چندی پیش خانم دکتر لیودمیلا هاروتیونیان، رئیس دپارتمان جامعهشناسی دانشگاه دولتی ایروان و مسئول کمیته برنامهریزی سی و نهمین کنگره جهانی جامعهشناسی، نامهای را خطاب به دکتر سیدحسین سراجزاده، رئیس انجمن جامعهشناسی ایران، فرستاد که طی آن، از جامعهشناسان ایرانی برای حضور در این کنگره دعوت شده بود.
در پی این نامه و اطلاعرسانی انجمن جامعهشناس ایران که در راستای سیاست گسترش ارتباطات و همکاریهای علمی با مراکز و نهادهای علمی بینالمللی صورت گرفت؛ جامعهشناسان و پژوهشگران اجتماعی ایرانی حضور نسبتا پرشمار و فعالی در این کنگره داشتند. (پیام تشکر رئیس انستیتو بینالمللی جامعهشناسی از انجمن جامعهشناسی ایران)
گزارشی از این کنگره و کیفیت حضور همکاران ایرانی در آن، توسط خانم دکتر امیلیا نرسیسیانس، مدیر گروه انسانشناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و مدیر گروه علمی- تخصصی مطالعات انسانشناسی فرهنگی انجمن جامعهشناسی ایران، تنظیم شده است که در زیر ملاحظه میکنید.
گزارش سی و نهمین کنگره جهانی انستیتو بینالمللی جامعهشناسی
امیلیا نرسیسیانس*
سی و نهمین کنگره جهانی انستیتو بینالمللی جامعهشناسی[1] (IIS) در محل دانشگاه دولتی ایروان، جمهوری ارمنستان از بیست و یکم تا بیست و چهارم خرداد 1388 (یازدهم تا چهاردم ژوئن 2009) برگزار شد. این کنگره سه هدف عمده را دنبال میکرد که عبارت بودند از
1- نقش جامعهشناسی در درک معضلات اجتماعی دنیای معاصر
2- بررسی نظریههای جدید علوم اجتماعی و علوم مرتبط با آن
3- بررسی برنامهها و طرحهای آموزشی و چگونگی آموزش علوم اجتماعی در سطح دانشگاهها
سابقه تشکیل آیآیاس (IIS) به سالهای بسیار دور بر میگردد، این انستیتو یکی از اعضاء فعال انجمن بینالمللی جامعهشناسی[2] است که چندی پیش سی و نهمین کنگره خود را با حمایت مشترک هیأت سوئدی مطالعات پیشرفته[3] و دانشگاه دولتی ایروان در این دانشگاه برگزار کرد.
دانشگاه دولتی ایروان در سال 1920 تأسیس و از سال 1921 فعالیت رسمی خود را با دو دانشکده فیزیک و علوم اجتماعی آغاز کرده و در طی سالیان بعد، دانشکدههای دیگری نیز به آن اضافه شدهاند. کنگرهای که در خرداد ماه امسال در این دانشگاه برگزار شد، دارای هیأت مدیره ده نفرهای بود که سه نفر از آنها از دانشگاه دولتی ایروان، دو نفر از دانشگاه اوپسالای سوئد بودند و سایر اعضای آن را استادانی از دانشگاههای دیگر از جمله دانشگاه نیویورک، دانشگاه شیکاگو، دانشگاه آکسفورد، دانشگاه بوداپست و دانشگاه زوریخ تشکیل میدادند. ثبت نام کنگره و مرکز اطلاع رسانی در تمامی روزهای برگزاری کنگره فعال بود و اعضای این مرکز سعی در حل و فصل اموری داشتند که به آنها ارجاع میشد.
برنامه اصلی کنفرانس هر روز به دو جلسه همگانی (plenary) از ساعت 9 صبح تا 10:30 و 11 تا 12:30 اختصاص داشت. در این جلسات معمولاً پنج سخنرانی کلیدی ارائه میشد. از سخنرانان معروف و حاضر در کنگره میتوان به امانوئل والرشتاین[4]، جامعهشناس مشهور و سخنرانی او تحت عنوان "دینامیک بحران جهانی: سی سال بعد به مناسبت گرامیداشت امانوئل والرشتاین" اشاره کرد. حضور ادوارد تیریاکیان جامعهشناس معروف ارمنی و ارائه مقالهای در جلسه عمومی تحت عنوان "فرهنگ، دولت و تمدن" و مقاله دیگر او در بخش جلسات خاص با عنوان "ملل در تقاطع تمدن" نیز برای جامعهشناسان و عالمان علوم اجتماعی با هیجان خاصی همراه بود. قابل ذکر است که به غیر از جلسات مقدماتی، جلسات دیگری تحت عنوان نشست عمومی، نشست اختصاصی و میزگرد بعد از نهار به صورت موازی تشکیل میشد.
