مادری ومسائل مادراننشست گروه جامعه شناسى جنسيت (مطالعات زنان) انجمن جامعه شناسى ايران روز دوشنبه ١٢ مهر ماه ١٣٩٥ با حضور دکتر شهلا اعزازی و دکتر غزاله پرنیان در سالن جلسات انجمن جامعه شناسى ایران با موضوع «مادری و مسائل مادران» برگزار شد.

دكتر شهلا اعزازى سخنران اول این نشست در ابتدای سخنان خود گفت: دغدغه او یافتن پاسخ به این پرسش است كهمادر در زمان فرزندپرورى چه مى كند؟. این استاد دانشگاه سپس با تاکید بر دو بعد كلى تجربه مادرى، «مادرى زيستى يا بيولوژيك» یعنی اينكه هر زنى به صورت طبيعى مى تواند مادر شود و «نهاد مادرى و مسائل مرتبط با آن» چون توصیه های مربوط به بارداری، مراقبت هاى دوران بارداری، تجربه زايمان و مراقبت از فرزند به چه صورتى باشد؟ بیان کرد: در گذشته مادرى بر اساس معيارهاى سنتى انجام مى شد ولى در دنياى مدرن با پيشرفت­هاى تكنولوژيك، به ويژه در حوزه بهداشت، درمان و روان شاهد تغييرات زيادى هستيم و توصيه هاى مختلفى به مادران در اين حوزه ها انجام مى­شود ولى اينكه اين توصيه ها به چه ميزان علمى و درست هستند در حوزه كار ما نيست و صرفا به بررسى ابعاد جامعه شناختى مسئله مى پردازم.

وى با اشاره نظریه جان بالبى يكى از روانشناسان دهه پنجاه که عشق مادر براى فرزند را مثل ويتامين براى كودك مى داند، ادامه داد: عشق مادرى واقعيتى پذيرفته شده و ارزشمند است اما بايد ابعاد مختلف اين موضوع را هم بررسى كرد. با وجود اينكه در مورد رابطه مادر و كودك، مادر تا حد تقدس بالا برده مى شود و اسطوره مى شود، اما در عمل، مادرى در عين شيرينى و دلپذير بودن كارى واقعا سخت، انرژى بر و وقت گير است و تأثيرات مختلفى بر زندگى زن دارد؛ روابط زن و شوهر دگرگون (نه لزوما مثبت يا منفى) مى شود و وضعيت شغلى زنان با مادرى تغيير مى كند و انواع مختلفى از مادران را داريم براى مثال مادرانى كه مادرى را انتخاب كرده اند و با رضايت مادر شده اند، مادرانى كه نمى خواسته اند ولى مادر شده اند، زنانى كه دوست دارند مادر شوند ولى نمى توانند مادر شوند، زنانى كه نمى خواهند مادر شوند و نمى شوند، زنانى كه مادرخوانده مى شوند، زنانى كه بدون اينكه بخواهند مادر شوند مادر فرزندان همسرشان هستند.

اين استاد جامعه شناسى در مورد نظريات مادرى به طيف هاى مختلفى اشاره كرد و ادامه داد: عده اى معتقدند مادرى ابزار مردسالارى است براى دور كردن زنان از حوزه اجتماعى و طيف ديگرى دقيقا مقابل اين گروه معتقدند مادرى ابزار قدرت زنان و مثبت است و با حذف آن از قدرت زنان كم مى شود. نظريات ديگرى در مورد اينكه آيا مادرى پديده اى ذاتى است يا اجتماعى مطرح مى شوند.

وى افزود: اين بررسى نگاهى است به آنچه بر مادران در فضاى مجازى مى گذرد. صرف وجود اين ارتباط در نبود كمك هاى اجتماعى و خانوادگى مفيد است. در اين فضاها چند هزار مادر با هم همفكرى، مشورت و همدلى مى كنند. اين زنان عموما متعلق به طبقه متوسط از شهرهاى مختلف ايران و همچنين ايرانى هاى ساكن كشورهاى مختلف هستند. بر اساس صحبت هاى اين زنان و از دل اين گفتگوهاى مجازى مهمترين مسائلى كه مطرح مى شود: خستگى و كم خوابى، وابستگى به كودك، حسادت به هر كسى كه كودك به او علاقه مند باشد (مادر، مادر شوهر، همسر،...)، مادر ايده آل بودن (دائما نگران هستند كه مادر ايده آل نيستند و هميشه دنبال اشتباهات شان هستند و مدام خودشان را مقصر مى دانند)، افسردگى ناشى از اين روند است.

