محمد امین قانعی راد*

پرفسور رابرت داگلاس جسوپ جامعه شناس برجستۀ بریتانیایی و همسرش خانم دکتر نایلینگ سووم جامعه شناس که هر دو در دانشگاه لنکستر تدریس می کنند، از 25 شهریور ماه تا 5 مهرماه به دعوت انجمن جامعه شناسی ایران برای بازدید از آثار تاریخی، ارائۀ سخنرانی و برگزاری کارگاه آموزشی در ایران حضور می یابند.

جسوپ استاد ممتاز 68 سالۀ دانشگاه لنکستر در سال 2002 به عنوان عضو منتخب آکادمی علوم اجتماعی بریتانیا برگزیده می شود. جسوپ در سال 2003 موسسۀ مطالعات پیشرفته را بنیان گذاری می کند و تا سال 2008 مدیریت آن را به عهده دارد. او در سال 2007 به عنوان «استاد ممتاز» برگزیده می شود و از سال 2008 تاکنون و همراه همسرش خانم نایلینگ سووم مسولیت مشترک موسسۀ پژوهشی اقتصاد سیاسی فرهنگی را بر عهده دارد. کارنامۀ پژوهشی چسوپ که به طور مشخص با تالیف کتاب «نظم اجتماعی، اصلاح و انقلاب» در سن 26 سالگی آغاز می شود در طی بیش از 4 دهه با گسترش «نظریۀ دولت» در کتاب های دولت سرمایه‌داری (1982)؛ نیکولاس پولانزاس (1985)؛ نظریه دولت (1990)؛ آینده دولت سرمایه‌داری (2002) و قدرت دولت (2007) تداوم می یابد. او همچنین یک علاقه جدی به اقتصاد سیاسی - در مسئله چگونگی کمک تحلیل نئوگرامشی یایی از اقتصادها به فهم دگرگونی‌های معاصر در سرمایه‌داری- را گسترش داده است. این علاقه سپس از سال 2000 با همکاری همسرش خانم نایلینگ سووم جامعه شناس و استاد سیاست و روابط بین‌المللی دانشگاه لنکستر معطوف به مطالعه «اقتصاد سیاسی فرهنگی» می‌گردد. علاقۀ پژوهشی رابرت جسوپ و نایلینگ سووم در سال های اخیر پرداختن به «اقتصاد سیاسی فرهنگی» و به تعبیر خودشان در اثر مشترکشان با عنوان «به سوی اقتصاد سیاسی فرهنگی» عبارت است از: «قرار دادن فرهنگ در جایگاه اش در اقتصاد سیاسی». این دو نظریه پرداز، دو جریان بزرگ اقتصاد گرایی و فرهنگ گرایی را در نظریۀ خاص خود ترکیب می کنند و در این میان با رویکری فرا رشته ای از یکسویگی های آنان فراتر می روند و همچنین نقش عامل سیاسی را نیز نادیده نمی گیرند.

یکی از وظائف انجمن های علمی برقراری ارتباطات بین المللی و دعوت از شخصیت های علمی جهانی برای گفت گو با اهالی دانش در کشور است. این وظیفۀ مهم بنا به دلائل گوناگون تاکنون کمتر مورد توجه اجتماعات و سازمان های علمی قرار گرفته است. تعامل با اجتماع علمی جهانی از طریق خواندن مقالات وکتاب ها به زبان اصلی یا ترجمه آنها، فرصت های مطالعاتی اساتید و دانشجویان تحصیلات تکمیلی، حضور در کنفرانس های بین المللی در خارج از کشور و برگزاری کنفرانس های بین المللی در داخل کشور حاصل می شود. یکی از موثرترین شیوه های آشنایی با سنت های فکری و نظریه های علوم انسانی و اجتماعی، حضور مستقیم نظریه پردازان برجسته در ایران و تعامل رویاروی اساتید و دانشجویان و پژوهشگران ذیربط با آنان می باشد. انجمن جامعه شناسی ایران در راستای وظائف خود، در سال های اخیر با برگزاری چند همایش منطقه ای وبین المللی و دعوت از برخی از صاحبنظران برجسته علوم اجتماعی از جمله مایکل بوروی و ایمانوئل والرشتاین و اکنون رابرت جسوپ و نایلینگ سووم کوشیده است تا امکان بیشتری را برای اینگونه ارتباطات علمی و از جمله تعاملات زندۀ فکری فراهم سازد. این گونه ارتباطات نه تنها فضای لازم را برای قرار گرفتن در مرزهای دانش شکل می دهند بلکه تلاش برای پایه ریزی یک دانش اثر بخش در مقیاس داخلی را نیز معنا دار و غنی می سازند.

