل و چالش های زندگی اجتماعی جوامع خاورمیانه که وجوه مشترک فراوانی دارند مضو ثو گفگو قرار گیرد.

برای اطلاع از چکیده ها و متن کامل مقاله های کنفرانس به لینک زیر مراجعه کنید:

http://nursistudies.com/?p=206