دكتر اعزازى در ادامه با تأكيد بر مهمترين كاركرد خانواده كه همان تربيت افراد مناسب براى اجتماع است، توضيحاتى در مورد دو بعد مختلف مسئله ارائه كرد؛ اول نسل جديد مادرانى كه با مادر شدن به يكباره و در تلاش براى كسب هويت مادرى، هويت اجتماعى شان را ناديده مى گيرند و دوم اينكه مسئوليت جامعه در قبال مادران و زنانى كه فرزندان شان را براى اجتماع تربيت مى كنند چيست؟.

در بخش دوم این نشست، دكتر غزاله پرنيان، متخصص زنان و زايمان كه سال ها در منطقه سيستان و بلوچستان فعاليت كرده در مورد «نوع ديگرى از مادرى» صحبت كرد. دكتر پرنيان با بيان وضعيت بهداشت و درمان در ايران، رتبه كشور را در خاورميانه مناسب و قابل قبول دانست و در ادامه با توجه به تجربيات و مشاهدات خود در منطقه سيستان و بلوچستان چهار مرحله در فرايند مادرى را برشمرد و گفت: اول تصميم گيرى براى مادرى و مادرشدن، دوم دوران باردارى و مراقبت هاى باردارى، سوم تصميم گيرى براى نوع زايمان و چگونگى آن و چهارم مراقبت هاى بعد از زايمان و تربيت فرزند است.

اين متخصص زنان و زايمان افزود: برخلاف مناطق شهرى و كلان شهرى مثل تهران در اين مناطق شاهد تعداد زياد فرزندان هستيم، فرزندآورى و مادر شدن موجب تثبيت موقعيت و تقويت جايگاه مادر است و به ويژه فرزندان پسر نيروى كار در دوران جوانى و تضمينى براى مراقبت هاى دوران سالمندى اين زنان هستند. در نتيجه حق انتخابى مثل آنچه در تهران و شهرهاى بزرگ وجود دارد در اين مناطق وجود ندارد و هر زنى پس از ازدواج به صورت طبيعى باردار مى شود. در مورد دوران باردارى كه در شهرهاى بزرگ تا حدود زيادى كنترل شده و تحت مراقبت پزشك است در اين مناطق بيشتر سنتى است و كنترلى بر آن وجود ندارد. به دليل وجود تجربيات خودشان و همچنين حضور مادر، خواهر، مادرشوهر و... خودشان را بى نياز از مراقبت هاى دوران باردارى مى دانند.

دكتر پرنيان با اشاره به مسئله غربالگرى هايى كه در تهران انجام مى شود گفت: تقريبا در اين مناطق غربالگرى ها بسيار كمتر است. هرچند كه آزمايشات غربالگرى در كنار كاركرد مثبت شان تبعات منفى هم دارند و ناخواسته استرس زيادى براى مادران و خانواده ها ايجاد مى كنند كه اصلا سالم و سازنده نيست و حتی آسيب رسان است.

وى در ادامه اضافه كرد: روند زايمان هم برخلاف مناطق شهرى كه مادران نوع زايمان را انتخاب مى كنند در اين مناطق حق انتخاب نوع زايمان مطرح نيست. سزارين عمل قابل قبولى نيست و حتى كسانى كه در زايمان هاى قبلى سزارين داشته اند آن را پنهان مى كنند چون آن را نوعى نقص و ضعف براى زن مى دانند. در مورد مراقبت هاى پس از زايمان و مراقبت از فرزند هم كاملا چهره متفاوتى از مادرى وجود دارد. مادران بلافاصله پس از زايمان به زندگى طبيعى بر ميگردند و در مراقبت هاى جسمى و فيزيولوژيكى از فرزند با مهارت و اعتماد به نفس عمل مى كنند و نيازهاى جسمى فرزند را به خوبى مى دانند و در پروسه شيردهى تقريبا مشكلى ندارند، برخلاف آنچه در مناطق شهرى و تهران وجود دارد و مادران عمدتا استرس دارند و با وجود مطالعه و آگاهى هاى اجتماعى اعتماد به نفس كمى دارند و در مراقبت از فرزند دچار مشكلات زيادى مى شوند و تا حدودى خودشان هم دچار آسيب هاى مقطعى مثل كم خوابى، افسردگى و اضطراب مى شوند.