معیار دعوت از اندیشمندان برجسته موافقت یا مخالفت شخصی با آراء و اندیشه های آنان نیست. بی شک هر کدام از این نظریه پردازان موافقان و منتقدان خود را دارند؛ اما جدای از دیدگاه های شخصی و گرایش های نظری هر کدام از اینان چیزی برای آموختن ما دارند. جامعه شناسی معاصر یک دنیای چند صدایی و در عین حال دارای بینش های اساسی یا پارادیمیک و کمابیش مورد توافق است. مایکل بوروی چندگانگی جامعه شناسی معاصر را با استعارۀ پیوند انداموار و تقسیم کار فکری بین «چهار جامعه شناسی» توضیح می دهد. والرشتاین به پیوند تاریخ و جامعه شناسی، ساختارهای جهانی وجنبش های محلی، کنار زدن حجاب های اروپامحوری و شرق شناسانه در اندیشۀ جامعه شناختی و پیوند رشته های مختلف برای تحقق آرمان فرا رشته ای علم اجتماعی می اندیشد. رابرت جسوپ و نایلینگ سووم، تفاوت نظریه ها و نظریه پردازان بزرگ علوم اجتماعی را به مثابۀ تفاوت در «نقطۀ ورود» به تحلیل اجتماعی توصیف می کنند. نظریه پردازان بزرگ معاصر با وجود نقاط ورود متفاوت، در بینش های اساسی جامعه شناختی از جمله در لزوم ارتباط و پیوند بین گرفتاری های شخصی ومسائل عمومی، فرد و جامعه، سطوح خرد و کلان، موضوعات ذهنی و عینی ، ساختارها و عاملیت ها و... با یکدیگر توافق دارند. هر کدام از این بزرگان یک سبک نظری و فکری خاص در پیوند بین این دو گانه ها دارند که از ارزش آموزشی زیادی برای ما دانشجویان علوم اجتماعی برخوردار است. انتخاب یا ساختن اندیشۀ ویژۀ خویش در جهان متنوع اندیشه ها نه تنها حق فکری بلکه رسالت فکری اندیشمندان و جامعه شناسان ایرانی است اما انتخاب یا ساختن نظام اندیشه ای قبل از آگاهی یافتن از ژرفناهای اندیشه های موجود به ناچار اقدامی خام و سطحی خواهد بود.

دعوت از والرشتاین در سال گذشته با تاکید بر نگرش میان رشته ای این جامعه شناس جهانی همراه بود. مهمانان جدید ما نیز به امر اجتماعی در همۀ ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی آن نگاه می کنند. آثار این دو جامعه شناس برجسته، بیانگر گرایش معاصر در نظریه پردازی علوم اجتماعی برای همگرایی بین ابعاد جامعه شناختی، فرهنگی-انسان شناختی، اقتصادی، سیاسی، زمانی- تاریخی، فضایی –جغرافیایی برای درک «پدیدۀ اجتماعی تام» و فراهم ساختن زمینۀ مفهومی و نظری برای شناخت بهتر پدیده های اجتماعی پیچیده است. دنیای آکادمیک باید در کنار تمایزهای ناگزیر رشته ای به راهبردهای نظری برای نزدیک ساختن افق های فکری و برقراری تعاملات رشته ای نیز بیندیشد. امید است حضور این دو جامعه شناس برجسته فرصت آشنایی بیشتر جامعۀ روشنفکری و دانشگاهی ما با گرایش های نظری اخیر به طورعام، و با آراء دو تن از نظریه پردازان اجتماعی معاصر به طور خاص را فراهم سازد.

