علی نوری *

سالمندی و ابعاد اجتماعی آن و آینده نگری سالمندی در ایران در نشست مشترکی بین کارگروه های سالمندی و مسائل اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران روز یکشنبه 27 اردیبهشت ماه 1394 در سالن جلسات این انجمن واقع در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

سخنران نخست این نشست، دکتر عالیه شکربیگی بود که به بحث های مقایسه جمعیت سالمندی ایران با جوامع توسعه یافته و در حال توسعه، چالش های سالمندی و اولویت بندی سیاست گذاری ها در این حوزه پرداخت. وی گفت : مسأله سالمندی یکی از مسایل مهم جامعه در آینده خواهد بود. تعداد بیشتر سالمندان در سال های آینده نیاز به برنامه ریزی را ضروری تر و جدی تر ساخته است. ما باید کشورهایی که با مسئله سالمندی روبه رو شده اند و از آن گذر کرده اند را مطالعه کنیم و تجربه عملی آن ها را بشناسیم و از راه کارهای آنها استفاده کنیم.

مدیر کارگروه سالمندی به مقایسه اجمالی روندها و شاخص های سالمندی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه پرداخت از نظر شکربیگی شاخص سالمندی افزایش پدیده وابستگی است . در سال 1390 8/49 درصد کشورهای در حال توسعه و درصد در کشورهای توسعه یافته است.

وی نسبت جمعیت 60 سال به بالا در کشورمان را 2/8 درصد کل جمعیت ذکر کرد که به سرعت در حال افزایش است. زنانه شدن سالمندی موضوع دیگری بود که مورد بحث این جامعه شناس قرار گرفت. او در این باره گفت: پدیده دیگر در جامعه ایران، زنانه شدن سالمندی است. زیرا امید به زندگی زنان بیش از مردان است. در مقابل 80 مرد بالای 60 سال، 100 زن بالای 60 سال زندگی می کنند. لذا توجه به حجم زنان سالمند و نوع نیازهای آنان باید برنامه های آینده تنظیم شود. ایران جزو جوامعی است که در حال سالمند شدن است. در کشورهای توسعه یافته نیم قرن طول می­کشد تا سالمندی جمعیت طی شود. ولی در جامعه ایران به علت کاهش سریع باروری 25 سال طول می کشد تا سالمندی اتفاق بیفتد.

عالیه شکربیگی در پایان سخنانش به ارائه پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت سالمندی در ایران پرداخت: بهبود شرایط زندگی سالمندان، تأمین تسهیلات حمل و نقل آسان، مناسب سازی مکان های عمومی، فرهنگ سازی از طریق رسانه، ایجاد زمینه های مناسب فرهنگی و اجتماعی، برنامه ریزی برای عدم انزوای سالمندان، ارتقای پوشش بیمه های تکمیلی و بیمارستانی برای سالمندان، در اولویت قرار دادن مسایل سالمندان، سیاست های توانمند سازی اقتصادی برای سالمندان، ایجاد خانه سالمندان توسط انجمن های خیریه ، سیاست های اداری و سازمانی و هماهنگی بین دستگاه های اجرایی برای ارایه خدمات، استفاده از توانایی ها و مشاوره افراد سالمند در سازمان ها و ایجاد سهولت شغلی برای سالمندان را از جمله این راهکارها دانست.

دکتر احمد بخارایی سخنران دوم این نشست بود که به ضرورت پرداخت نگاه آکادمیک به توسعه کیفیت سالمندی در ایران تاکید کرد. وی مساله سالمندی را یکی از مسائل اجتماعی در ایران دانست که باید مورد توجه جامعه شناسان واقع شود. او گفت: جمعیت سالمند با انزوا و کم توانی و بیماری های مزمن همراه است و نیاز به حمایت های اجتماعی دارد. نگاه آکادمیک به پدیده سالمندی لازم است و باید استفاده از تجارب دیگران مورد توجه قرار گیرد. در کشور فرانسه دانشگاه سالمندی تأسیس شده است. موضوعاتی مانند تغذیه، مراقبت و درمان در این دانشگاه مطرح می شود و باید جامعه ما هم این موضوع را مورد توجه قرار دهد.