قابل ذکر است که از سوی انجمن جامعهشناسی ایران نیز توسطدکتر سیدحسین سراجزاده و دکتر امیلیا نرسیسیانس، میزگردی تحت عنوان "دو راهیهای علوم اجتماعی ایران" در دو بخش به کنگره پیشنهاد شد و مورد پذیرش قرار گرفت. در بخش اول برنامه کنگره که اختصاص به میزگرد مذکور داشت، اسامی افراد ذیل به چشم میخورد.
1- دکتر سید حسین سراجزاده، رئیس انجمن جامعهشناسی ایران و عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت معلم و محمد روزخوش، کارشناس ارشد جامعهشناسی، با مقاله "دو راهیهای جامعهشناسی ایران". البته این مقاله به دلیل عدم حضور دکتر سراج زاده در کنفرانس ارائه نشد.
2- دکتر امیلیا نرسیسیانس، مدیر گروه علمی- تخصصی مطالعات انسانشناسی فرهنگی انجمن جامعهشناسی ایران و مدیر گروه انسانشناسی دانشکده علوم اجتماعی، با مقاله "انسانشناسی و قومنگاری در ایران".
3- دکتر اصغر میرفردی، عضو هیأت علمی دانشگاه یاسوج با مقاله "ضرورت جامعهشناسی بوم شناختی میان رشتهای در توسعه جوامع با تأکید بر کشور ایران".
4- دکتر کرامتالله راسخ و دکتر محمد چینی فروشان، اعضای هیأت علمی دانشگاه یاسوج با مقاله "تفکر سیاسی کم توسعه یافته".
5- دکتر مجید بهرهور، عضو هیأت علمی دانشگاه یاسوج با مقاله "مسائل نظری در کتابهای نگاشته شده در باب جامعهشناسی ادبیات فارسی".
در بخش دوم میزگرد نیز اسامی شرکت کنندگان ایرانی و عنوان مقالات آنها به شرح ذیل بود:
1- دکتر ناصر فکوهی، نایب رئیس انجمن جامعهشناسی ایران و دانشیار گروه انسانشناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران؛ "سپهر فضا به مثابه حوزهای برای تعامل قدرت: مطالعه موردی در مورد تطور بلاگها و وب سایتهای ایرانی در سالهای اخیر".
2- دکتر مرتضی منادی، عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا؛ "بازنگری انتقادی-مقایسهای سنت روششناسی علوم اجتماعی در جامعهشناسی ایران و فرانسه".
3- دکتر محمد جعفر جباری، عضو هیأت علمی یاسوج؛ "ایران یا پرشیا از دیدگاه زبانشناسی اجتماعی".
4- دکتر پرویز اجلالی، عضو انستیتو مدیریت و برنامهریزی مطالعات و مدیر گروه علمی- تخصصی جامعهشناسی شهر انجمن؛ "رشد سریع تعلیم و تربیت در علوم اجتماعی بعد از انقلاب ایران: مزایا و معایب".
قابل ذکر است که متعاقب هر یک از نشستها، جلسات پرشور و پرباری صورت گرفت که بسیار آموزنده و مفید ارزیابی شد.
چکیده مقالات مطرح در این میزگرد در زیر همین گزارش، سایت کنگره و سایت انسانشناسی و فرهنگ برای دسترسی علاقمندان موجود است.
اینجانب علاوه بر اداره میزگرد، پیشنهاد برگزاری یک نشست اختصاصی با عنوان "انسانشناسی روزمره" را هم ارائه کرده بودم که مورد موافقت قرار گرفت. یکی از انگیزههای تشکیل این نشست اختصاصی، ایجاد زمینهای برای کار مشترک اعضای گروه انسانشناسی دانشگاه تهران بود. هدف دیگر، ارتقاء تحقیقات انسانشناسی و سوق دادن جهتگیری اصلی آن از مطالعه جوامع بدوی و غیر متعارف به پژوهشهای قابل کاربرد در حیات روزمره بود. این نشست مورد استقبال زیادی قرار گرفت؛ به طوری که با توجه به کثرت مقالات ارائه شده از کشورهای مختلف، با موافقت برگزار کنندگان کنفرانس قرار شد به جای یک نشست، سه نشست اختصاصی به شرح ذیل اجرا شود.
1- انسانشناسی روزمره: کنشهای اجتماعی، نفاق و تشکلهای شبکهای در زندگی روزمره
2- انسانشناسی روزمره: هویت، اعتقادات و روابط جنسیتی در زندگی روزمره
3- انسانشناسی روزمره: تاثیر تکنولوژی بر زندگی روزمره
بخش اول مورد توجه محققان غیر ایرانی از دانشگاههای معتبر از قبیل دانشگاه تکنولوژی سوین برن مالبرن[5]، دانشگاه هوستون، دانشگاه ایالتی کالیفورنیا- برکلی، دانشگاه ادینبورگ، دانشگاه لوکزانبورگ، دانشگاه پاریس- دکارت قرار گرفت.