زندگینامۀ علمی رابرت داگلاس جسوپ استاد ممتاز جامعه شناسی دانشگاه لنکستر بریتانیا

پرفسور رابرت جسوپ استاد ممتاز جامعه‌شناسی دانشگاه لنکستر و بنیانگذار مؤسسه مطالعات پیشرفته در 1946 متولد شد. او لیسانس خود را از دانشگاه اکستر و فوق‌لیسانس و سپس دکترای جامعه شناسی خود را در سال 1972 در 26 سالگی از دانشگاه کمبریج دریافت می کند.او از سال 1975 به عنوان عضو دپارتمان علوم سیاسی دانشگاه اسکس و از سال 1990 با درجۀ استادی در دپارتمان جامعه شناسی دانشگاه لنکستر فعالیت های آموزشی و پژوهشی خود را ادامه می دهد. او در طی سال های اخیر در مرکز حقوق و جامعه، مرکز پژوهشی اقتصاد سیاسی فرهنگی و مؤسسه مطالعات پیشرفته برنامه‌های پژوهشی خود را پیشبرده است. جسوپ در دوره دکترا پژوهش خود را در جامعه‌شناسی سیاسی انجام می‌دهد و پس از تکمیل یک مطالعه درباره فرهنگ سیاسی انگلستان و نوشتن یک کتاب درباره نظریه جامعه‌شناختی اصلاح و انقلاب، در کالج داونینگ به پژوهشگر علوم اجتماعی و سیاسی تبدیل می‌شود. او با علاقۀ پژوهشی اش به نظریۀ دولت در سال 1975 به دپارتمان علوم سیاسی در دانشگاه اسکس می‌رود و تدریس در حوزه‌های جامعه‌شناسی سیاسی، جامعه‌شناسی تاریخی، نظریه دولت و اقتصاد سیاسی را آغاز می‌کند. او به تعبیر خودش بعد از 15سال تبعید و عزلت گزینی در دپارتمان علوم سیاسی به دپارتمان جامعه‌شناسی دانشگاه لنکستر می‌رود. اما در این دپارتمان نیز همان علایق گوناگون پیشین خود را- به تعبیر خودش تلاش برای آدم همه فن‌حریف بودن در علوم اجتماعی- دنبال می‌کند. او در بخش جامعه‌شناسی بیش از گذشته در پایه‌ریزی پژوهش های تجربی برای آزمون استدلال‌های نظری خود درگیر می شود. او در سال 2002 به عنوان عضو منتخب آکادمی علوم اجتماعی بریتانیا برگزیده می شود؛ در سال 2003 موسسۀ مطالعات پیشرفته را بنیان گذاری می کند و تا سال 2008 مدیریت آن را به عهده دارد. او در سال 2006 به خاطر تالیف کتاب مشترک با همسرش با عنوان «فراتر از رویکرد تنظیم بازار: قرار دادن اقتصادهای سرمایه‌داری در جایگاهشان» جایزه گونارمیردال را از انجمن اروپایی اقتصاد سیاسی تکاملی دریافت کرد. جسوپ در سال 2007 به عنوان «استاد ممتاز» برگزیده می شود و از سال 2008 تاکنون و همراه همسرش خانم نایلینگ سووم مسولیت مشترک موسسۀ پژوهشی اقتصاد سیاسی فرهنگی را بر عهده دارد. او در سال 2014-2013 دوره آموزشی تحصیلات تکمیلی در مورد گرامشی را ارائه می‌دهد.

