روز دوشنبه 20 بهمن‌ ماه 1393 گروه جامعه شناسی زنان انجمن جامعه ‌شناسی ایران نشستی با عنوان «نا-رسمیت (Informality) زنان در بازار کار ایران» با سخنرانی آذر تشکر و نمایش بخش ‌هایی از فیلم مستند «تهران، مترو، زنان» به کارگردانی بهاره بهارفر برگزار کرد.

این فیلم روایت زندگی زن جوانی به نام شهرزاد بود که برای رهایی از آزار و اذیت‌ های شوهر معتادش به امید یک ‌زندگی بهتر به تهران می ‌رود. چندین ‌شب را در اتوبوس‌ ها به صبح می‌ رساند و پس از سختی‌ ها و مشکلات فراوان به مترو پناه می‌برد و از راه دست ‌فروشی در مترو موفق می‌شود خانه ‌ای اجاره کند و مخارج خود و دخترش را تامین کند. در ادامه این جلسه آذر تشکر، جامعه‌ شناس و فعال حوزه زنان، عنوان صحبت خود را «نا-‌ رسمیت» کار زنان در ایران معرفی کرد و گفت: «نا- رسمیت ترجمه‌ ای است با همفکری دوستان در مقابل کلمه informality می‌گویم. نا-رسمیت چون بخشی است که فقط جنبه اقتصادی ندارد و یک زیست غیررسمی است. درواقع مجموعه‌ ای از شرایط است که هم می‌تواند مربوط به سکونت‌ گاه باشد هم مربوط به موقعیت اجتماعی و کار. به‌ هرحال بحث این است که informality که آن را نا-‌رسمیت ترجمه کردیم تاکیدی است بر بودن غیررسمی زنان. یعنی جنبه ‌های مختلف زیست آدم‌ها که از جریان رسمی جامعه جدا است و جریان دیگری را می‌سازد».

تشکر با اشاره به بحث مفهومی تاریخی informality گفت: «ما در بحث‌‌‌های اقتصادی، مبحث informal sector را از دهه٧٠ داریم. خیلی از اقتصاددانان می‌گفتند بخش غیررسمی در اقتصاد در مواقع بحران بسیار کمک می‌کند. چون ما در اقتصاد یک بخش رسمی و یک بخش غیررسمی داریم که بخش غیررسمی از دهه٧٠ در حال شکل ‌گیری بود و عقیده داشتند این جریان بالش گرمی است برای کسانی که نمی‌توانند در جریان رسمی اقتصاد فعالیت کنند و بتوانند از پس بحران‌ها برآیند. در واقع اقتصاد غیررسمی پتانسیل کاهش فقر را دارد و آدم‌ ها می‌توانند شغل داشته باشند. از دهه٩٠ به بعد سیاست‌ های تعدیل اقتصادی در همه دنیا باعث شد بحث اقتصاد غیررسمی متورم ‌تر شود و کم‌ کم بحث informal sector در مطالعات شهری و حوزه‌ های جامعه‌ شناختی وارد شد. در سال ٢٠٠٨ با بحران مالی‌ ای که ایجاد شد، informality بسیار تشدید شد و الان در اقتصاد بسیاری از کشورهای دنیا حتی اروپا، بعضا آمریکا و به‌خصوص کشورهای درحال‌توسعه، مفهوم informality یک نرم است».

آذر تشکر وجه مشترک زیست غیررسمی در تمام موقعیت‌ها را، زیستی دانست که حمایت قانونی و اجتماعی در آن نیست و نکته مهم آن را پول تعیین می‌کند و اشاره کرد: «اینکه شما ساعتی را برای کاری می ‌گذارید و فقط در قبال آن ساعت کار به این فکر می‌کنید که پولی دریافت کنید. به‌خاطر ریسک بالایی که در این کار وجود دارد، موقعیت آن را نامطمئن می‌کند».

این جامعه‌ شناس معتقد بود برخلاف دهه٧٠ که اشتغال غیررسمی موقعیت‌ های زیادی را برای افراد ایجاد می‌کرد و فقر را کاهش می‌داد، الان شرایط به‌ صورتی است که فقر و نابرابری افزایش می‌یابد. زیرا بحث بیکاری نیست، کاری است که فقرا انجام می‌دهند که آن را working poor می‌نامند. در این حالت تنها دارایی افراد کارشان است و هیچ سرمایه و دارایی دیگری ندارند و تنها دارایی ‌شان جنسی است که می ‌فروشند. درواقع موقعیت، موقعیت بقاست. گرایشی هست در بحث‌ های نظری مبنی بر اینکه آدم‌ها کار می‌کنند نه برای انباشت بلکه برای اینکه فقط زنده بمانند. یکی از جنبه‌ های مهم آن این است که خودش باعث پایداری خودش می‌ شود، یعنی هرچه آدم‌ ها بیشتر وارد این قضیه شوند، هرچه بیشتر کار می‌کنند درآمد کمتری دارند و نمی‌توانند موقعیت خودشان را در آن مجموعه ارتقا بدهند به دلیل اینکه فرصت آموزش و مهارت ‌آموزی از فرد گرفته می‌شود و حالت تراکمی خواهد داشت.

این جامعه ‌شناس با بیان اینکه در ایران تنها بخشی از کار غیررسمی زنان در فضای اجتماعی دیده می‌شود، گفت: «کار زنان فقط مختص کار زنان در مترو نیست. بزرگ ‌نمایی و غلو نیست اگر بگوییم که در هر محصول شهری، کار یک زن مستتر است؛ زنان در تهیه تمامی لباس ‌ها، اقلام خوراکی مانند آجیل و سبزی و...، مونتاژ قطعات الکتریکی، منجوق و ملیله‌ دوزی، سنگ ‌دوزی لباس عروس و... نقش پررنگی دارند که به چشم نمی‌آید».

این فعال حوزه زنان راه‌حل informality را جمع ‌گرایی دانست و گفت: «ما یک حیات و عرصه دولتی و یک حیات و عرصه غیردولتی داریم که روزبه ‌روز گسترده ‌تر می‌شود و مهم‌ ترین مساله‌ ای که اتفاق می‌افتد تفردی است که بین ما وجود دارد. در تمام دنیا زیست غیررسمی جهت‌ های خوبی گرفته است، انجمن‌ هایی را تشکیل داده‌ اند و از یکدیگر حمایت می‌کنند. برای مثال در فیلیپین زنانی که در خانه کار می‌ کنند، انجمنی دارند که دومیلیون‌ عضو دارد. همچنین سال گذشته قانون حمایت از دستفروشان در هند تصویب شد و طبق آن هر دستفروش به پاس احقاق حق خود، برای یک روز کار یک روپیه به NGO خود کمک می‌کند. این انجمن‌ ها از حقوق اعضای خود دفاع می ‌کنند و برای شنیده‌ شدن صدای آنها با دولت مذاکره می‌کنند».

 

• < قبلی
• بعدی >