در بخش دوم، باید از خانم دکتر مریم رفعتجاه و مقاله ایشان تحت عنوان "مطالعه هویت اجتماعی زنان ایرانی" و خانم سامال عرفانی فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد گروه انسانشناسی و دانشجوی فعلی مقطع دکتری مطالعات روستا و مقاله ایشان تحت عنوان "زن و گفتوگو از طریق فضای شخصی منازل: مطالعه موردی زنان کرد طبقه متوسط" که باعث دلگرمی اساتید حاضر در جلسه بود، یاد کرد. در این بخش، خانم دکتر افسر افشار نادری عضو گروه علمی مطالعات زنان انجمن جامعهشناسی ایران نیز مقاله پایانی نشست دوم تحت عنوان "استفاده کالا در زندگی روزمره زن" را ارائه کرد. دو مقاله تحت عناوین "اعتقادات، عادات غذایی و تندرستی در ایالات شمال مرکزی سریلانکا" و "قاعدهمند کردن عادات: تغذیه اطفال در نروژ و کانادا" نیز برای ارائه در این بخش ارائه شده بود.
دو مقاله هم از طرف نگارنده با عناوین "برخورد انسانشناختی در مورد کاربرد تکنولوژی: چگونگی بومی شدن ماشینها" و "برند شدگی فرهنگ بومی" در بخش سوم این نشست مطرح شد. در این بخش، خانم دکتر شهین زاهدیفر و خانم دکتر پروانه زاهدیفر هر دو از طرف گروه مطالعات علمی زنان انجمن جامعهشناسی ایران، به ترتیب مقالاتی تحت عنوان "بازنگری یک روز با رایانه" و "زن، اینترنت و زندگی روزمره" ارائه داده بودند. باید اضافه کرد فعالیت شرکت کنندگان ایرانی محدود به این دو بخش نمیشد. به عنوان مثال، از آقای دکتر ناصر فکوهی دعوت شده بود تا در میزگرد دیگری تحت عنوان "قفقاز: منطقهای در حال شکلگیری" شرکت نماید. همچنین خانم دکتر منیژه مقصودی، استادیار گروه انسانشناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با مقاله "پرخوانی، آئین شفا"،خانم دکتر فاطمه جواهری، استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تربیت معلم تهران، با مقاله "مهاجرت به جامعه شناسی" و آقای دکتر پرویز اجلالی، عضو هیأت علمی موسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامهریزی با مقاله "انتشار و پذیرش سینما در جامعه و فرهنگ ایران" در سایر بخش های کنگره شرکت داشتند.
حضور هیأت علمی در همایشها باعث ایجاد رابطه با دانشمندان کشورهای دیگر میباشد. این رابطه میتواند زمینه همکاری در سطح دانشگاهی را به وجود بیاورد. به عنوان مثال، متعاقب این کنگره پیشنهاد شرکت در مدرسه تابستانی تحت عنوان "مدرسه تابستانی برای محققان جوان" و ارائه بورس برای دو دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد و یا دکتری به مدت یک هفته از طرف دانشگاه زبانشناسی دولتی بروسوف ایروان و مرکز ملی گفتگوی تمدنهای ارمنستان فراهم شد که میتواند به عنوان موفقیتی در زمینه آشنایی با پارادایمهای علمی کشورهای دیگر محسوب شود. امیدواریم که ایران و محققین ایرانی با تسهیلات و امکاناتی که دانشگاهها، نهادهای پژوهشی و انجمنهای علمی در اختیار آنها میگذارند، بتوانند در چهلمین کنگره جهانی انستیتو بینالمللی جامعه شناسی حضور فعالتری داشته باشند.
ضمناً لازم به ذکر است که حضور فعال محققان ایرانی (که علاوه بر نشستهای اختصاصی و جلسات میزگرد ذکر شده در این گزارش، فعالیتهای دیگری را نیز در کنفرانس شامل میشد) باعث شد تا محققان و موسسات آموزش عالی ارمنستان علاقمند به همکاریهای علمی با مراکز کشور ما شوند. برای تحقق چنین هدفی، جلسهای هم در جوار کنفرانس برگزار شد که در آن روسای دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه دولتی ارمنستان، پیشنهادهای خود را در مورد همکاریهای علمی و تبادل استاد و دانشجو مطرح کردند. همکاری با انجمن جامعهشناسی ایران با توجه به استقبال از میزگرد برگزار شده توسط این انجمن نیز بسیار مورد توجه مسئولان دانشگاه دولتی ارمنستان قرار گرفت.
حضور موفق جامعهشناسان و انسانشناسان ایرانی در سی و نهمین کنگره جهانی جامعهشناسی را میتوان گام موثری در جهت حضور علوم اجتماعی ایران در مجامع بینالمللی به شمار آورد؛ با این امید که این حرکت زمینهساز فعالیتها و همکاریهای گستردهتری در این حوزه علمی باشد.
* مدیر گروه انسانشناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و مدیر گروه علمی- تخصصی مطالعات انسانشناسی فرهنگی انجمن جامعه شناسی ایران
[1] International Institute of Sociology ( IIS)
[2] International Sociological Association (ISA)
[3] Swedish Collegium for Advanced Study (SCAS)
[4] Immanuel Wallerstein
[5] Swinburne University of Technology, Malbourne