کارنامۀ پژوهشی چسوپ که به طور مشخص با تالیف کتاب «نظم اجتماعی، اصلاح و انقلاب» در سن 26 سالگی آغاز می شود اکنون تالیف و ویراستاری 48 کتاب، تالیف 212 فصل کتاب، نگارش 242 مقاله در دایره المعارف ها و مقاله علمی و سیاستی در زمینۀ نظریه دولت، کورپوراتیزم، رویکرد تنظیم، فوردیسم و پسافوردیسم، اقتصادهای دانش بنیان و آموزش عالی، حقوق مالکیت، اقتصاد سیاسی انگلستان و آلمان؛ دولت‌های توسعه‌ای شرق آسیا، نظریه اجتماعی، واقع‌گرایی انتقادی، نظریه پیچیدگی، رویکرد راهبردی- رابطه‌ای، اقتصاد سیاسی فرهنگی و دولت رفاه؛ اقتصاد سیاسی فرهنگی مدیریت بحران را در بر می گیرد؛ برخی از آثار او به زبان‌های آلمانی، فرانسوی، ژاپنی، ترکی استانبولی، کره‌ای، اسپانیولی ترجمه شده اند.

او در طی 4 دهۀ اخیر به طور گسترده ای به جامعه شناسی سیاسی و به طور خاص به «نظریه دولت» می پردازد و آثار مهمی همچون سنت‌گرایی، محافظه‌کاری و فرهنگ‌سیاسی بریتانیا (1974)؛ دولت سرمایه‌داری (1982)؛ نیکولاس پولانزاس (1985)؛ تاچریسم: داستان دولت ملت (1988)؛ نظریه دولت (1990)؛ انتخاب راهبردی و وابستگی به مسیر در پساسوسیالیزم: پویایی نهادی در فرایند دگرگونی (1995)؛ آینده دولت: غیرملی شدن، بین‌المللی شدن و بازملی شدن (2001)؛ آینده دولت سرمایه‌داری (2002) و قدرت دولت: رویکرد راهبردی- رابطه‌ای (2007)را به این قلمرو اختصاص می‌دهد. او از کتاب خود درباره نظریه‌پرداز یونانی، نیکولاس پولانزاس با افتخار یاد می‌کند. مطالعات پولانزاس به عنوان یک کلاسیک جدید همواره برای او منبع الهام بوده و به طور مستمر اندیشه های او را مورد بازخوانی قرار می‌دهد. او در نظریۀ اخیر دولت خود مفهوم میکرو قدرت و مفهوم حاکمیت پذیری فوکو را نیز مورد استفاده قرار می‌دهد.

جسوپ با رویکرد ترکیب گرای خود به پیوند نظریۀ اجتماعی و نظریۀ فضایی می پردازد و در این رابطه «موقعیت‌های فضایی، موقعیت‌های زمانی و موقعیت‌های فضایی- زمانی» (2006) و «نظریه‌پردازی در روابط اجتماعی – فضایی» (2008) و کتاب «فضای دولت» را می نویسد.

او همچنین یک علاقه جدی به اقتصاد سیاسی- ابتداً در موضوعاتی چون فوردیسم و پسافوردیسم و اکنون در مسئله چگونگی کمک تحلیل نئوگرامشی یایی از اقتصادها به فهم دگرگونی‌های معاصر در سرمایه‌داری- را گسترش داده است. این علاقه سپس با همکاری همسرش خانم نایلینگ سووم، استاد سیاست و روابط بین‌المللی دانشگاه لنکستر، از سال2000 تاکنون معطوف به مطالعه «اقتصاد سیاسی فرهنگی» می‌گردد. او پژوهش تجربی در اقتصادهای سیاسی بریتانیای پس از جنگ به ویژه در رابطه با تغییرات در نظام‌های دولت و رفاه در حکومت‌های تا چروبلر را ادامه می‌دهد و به آزمون ایده‌هایی درباره اقتصاد فرهنگی سیاسی در رابطه با اقتصاد دانش بنیان می‌پردازد و در سال 2010 یک طرح پژوهشی سه ساله درباره اقتصاد سیاسی فرهنگی ِ بحران‌های اقتصادی و سیاسی سال‌های 2010-2007 را آغاز می‌کند.