مدیر کارگروه مسائل اجتماعی به پیش نگری جمعیتی سالمندی در ایران پرداخته و گفت: در 10 سال آینده،5/12 درصد جمعیت ایران سالمند خواهد بود که دو برابر حال حاضر است و این جمعیت در 20 سال آینده به 17 میلیون نفر خواهد رسید. محمد بخارایی در ادامه استفاده از امکانات تاریخی و ظرفیت فرهنگی برای جامعه برای مسئله سالمندی و همچنین تغییر و اصلاح نگرش کلان جامعه به این پدیده را بسیار مهم دانست و پیشنهاد کرد: باید N G O ها را به صحنه بیاوریم و دولت نظارت و حمایت کند و مددکاری جامعه ای در کشور شکل گیرد. اما معتقدم اصلاح نگرش در سطح کلان دشوارتر است.

کامبیز کبیری آخرین سخنران نشست بود که به تبیین و مقایسه روند سالمندی در نقاط مختلف جهان و ایران و سپس ارائه راهکار پرداخت . وی گفت : جهان در قرن 21، با انتقال جمعیتی به سوی سالمندی روبه روست. برای مواجهه با این انتقال جمعیت، شناخت بهتری از سالمندان لازم است . سالمندی جمعیت، به معنای افزایش نسبت جمعیت بالای 60 سال نسبت به کل جمعیت کشور است.اگر جامعه ای بالای 8 درصد جمعیت سالمند داشته باشد، وارد مرحله سالمندی شده است.

اگر سالمندی را به معنای تعداد سال های مورد انتظار زندگی فرد پس از 60 سال درنظر بگیریم، شیوه زندگی و آینده نگری فرد متفاوت خواهد بود. اگر سن متوسط و سن آتی جامعه افزایش یابد، سیاست های جامعه هم باید تغییرکند و نوع نگاه می تواند از سالمند بیمار و معلول به سالمند فعال و مولد تغییر یابد.

این کارشناس سازمان ملل جمعیت سالمند جهان را در سال 2012 : 11%، در سال 2030 : 16% و در سال2050: 22% دانست که براساس پیش بینی World Population prospect وابسته به سازمان ملل چون در آفریقا درآینده نزدیک شاخص های توسعه انسانی تحقق پیدا نخواهد کرد، بنابراین تنها قاره ای است که از الگوی فوق پیروی نکرده و وارد دوره سالمندی نمی­شود. او همچنین عوامل مؤثر بر سالمندی را افزایش امید به زندگی، کاهش نرخ باروری در بلند مدت و کاهش مرگ و میر نوزادان و عوامل مؤثر بر کاهش نرخ باروری را افزایش تحصیلات، افزایش شانس حضورزنان در عرصه اقتصادی، تغییرالگوهای ارزشی و شهرنشینی دانست. دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه پیام نور، گزاره هایی از ابعاد اجتماعی سالمندی بر شمرد و ادامه داد: از جمله این شاخصها میتوان به این موارد اشاره کرد: استان های شمالی کشور سالمندان بیشتری نسبت به استان های جنوبی کشور دارند، 90درصد جمعیت سالمند بی سواد هستند و ممکن است نتوانند امور روزمره خود را انجام دهند، تعداد سالمندان تنها در سال های اخیر افزایش یافته است، روابط بین نسلی تغییر کرده و فرزندان به دلایل مختلف، کم­تر می توانند از سالمندان خانواده مراقبت کنند.

این کارشناس جمعیت سازمان ملل، لزوم تغییر نگرش جامعه به سالمندی، لزوم برنامه ریزی کلان برای این پدیده، حضور اجتماعی سالمندان، ایجاد اشتغال و حمایت از شرکت های بیمه را ضروری شمرد و همچنین استفاده از تجارب کشورهای توسعه یافته در زمینه امنیت، آموزش و اقتصاد سالمندی را برای بهبود شاخص های زندگی سالمندی در ایران مفید دانست. برخی از این تجربه­ها عبارت است از: افزایش سن بازنشستگی، بازنشستگی پلکانی که فرد آرام آرام بازنشسته می شود، جلوگیری از بازنشستگی زودرس و فعالیت شرکت های بازنشستگی خصوصی و ....

*دبیر کارگروه مسایل اجتماعی ایران

• < قبلی