به بهانه‌ی ۱۲ آذر، روز علوم اجتماعی

فریبا نظری

چند سالی است که ۱۲ آذر، سال­روز تولد دکتر غلامحسین صدیقی به‌عنوان روز علوم اجتماعی نام‌گذاری شده است. بنظر می‌رسد این نام‌گذاری از دو منظر مناسب است. نخست نقش موثر و پیشگام صدیقی در معرفی و توسعه‌ی جامعه‌شناسی به‌عنوان یک رشته‌ی دانشگاهی و دوم، تلاش و تأکید بر همکاری بین رشته‌ای شاخه های مختلف علوم اجتماعی مانند جامعه‌شناسی، مردم شناسی، انسان شناسی، جمعیت شناسی، و ارتباطات.

 از آن‌جا که از میان شاخه‌های علوم اجتماعی، در رشته‌ی جامعه‌شناسی درس خوانده‌ام؛ مناسب می‌بینم مروری داشته باشم بر آن‌چه این علم اجتماعی به ما می‌آموزد:

۱- جامعه‌شناسی به ما می‌آموزد که از توصیف و تبیین و تفسیر خطی و تک‌عاملی، پرهیز کنیم. پدیده‌های اجتماعی معمولا برساخت چند عامل و پیچیده هستند. همین عبارت ساده و کوتاه، به ما مهارت رویارویی همه جانبه و کامل‌تر با پدیده‌های اجتماعی پیرامون خود را آموزش می‌دهد.

۲- جامعه‌شناسی به‌طور موکد به ما می‌آموزد که شاخه های علوم با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ و عمیقی دارند و برای کاوش و مطالعه‌ی دقیق پدیده‌ها، نیازمند به رویکردهای مطالعاتی بین‌رشته‌ای هستیم.

۳- جامعه‌شناسی تنوع زیادی در حوزه‌های مختلف دارد و ازاین طریق به ما می‌آموزد که در هریک از این حوزه‌ها، با عمق و دقت بیشتری درنگ و تامل نماییم و از گزاره های جزمی و قطعی و سطحی در توصیف و تفسیر پدیده‌ها، پرهیز کنیم.

۴- دانش‌آموخته‌ی جامعه‌شناسی، همواره خود را در کارگاه و آزمایشگاه بزرگ انسانی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند، می‌بیند. و این ویژگی شگفت دانش جامعه‌شناسی است که هر لحظه و هرجایی، ما را به کاوش و مشاهده‌ی دقیق فرا می‌خواند.

۵- بسیاری از ابزار مهم جامعه‌شناسی برای شناخت و توصیف و تبیین و تفسیر پدیده‌ها، آسان و در دسترس است: مشاهده، مشارکت، و گفتگو

۶- جامعه‌شناسی، قدرت و جسارت نقد و تحلیل همه جانبه‌ی پدیده‌ها و ساختارهای کلان اجتماعی را به دانش‌آموخته‌ی خود می‌دهد. چراکه نام دیگر جامعه‌شناسی، علمی انتقادی در واکاوی زندگی اجتماعی و قواعد برساخته‌ی آن است.

۷- جامعه‌شناسی به ما می‌آموزد که از تمرکز مطلق بر فرد در سطح خرد، فاصله گرفته و به سطوح میانه و کلان گروه و جامعه به‌عنوان جغرافیایی متشکل از افراد و گروههای مختلف و متنوع توجه کنیم.

۸- جامعه‌شناسی همواره به ما یادآور می‌شود که انسان و پدیده‌های اجتماعی جوامع مختلف، بسیار پیچیده‌ هستند و بنابراین جامعه‌شناس نمی‌تواند نقش پیشگو داشته باشد اگرچه می‌تواند براساس نشانه‌ها و واقعیات اجتماعی و تجربه‌ی زیسته‌ی بشر و جوامع بشری در دوره‌های مختلف؛ نوع وقوع احتمالی پدیده‌ها را پیش‌بینی نماید.

۹- جامعه‌شناسی به ما قدرت و توان مشاهده‌ی کاوش‌گرانه و استنتاج علت و معلولی را در ارکان و موانع و چگونگی نظم اجتماعی از یک‌سو و حرکت جامعه برای تغییر و تحولات اجتماعی از سوی دیگر را می‌آموزد.

۱۰- جامعه‌شناسی قدرت برقراری ارتباط موثر اجتماعی برای شناخت خود، جامعه، و پدیده‌های اجتماعی پیرامونی خویش را آموزش می‌دهد.

۱۱- درک تنوع و گوناگونی جامعه و پدیده‌های آن، و نیز روابط و  تغییرات قواعد زندگی اجتماعی؛ از دیگر آموزه‌های دانش جامعه‌شناسی به دانشجویان و دانش‌آموخته های خود است.

۱۲- جامعه‌شناسی به همان اندازه که توجه ما را به برقراری نظم اجتماعی در جامعه سوق می‌دهد، نسبت به دقت و تأمل ما برروی حل مسائل اجتماعی جوامع نیز؛ تأکید دارد.

۱۳- و یکی از بزرگترین آموزه‌های جامعه‌شناسی، واقع‌گرا بودن و زمینی بودن این رشته از دانش انسانی برای نقد و بررسی و توصیف یک زندگی معمولی در کنار دیگران در جغرافیای یک جامعه است.
  اگر جامعه‌شناس این آموزه‌ها را به شکل توانمندی و مهارت تخصصی در تحلیل‌ها و تفسیرهای پدیده‌های اجتماعی نداشته باشد، و نیز فاقد بینش جامعه‌شناختی یا قدرت پیش‌بینی پدیده‌های احتمالی باشد؛ یا درست آموزش ندیده یا آموزه‌ها را به شیوه‌ی درست و کامل یاد نگرفته است.
۱۲ آذر ۱۴۰۲

• < قبلی
• بعدی >