علاقۀ اخیر او به اقتصاد سیاسی فرهنگی تداوم و گسترش علایق پیشیین او در باب نظریۀ دولت است. او بر اساس نوشته های خود در پی پیوند بین «تحلیل نشانه شناختی انتقادی و اقتصاد سیاسی فرهنگی» (2004) است و می خواهد بدون دچار شدن به جامعه شناسی اقتصادی نرم چرخش فرهنگی را در قلمروی اقتصاد سیاسی وارد کند. یکی از طرح‌های پژوهشی او در این زمینه به مدت 3سال از سال 2010 در مورد اقتصاد سیاسی فرهنگی مدیریت بحران با حمایت شورای علوم انسانی بریتانیا انجام می‌شود. او اقتصاد دانش بنیان را به عنوان یک راهبرد تراکم و یک پروژه دولت تلقی می‌کند. تحلیل پسا رشته‌ای او از سرمایه‌داری معاصر با کاربرد چرخش فرهنگی در اقتصاد سیاسی همچنین به دنبال ارزیابی مخاطرات اقتصاد دانش بنیان است.

به طور کلی علائق پژوهشی اخیر رابرت داگلاس جسوپ در 5 قلمروی زیر قرار می‌گیرد:

1.دگرگونی‌ها در سرمایه‌داری معاصر و پویایی سرمایه‌داری رنگارنگ شامل نامنطق‌های جهانی شدن و تضادهای اقتصادهای دانش بنیان

2.تغییرات در شکل، مقیاس و کارکرد دولت در قلمروهای گستردة سیاستگذاری اقتصادی و اجتماعی عمدتاً در رابطه با دولت‌های رفاه اقتصادهای سرمایه‌داری پیشرفته و پس از آن همچنین برخی از کشورهای آسیای شرقی

3.حاکمیت و فراحاکمیت و شکست آن و دلالت‌های صورت‌های گوناگون شکست حاکمیت و فراحاکمیت برای «بدبینی اندیشه، خوش‌بینی اراده».

4.اقتصاد سیاسی فرهنگی یعنی به پیش بردن چرخش فرهنگی در اقتصاد سیاسی به وسیله تحلیل کردن تغییرپذیری، انتخاب و حفظ دستگاه های پندار اقتصادی و سیاسی و دلالت‌های آنها برای دگرگونی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی. این امر مطالعه دربارة اقتصاد دانش بنیان و همچنین موضوعات نظری عمومی‌تر را دربر می‌گیرد.

5.رویکرد راهبردی-رابطه‌ای به مسائل ساختار و عاملیت در چارچوب علاقه وسیعتر به موضوعات پیچیدگی، کاهش پیچیدگی و واقع‌گرایی انتقادی.

زندگینامۀ علمی خانم دکتر نایلینگ سووم، جامعه شناس و استاد دانشگاه لنکستر بریتانیا

خانم دکتر نایلینگ سووم متولد هنگ گنگ بوده و مدرک لیسانس علوم اجتماعی خود را در سال 1975 از دانشگاه بیرمنگام دریافت می کند.او سپس در یک دورۀ ده ساله، سه دورۀ فوق لیسانس را در دپارتمان های تاریخ، آموزش و سیاست دانشگاه هنگ گنگ به ترتیب با پایان نامه های «پیمایش مقایسه ای الگوی امنیت اجتماعی در هنگ گنگ و سنگاپور»(1979)، «به سوی آموزش سیاسی برای انتقال: مورد هنگ گنگ»(1982)، «سرشت در حال تغییر اقتدار گرایی استعماری- دیوانسالار و دلالت های آن برای سیاست عمومی»(1985) به پایان می رساند. سرانجام او در سال 1994 از رسالۀ دکتری جامعه شناسی خود در دانشگاه لنکستر دربارۀ «مدل سیاسی و اقتصادی سرمایه داری شرق آسیا» دفاع می کند. او در طی سال های 1997-1994 و 2000-1998 دو دورۀ سه سالۀ پسادکتری را مجموعاً به مدت 6 سال به ترتیب در دپارتمان مرکز پژوهش اقتصاد سیاسی دانشگاه شفیلد و مرکز بین المللی مطالعات کار دانشگاه منچستر طی می کند و از سال 2000 در دپارتمان سیاست وروابط بین الملل دانشگاه لنکستر کار آموزش وپژوهش خود را ادامه می دهد. این زمینۀ وسیع مطالعاتی او را آماده می کند که به نظریه پرداز و پژوهشگر بنیانگذار در «مکتب اقتصاد سیاسی فرهنگی» تبدیل شود.

علاقۀ نظری سووم به رویکرد تنظیم، اقتصاد بین الملل و چالش های پساساختارگرایی است. او به طور خاص به توسعۀ ظرفیت های نظری و روش شناختی «اقتصاد سیاسی فرهنگی» از طریق ترکیب چرخش فرهنگی با مطالعۀ اقتصاد سیاسی علاقه دارد.او به همراه جسوپ مدیریت مرکز پژوهش اقتصاد سیاسی فرهنگی را بر عهده دارد. در سال های اخیر به مطالعۀ حاکمیت جهانی، حاکیمت بازرگانی فراملی، مسئولیت اجتماعی شرکتیف و رقابت پذیری تمرکز دارد. سووم در انجام دو طرح پژوهشی بین المللی با عناوین «شهروندان و حاکمیت در جامعۀ دانش بنیان» در چارچوب برنامۀ 6 اتحادیۀ اروپا در سال 2007-2004 و «مخاطرات نظام‌مند، بحران مالی واعتبار» در سال 2014-20120 شرکت داشته است.

او دو کتاب مهم با عناوبن «فراسویرویکرد تنظیم» و «به سوی اقتصاد سیاسی فرهنگی» را با همکاری رابرت جسوپ تالیف کرده است. کتاب اول در سال 2007 جایزۀ گونار میردال برای بهترین کتاب در حوزۀ اقتصاد سیاسی را از انجمن اروپایی اقتصاد سیاسی تحول دریافت میکند. او نویسندۀ اصلی دومین کتاب است که بیانگر گسترش مرزهای نظریه پردازی برای ترکیب اقتصاد سیاسی و چرخش فرهنگی است. او در سال 2007 جایزۀ «شورای پژوهش اقتصادی و اجتماعی بریتانیا» را به خاطر سمینار «فرهنگ های در حال تغییر رقابت پذیری:مفاهیم و سیاست ها» کسب می کند. او همچنین «جایزۀ توسعۀ پژوهش آکادمی بریتانیا» را به خاطر مطالعۀ تطبیقی بین چین و هند با عنوان «فرهنگ های در حال تغییر رقابت پذیری: رویکرد اقتصاد سیاسی فرهنگی » در سال 2010 به خود اختصاص می دهد.

در میان آثار پژوهشی سووم به 5 کتاب زیر می توان اشاره کرد:

• فرهنگ تاریخی هنگ گنگ و ماکائو 1992
• جهانی شدن، منطقه ای شدن و مناطق میان مرزی 2002
• فراسوی رویکرد تنظیم:قرار دادن اقتصادهای سرمایه داری در جایگاه آن 2006
• به سوی اقتصاد سیاسی فرهنگی:اتخاذ چرخش فرهنگی در اقتصاد 2009
• اقتصاد سیاسی بین لمللی فرهنگیِ عصر جهانی شدن: گفتمان ها، قدرت مادی و تولید هژمونی و ضد هژمونی 2010

او همچنین 35 فصل در کتاب های گوناگون تدوین کرده و در 40 کنفرانس جهانی به عنوان «سخنران مدعو» حضوریافته است. سووم اغلب به همراه جسوپ در طی سال های اخیر به دعوت دانشگاه های مختلف در کشورهای آمریکای شمالی (ایالات متحده و کانادا)، کشورهای اروپایی( فرانسه، آلمان، ایتالیا، ایرلند، پرتغال، لهستان، دانمارک، فنلاند اتریش)، و کشورهای آسیایی (چین، ژاپن، کره چنوبی، تایوان، هنگ گنگ و سنگاپور،هند و ترکیه) سخنرانی و دوره های آموزشی و پژوهشی برگزار کرده است. سمیناره و کارگاه های آموزشی نایلینگ سووم در کشورهای گوناگون بالغ بر 26 مورد می باشد.

*رئیس انجمن جامعه شناسی ایران

• < قبلی
• بعدی >